Προελληνικοί λαοί (2)

Προελληνικοί λαοί του μεσογειακού υποστρώματος

Σε συνέχεια προηγούμενης ανάρτησής μας [Προελληνικοί λαοί (1) - Σάββατο, 23 Ιανουαρίου 2010] συμπληρώνουμε τον κατάλογο των προελληνικών λαών του λεγομένου "Μεσογειακού υποστρώματος". Υπενθυμίζουμε ότι τα παρακάτω λήμματα, καθώς και όσα αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ανάρτηση, περιέχονται στο "Λεξικό των αρχαίων ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων" – ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ (β΄ έκδοση συμπληρωμένη) Θεσσαλονίκη 2004, του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη [Κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλείο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ Ερμού 61 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ]

Τάφιοι: Κατά το Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων (Κωνσταντινούπολις, Β΄έκδοσις 1900): «…οι άλλως Τηλεβόαι, έθνος αρχαίον και ναυτικόν, κατοικούν επί των δυτικών παραλίων της Ακαρνανίας και επί τινων μικρών νήσων μεταξύ της Ακαρνανίας και της Λευκαδίας, ων η μεγαλυτέρα εκαλείτο Τάφος…». Σύμφωνα με το Λεξικόν Ελληνικής Αρχαιολογίας, οι Τάφιοι ήσαν: «…λαός θαλασσοπόρος και πειρατικός και Τηλεβόαι καλούμενος, κατοικών την παραλίαν της Ακαρνανίας και εν τω πορθμώ τω μεταξυ αυτής και της Λευκάδος μόλις ½ ώρας πλάτος έχοντι, επί νήσων, αίτινες και αυταί Ταφίων νήσοι ή Τηλεβοΐδες νήσοι ελέγοντο, η δε μεγίστη αυτών Τάφος (ἡ) εκαλείτο. Επί Στράβωνος (Ι΄ ΙΙ. 20) Ταφιούς, νυν Μέγα νησί. Εκεί εβασίλευεν ο Μέντης, καθ’ Όμηρον (Οδύσσεια Α 417 - 419)…».

Τέλος, κατά τον Στέφανο Βυζάντιο: «…Τάφος, πόλις Κεφαλληνίας, νυν δε Ταφιούσσα. “έστι και νήσος από τριάκοντα σταδίων Τ α φ ι ά ς καλουμένη”. και ετέρα. οι πολίται Τάφιοι…».

Κατά τις σύγχρονες αντιλήψεις, οι Τάφιοι θεωρούνται ως ένα υπαρκτό φύλο της αρχαιότητος, αρχικά λελεγικής καταγωγής (ανήκαν δηλ. στο λεγόμενο «μεσογειακό» ανθρωπολογικό-φυλετικό υπόστρωμα), που βαθμιαία αναμείχθηκε με άλλα φύλα της περιοχής και τελικά απορροφήθηκε. Βασική ενασχόλησή τους φαίνεται ότι ήταν η πειρατεία στην περιοχή του νοτίου Ιονίου, όπως εξ άλλου συνέβαινε και με τα περισσότερα φύλα των Λελέγων, που ήσαν εγκατεστημένα σε άλλες παραλιακές περιοχές και τα οποία η παράδοση αναφέρει συνήθως ως δεινούς πειρατές.

Τελχῖνες: Κατά το Λ.Ε.Α. «…αρχαιότατον γένος της νήσου Ρόδου, εκ Κρήτης προελθόντες, πρώτον εις Κύπρον και είτα εις Ρόδον, ήτις απ’ αυτών και Τελχινίς ωνομάζετο πριν…». Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη (Ε΄ 55) ήσαν υιοί της θάλασσας που ανέθρεψαν τον θεό Ποσειδώνα.

Ο Στράβων (ΙΔ΄ ΙΙ. 7) αναφέρει τα εξής για τους Τελχίνες: «…Άλλοι τους θεωρούν ότι ασχολούνται με βασκανίες και γητειές και από φθόνο ραντίζουν με νερό της Στύγας μόνο και μόνο για να ψοφούν τα ζώα και να καταστρέφονται τα φυτά. Άλλοι λένε ότι ήσαν έξοχοι τεχνίτες και οι αντίπαλοι ομότεχνοί τους, τους συκοφαντούσαν για βασκάνους και έτσι απέκτησαν την κακή φήμη…».

Η παράδοση τους αναφέρει ως εννέα συνολικά και τους θεωρεί μυθικούς οικιστές των πόλεων της Ρόδου (Λίνδος, Κάμειρος, Ιαλυσσός). Απεικονίζονταν ως κυνοκέφαλοι με πτερύγια ψαριού αντί χεριών. Οι αρχαίοι γραμματικοί συχνά τους αναφέρουν και ως Θελγίνες από το ρήμα θέλγειν (=σαγηνεύω, γητεύω). Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι Τελχίνες ήσαν περίφημοι μεταλλουργοί που πρώτοι επινόησαν τα κράματα των μετάλλων και ότι αυτοί κατασκεύασαν το δρεπάνι του Κρόνου και την τρίαινα του Ποσειδώνος.

Σύμφωνα με τις νεώτερες αντιλήψεις, οι Τελχίνες θεωρούνται προελληνικές θαλάσσιες θεότητες που λατρεύονταν από τους αυτόχθονες κατοίκους του «μεσογειακού» υποστρώματος και οι οποίες εκτοπίστηκαν από τους πατριαρχικούς αριοευρωπαϊκούς θεούς των Ελλήνων. Κατά μια άλλη άποψη οι Τελχίνες ήσαν μια πανάρχαια ολιγομελής συντεχνία μεταλλουργών οι οποίοι κρατούσαν κρυφά τα μυστικά της τέχνης τους, πιθανόν περιφερόμενοι στα μεγάλα νησιά του Αιγαίου και στις μικρασιατικές παραλιακές περιοχές (κάτι ανάλογο με τους σιδεράδες Γύφτους της νεώτερης εποχής) και στους οποίους η λαϊκή φαντασία απέδωσε μυθικές ιδιότητες και πράξεις με αποτέλεσμα βαθμιαία να θεωρηθούν δαιμονικά κακοποιά πνεύματα.

Τηλεβόες: Κατά το Λ.Κ.Ο. «…αρχαίον έθνος της Ακαρνανίας, οι ύστερον Τάφιοι, απόγονοι των Λελέγων. Ωνομάσθησαν ούτω ή από του γενάρχου αυτών Τηλεβόα ή διότι ήσαν μεγαλόφωνοι…».

Όπως προκύπτει από τις σχετικές παραδόσεις και σε συνδυασμό με τα στοιχεία της νεώτερης έρευνας, οι Τηλεβόες υπήρξαν ένα φύλο του προελληνικού λαού των Λελέγων, που μετά την εμφάνιση των αριοευρωπαϊκών φύλων στην περιοχή, περιορίσθηκε στα μικρά νησιά των ακαρνανικών ακτών. Φαίνεται ότι αρχική περιοχή εγκατάστασης αυτού του λαού ήταν κάποια περιοχή της Αρκαδίας που ήταν γνωστή ως Τηλεβοΐς, όπως αναφέρεται στο σχετικό λήμμα του Λ.Κ.Ο. : «Τηλεβοΐς: μέρος της Αρκαδίας ένθα κατώκουν πρότερον οι Τηλεβόαι». Επίσης στο Λ.Ε.Α.: «Τηλεβόαι: αρχαίος λαός αρκαδικός, εκ Λελέγων καταγόμενος και αρχαιότατα καταλαβών και οικήσας τας εν τω κόλπω της Λευκαδίας νήσους (Ησίοδος, Ασπίς Ηρακλέους 19), τάς Τηλεβόων, μετά ταύτα δε Ταφίων νήσους κληθείσας, ως και αυτοί ωνομάσθησαν Τάφιοι».

Στην Βιβλιοθήκη Μυθολογική (Απολλοδωρος) καταγράφεται (Β΄ IV. 5) ο μύθος σύμφωνα με τον οποίον ο θεός Ποσειδών άρπαξε την Ιπποθόη, ανηψιά του Βασιλέως των Μυκηνών Ηλεκτρύονος (ο οποίος ήταν γιος του ήρωος Περσέως) και την μετέφερε στις Εχινάδες νήσους όπου γέννησε τον Τάφιο, «…ος ώκισε Τάφον και τους λαούς Τηλεβόας εκάλεσεν, ότι τηλού της πατρίδος έβη». Ο ομώνυμος γενάρχης τους Τηλεβόας ήταν κατά το Λ.Ε.Α. «…έκγονος του αυτόχθονος Λέλεγος, ου οι 22 παίδες, Τηλεβόες κατ’ αυτόν καλούμενοι, κατώκησαν τας νήσους του Λευκαδίου κόλπου».

Τέλος, ο Αριστοτέλης στο έργο του «Πολιτεία των Ακαρνάνων», που έχει διασωθεί μόνον σε αποσπάσματα, τα οποία μνημονεύει ο Στράβων (Ζ΄ VII.2), αναφέρει ότι οι Λέλεγες και οι Τηλεβόες κατείχαν τα δυτικότερα μέρη της Ακαρνανίας. (βλ. και λήμμα Ακαρνάνες).