Αιγύπτιοι (4)

(Συνεχίζουμε από την προηγούμενη ανάρτηση)

Νέο Βασίλειο

(Από την 18η έως και 20η Δυναστεία)

Η ένδοξη 18η Δυναστεία

Με την βασιλεία του Φαραώ Άμωσι (Ahmose 1539-1514 π.Χ.), λήγει η 2η Ενδιάμεση Περίοδος και εγκαινιάζεται η λεγομένη περίοδος του Νέου Βασιλείου (1539-1075 π.Χ. Βλ. Πίνακα ΙΙ στην σχετική ανάρτηση της 20ης Μαρτίου 2010), με την ίδρυση της ένδοξης 18ης Δυναστείας (1539-1292 π.Χ.). Από πολλούς η περίοδος αυτή θεωρείται η σημαντικότερη εποχή της Ιστορίας της Αιγύπτου. Η χώρα βγαίνει από την απομόνωσή της και εμφανίζεται δυναμικά στην Διεθνή σκηνή της εποχής εκείνης, ως μια μεγάλη και επίφοβη δύναμη, που προκαλεί τον σεβασμό σε όλους. Το εμπόριο αναπτύσσεται γοργά με πολλές ξένες χώρες, οι Τέχνες ανθίζουν και η στρατιωτική ισχύς των Φαραώ θα χαρίσει στην Αίγυπτο τεράστιες εκτάσεις και νέα εδάφη.

Ο διάδοχος του Άμωσι, Αμενχοτέπ Ι ή Αμένωφις κατά Μανέθωνα (Amenhotep 1514-1493 π.Χ.), θα στρέψει αρχικά την προσοχή του στον νότο, όπου θα επεκτείνει τα σύνορα της Αιγύπτου πέρα από τα όρια του Μέσου Βασιλείου. Στην συνέχεια θα εμπλακεί σε κάποιες αψιμαχίες στην Μέση Ανατολή με το νεοσύστατο Βασίλειο των Μιταννί (βλ. Χουρρίτες), το οποίο αποτελεί την σημαντικότερη απειλή για τα βορειοανατολικά σύνορα της Αιγύπτου. Τον Αμένωφι Ι (που δεν άφησε άμεσο διάδοχο), θα διαδεχθεί ο στρατηγός του, ο Τούθμωσις Ι (Akheperkare Tuthmosis, 1493-1483 π.Χ.), ο οποίος είχε πάρει ως σύζυγο την πριγκίπισσα και αρχιέρεια, Αμώση (Ahmose), νεώτερη αδελφή του Αμένωφι Ι. Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από λαμπρές εκστρατείες στην Νουβία και την Συρία, καθώς και από εκτεταμένες δραστηριότητες ανέγερσης μνημείων.

Στην συνέχεια θα ανέλθει στον θρόνο ο Τούθμωσις ΙΙ (1482-1479 π.Χ.), γιος του προηγουμένου από μια δευτερεύουσα σύζυγο, ο οποίος θα ισχυροποιήσει τα δικαιώματά του στον θρόνο, παίρνοντας ως σύζυγο την αρχιέρεια Χατσεψούτ. Ο Τούθμωσις ΙΙ θα αποβιώσει αναπάντεχα (μάλλον από κάποια ασθένεια), μετά από σύντομη βασιλεία και χωρίς νόμιμο διάδοχο, εκτός από ένα δεκάχρονο αγόρι που είχε αποκτήσει από μια παλλακίδα και το οποίο όρισε ως διάδοχό του λίγο πριν πεθάνει.

Αυτό το παιδί θα ανακηρυχθεί τελικά Φαραώ, με αντιβασίλισσα την επίσημη σύζυγο του Τούθμωσι ΙΙ, την Χατσεψούτ. Πρόκειται για τον Τούθμωσι ΙΙΙ (1479-1426 π.Χ.), ο οποίος θα εξελιχθεί σε έναν ένδοξο στρατηλάτη και έναν από τους μεγαλύτερους Φαραώ της Αιγύπτου, δημιουργό μιας τεράστιας αυτοκρατορίας για τα μέτρα εκείνης της εποχής. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι εκτός από μεγάλος στρατηγός, έμπειρος πολιτικός και ικανότατος κυβερνήτης, ο Τούθμωσις ΙΙΙ ήταν ταυτόχρονα επιδέξιος τοξότης και ασυναγώνιστος ιππέας, αλλά και καλλιτέχνης για τον οποίον λέγεται ότι είχε σχεδιάσει όλη την εσωτερική διαμόρφωση και επίπλωση του ναού του θεού Άμμωνα (βλ. C.A.H. Vol. II - part 1, σελ. 319). Τα δύο πρώτα χρόνια της βασιλείας του ο Τούθμωσις ΙΙΙ ήταν τυπικά μόνον Φαραώ, ενώ την εξουσία ασκούσε η φιλόδοξη Χατσεψούτ. Τον δεύτερο χρόνο όμως της βασιλείας του Τούθμωσι ΙΙΙ, η Χατσεψούτ θα ανακηρυχθεί «θηλυκός» Φαραώ (Ma’atkare Hatshepsut, 1477-1458 π.Χ.), με πλήρη εξουσία, τίτλους και προνόμια, φορώντας το διπλό στέμμα της Άνω και Κάτω Αιγύπτου και τελετουργική γενειάδα, κάτι πρωτοφανές για την Ιστορία της χώρας, αλλά και τα ήθη και έθιμα της εποχής. Ο Τούθμωσις ΙΙΙ θα παραμείνει συμβασιλεύς, περνώντας τον ελεύθερο χρόνο του στον Στρατό, όπου εκπαιδευόταν στις στρατιωτικές τέχνες.

Τα 20 χρόνια διακυβέρνησης της Χατσεψούτ θα κυλήσουν μάλλον ειρηνικά, χωρίς πολέμους και σημαντικές εκστρατείες. Με τον θάνατό της, ο Τούθμωσις ΙΙΙ θα μείνει μόνος στον θρόνο και στα υπόλοιπα 32 περίπου χρόνια της βασιλείας του, με συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις, κυρίως στην Μέση Ανατολή, θα δημιουργήσει μια απέραντη αυτοκρατορία που θα φθάσει μέχρι τις όχθες του Ευφράτη. Το Βασίλειο του Μιταννί (βλ. λήμμα Χουρρίτες στο Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου) θα νικηθεί, παρ’ όλο που δεν θα υποταχθεί πλήρως και η δύναμή του θα περιορισθεί. Στον νότο θα σταθεροποιήσει τις αιγυπτιακές κατακτήσεις στην Νουβία, αλλά και νοτιότερα στην περιοχή του σημερινού βορείου Σουδάν (Κους).

Μετά τον θάνατο του Τούθμωσι ΙΙΙ, στον θρόνο των Φαραώ θα ανέλθει ο γιος του, Αμένοφις ΙΙ (1426-1400 π.Χ.), ο οποίος θα συνεχίσει το έργο του πατέρα του με εκστρατείες στην Συρία και στον νότο, όπου θα επεκτείνει τα σύνορα μέχρι την Ναπάτα, κοντά στον 4ο καταρράκτη του Νείλου (βλ. C.A.H. Vol. II part 1, σελ. 320).

Ο γιος του, Τούθμωσις IV (1400-1390 π.Χ.), θα τον διαδεχθεί στον θρόνο της Αιγύπτου, η ασιατική επικράτεια της οποίας θα διατηρήσει τα όριά της στην διάρκεια της βασιλείας του. Την περίοδο αυτήν πάντως σημειώνεται ισχυροποίηση του Βασιλείου του Μιταννί, οι ηγεμόνες του οποίου επωφελήθηκαν από την περίοδο αδυναμίας των Χετταίων, στην διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του λεγομένου Μέσου Χιττιτικού Βασιλείου, για να επεκτείνουν τα σύνορά τους. Ως φυσικό επακόλουθο αυτής της κατάστασης και στην προσπάθειά του να βρεθεί ειρηνική λύση, ο Τούθμωσις IV θα νυμφευθεί μια κόρη του βασιλέως του Μιταννί Αρτατάμα Ι, παραχωρώντας ταυτόχρονα και ορισμένες σημαντικές πόλεις της Συρίας στον έλεγχο των Μιταννί (βλ. λεπτομέρειες στο λήμμα Χουρρίτες ό.π.). Στην συνέχεια στον θρόνο θα ανέλθει ο Αμένωφις IΙΙ (Nebma’atre Amenhotep, 1390-1353 π.Χ.), γιος του Τούθμωσι IV, πιθανόν από την πριγκίπισσα του Μιταννί. Στην διάρκεια της μακρόχρονης και φιλειρηνικής βασιλείας του, μεγάλη ισχύ θα αποκτήσει η ταπεινής καταγωγής, αλλά ιδιαίτερα φιλόδοξη βασίλισσα Τάϊυ (Tiy).

Ο γιος της Τάϊυ, με την πλήρη υποστήριξη της μητέρας του, θα ανέλθει στον θρόνο της Αιγύπτου ως Αμένωφις IV (1352-1335 π.Χ.). Η περίοδος της βασιλείας του θεωρείται σταθμός όχι μόνον για την ίδια την χώρα του, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, λόγω των σημαντικότατων εξελίξεων που σημειώθηκαν αυτήν την εποχή. Ο Αμένωφις IV όμως θα μείνει στην Ιστορία κυρίως για τις επαναστατικές θρησκευτικές του αντιλήψεις, που επιχείρησε να επιβάλει στην Αίγυπτο, πρεσβεύοντας ένα είδος μονοθεϊσμού με την πίστη του στον θεό Άτωνα (=ηλιακός δίσκος), από τον οποίον εκπορεύονται όλοι οι άλλοι θεοί. Θα αλλάξει μάλιστα, στο 6ο έτος της βασιλείας του (C.A.H. Vol. II part 2 σελ. 59), το όνομά του από Αμένωφις (Amenhotep / Αmunhotpe = ειρήνη του Άμμωνα) σε Αχενατών (Akhenaten=ο εκλεκτός του Άτωνα) και τελικώς φέρνει την χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου λόγω της έντονης αντίδρασης του πανίσχυρου Ιερατείου του Άμμωνα. Αυτά τα γεγονότα στο εσωτερικό της Αιγύπτου πρέπει να συνδυασθούν με τις εξελίξεις στο Βασίλειο των Χετταίων, στον θρόνο του οποίου ήδη βρίσκεται ο Σουππιλουλιούμας Ι, (Suppiluliumas, 1350-1320 π.Χ.) ο ιδρυτής του λεγομένου Νέου Χιττιτικού Βασιλείου (Αυτοκρατορίας), που σύντομα θα μεταβάλει την γενική κατάσταση της χώρας του, την οποία θα αναδιοργανώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εκπαιδευμένος στα στρατιωτικά από την εποχή που ακολουθούσε τον πατέρα του στις εκστρατείες εναντίον των πολυάριθμων και ποικίλων εχθρών του Χιττιτικού Βασιλείου, αποδεικνύεται πολύ γρήγορα ικανότατος ηγέτης και στρατιωτική ιδιοφυΐα. Αποτελεί έτσι το άκρον αντίθετο του θρησκόληπτου και ειρηνιστή Φαραώ Αμένωφι IV-Αχενατών.

Ο Σουππιλουλιούμας Ι, αφού τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες στην δυτική Μ. Ασία υποτάσσοντας εκ νέου την Αρζάβα, θα εκστρατεύσει εναντίον του Βασιλείου του Μιταννί, όπου θα νικήσει τις δυνάμεις του βασιλιά Τουσσράττα (Tushratta), που μάταια ζητάει βοήθεια από την Αίγυπτο. Όταν τελικά καταλάβει την πρωτεύουσά του Βασσουκκάνι (Washshukkani), θα το διαλύσει σε μικρές ανεξάρτητες ηγεμονίες, υποτελείς στους Χετταίους (βλ. λεπτομέρειες στα λήμματα Χετταίοι, Χουρρίτες ό.π.). Θα υποτάξει τέλος τα περισσότερα κρατίδια της Συρίας και του Λιβάνου και θα επιστρέψει θριαμβευτής στην Χαττούσας, χωρίς να έρθει σε άμεση σύγκρουση με την Αίγυπτο.

Στο διάστημα αυτό, ο Αχενατών ασχολείται με την ανέγερση και διακόσμηση της νέας του πρωτεύουσας στην ανατολική όχθη του Νείλου, στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ Μέμφιδος και Θηβών, στην τοποθεσία που επιλέχθηκε προσωπικά από τον ίδιο τον Αχενατών και που είναι σήμερα γνωστή ως Τελλ ελ-Αμάρνα (Tell el-Amarna). Η νέα πόλη θα ονομασθεί Αχετατών (=ο Ορίζοντας του Άτωνα) και εκεί θα ανθίσει ένα νέο καλλιτεχνικό ρεύμα, απόλυτα νατουραλιστικό και ρεαλιστικό ως προς την τεχνοτροπία, χαρακτηριστικό όλης της περιόδου που θα μείνει στην Ιστορία ως «Εποχή της Αμάρνα» (για την λεγόμενη «Αλληλογραφία της Αμάρνα» βλ. σχετική υποσημείωση στο λήμμα Χουρρίτες ό.π.). Ο ασθενικός (μάλλον επιληπτικός) Αχενατών θα πεθάνει σχετικά νέος (η σύζυγός του, η περίφημη βασίλισσα Νεφερτίτι είχε αποβιώσει νωρίτερα), μετά από βασιλεία 18 ετών και θα τον διαδεχθεί ο γιος του από μια άσημη σύζυγο, ο Σμενχκαρέ (Smenkhkare, 1335-1333 π.Χ.), ο οποίος θα πάρει ως σύζυγο την μεγαλύτερη κόρη του Αχενατών από την Νεφερτίτι, για να εδραιώσει τα δικαιώματά στον θρόνο. Ο Σμενχκαρέ θα κυβερνήσει για μικρό διάστημα και μετά τον θάνατό του, στον θρόνο θα ανέλθει ο αδελφός του, ο ηλικίας μόλις 9 ετών Τουταγχατών, ο οποίος θα πάρει ως σύζυγο μια άλλη κόρη του Αχενατών και της Νεφερτίτι, την πριγκίπισσα Ανχεσπαατών (Ankhespaaten). Η κατάσταση όμως έχει αλλάξει δραματικά μετά τον θάνατο του Αχενατών. Οι παλιοί θεοί σύντομα θα αποκατασταθούν, ο Αχενατών θα θεωρηθεί «καταραμένος» και ο νεαρός Φαραώ θα αναγκασθεί να αλλάξει το όνομά του σε Τουταγχαμών (Tut’ankhamun, 1333-1323 π.Χ.), όπως και η βασίλισσά του σε Ανχεσεναμών (Ankhesenamun) . Η ανακάλυψη του ασύλητου τάφου του το 1922 θα προκαλέσει τον παγκόσμιο θαυμασμό από τον πλούτο των θησαυρών και των καλλιτεχνημάτων που περιείχε. Ο Τουταγχαμών θα πεθάνει χωρίς διάδοχο, σε ηλικία 19 ετών περίπου, από ένα τραύμα στο αριστερό του αυτί που διαπέρασε το κρανίο και προκάλεσε εγκεφαλική αιμορραγία, μάλλον από ατύχημα, όπως αποκάλυψε η επανεξέταση (1969) με σύγχρονα μέσα της μούμιας του. Τότε θα συμβεί ένα πρωτοφανές για την εποχή περιστατικό, όταν η χήρα του Τουταγχαμών, η βασίλισσα Ανχεσεναμών, θα στείλει αντιπροσωπεία στον βασιλέα των Χετταίων προτείνοντας να στείλει έναν από τους γιους του ως σύζυγό της.

Ο Σουππιλουλιούμας Ι ασφαλώς θα ενθουσιάσθηκε με την αναπάντεχη αυτή πρόταση, αλλά όντας υπερβολικά καχύποπτος δεν έσπευσε να επωφεληθεί αμέσως. Τελικώς, με σημαντική καθυστέρηση ειδοποίησε ότι στέλνει τον γιο του. Η αποστολή όμως θα καθυστερήσει στον δρόμο προς την Αιγυπτιακή πρωτεύουσα, όπου μετά από δολοπλοκίες της αυλής των Φαραώ, η βασίλισσα Ανχεσεναμών θα υποχρεωθεί να ματαιώσει το συνοικέσιο και να πάρει ως σύζυγο τον φιλόδοξο Αρχιερέα Άϊ (Ay, 1323-1319 π.Χ.), ο οποίος θα ανέλθει στον θρόνο των Φαραώ. Ο νεαρός πρίγκιπας των Χετταίων θα δολοφονηθεί με δηλητήριο.

Ο Σουππιλουλιούμας Ι εξαγριωμένος, θα επιτεθεί αμέσως στην βόρεια Συρία, θα συντρίψει τις αιγυπτιακές δυνάμεις συλλαμβάνοντας πλήθος αιχμαλώτων, αλλά δεν θα προλάβει να ολοκληρώσει την εκδίκησή του. Οι αιχμάλωτοι ήσαν μολυσμένοι με πανούκλα, την οποία θα μεταδώσουν στους Χετταίους. Ο ίδιος ο Σουππιλουλιούμας Ι, στην διάρκεια της προετοιμασίας μιας μεγάλης εκστρατείας αντιποίνων εναντίον της Αιγύπτου, θα προσβληθεί από πανούκλα και θα πεθάνει (C.A.H. Vol. II part 2, σελ. 85). Ο Φαραώ Άϊ, όντας μεγάλης ηλικίας, θα πεθάνει τον ίδιο χρόνο (1319 π.Χ.), ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς τον θρόνο στον ικανό στρατηγό Χορεμχέμπ (Horemheb, 1319-1292 π.Χ.), ο οποίος θα προσπαθήσει να αναδιοργανώσει την χώρα από την διάλυση και την παρακμή που είχε περιέλθει λόγω των θρησκευτικών ταραχών. Περίφημες θα γίνουν οι διοικητικές αλλαγές που επέβαλε στην Αυλή, στον Στρατό και κυρίως στο δικαστικό σύστημα της Αιγύπτου, που αναμόρφωσε πλήρως. Ο Χορεμχέμπ θα πεθάνει σε προχωρημένη ηλικία, χωρίς νόμιμο διάδοχο, αλλά είχε ορίσει να τον διαδεχθεί ο στρατηγός του, Ραμσής. Με τον θάνατο του Χορεμχέμπ λήγει και η 18η Δυναστεία.