Ειδήσεις στα αρχαία ελληνικά (20)

(κλικ επάνω στην εικόνα του κειμένου για μεγέθυνση)

Νεώτερες διεθνείς ειδήσεις στα αρχαία ελληνικά από την ιστοσελίδα του Καταλανού καθηγητή κλασσικής φιλολογίας Joan Coderch-i-Sancho “Akropolis World Νews” (http://www.akwn.net/).

Εάλω η Πόλις...

Πίνακας του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου

Ὁ λόγος τοῦ Αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου πρὸς τοὺς συμπολεμιστές του, τὴν παραμονὴ τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως

«Ὑμεῖς μέν, εὐγενέστατοι ἄρχοντες καὶ ἐκλαμπρότατοι δήμαρχοι καὶ στρατηγοὶ καὶ γενναιότατοι συστρατιώται καὶ πᾶς ὁ πιστὸς καὶ τίμιος λαός, καλῶς οἴδατε ὅτι ἔφθασεν ἡ ὥρα καὶ ὁ ἐχθρός της πίστεως ἡμῶν βούλεται ἵνα μετὰ πάσης τέχνης καὶ μηχανῆς ἰσχυροτέρως στενοχωρήσῃ ἡμᾶς, καὶ πόλεμον σφοδρὸν μετὰ συμπλοκῆς μεγάλης καὶ συρρήξεως ἐκ τῆς χέρσου καὶ θαλάσσης δώσῃ ἡμῖν μετὰ πάσης δυνάμεως, ἵνα, εἰ δυνατόν, ὡς ὄφις τὸν ἰὸν ἐκχύσῃ καὶ ὡς λέων ἀνήμερος καταπίῃ ἡμᾶς. [Βιάζεται] διὰ τοῦτο λέγω καὶ παρακαλῶ ὑμᾶς ἵνα στῆτε ἀνδρείως καὶ μετὰ γενναίας ψυχῆς, ὡς πάντοτε ἕως τοῦ νῦν ἐποιήσατε, κατὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς πίστεως ἡμῶν. Παραδίδωμι δὲ ὑμῖν τὴν ἐκλαμπροτάτην καὶ περίφημον ταύτην πόλιν καὶ πατρίδα ἡμῶν καὶ βασιλεύουσαν τῶν πόλεων.

Καλῶς οὖν οἴδατε, ἀδελφοί, ὅτι διὰ τέσσαρά τινα ὀφειλέται κοινῶς ἐσμὲν πάντες ἵνα προτιμήσωμεν ἀποθανεῖν μᾶλλον ἢ ζῆν, πρῶτον μὲν ὑπὲρ τῆς πίστεως ἡμῶν καὶ εὐσεβείας, δεύτερον δὲ ὑπὲρ τῆς πατρίδος, τρίτον δὲ ὑπὲρ τοῦ βασιλέως ὡς χριστοῦ κυρίου, καὶ τέταρτον ὑπὲρ συγγενῶν καὶ φίλων. Λοιπόν, ἀδελφοί, ἐὰν χρεῶσταί ἐσμεν ὑπὲρ ἑνὸς ἐκ τῶν τεσσάρων ἀγωνίζεσθαι ἕως θανάτου, πολλῷ μᾶλλον ὑπὲρ πάντων τούτων ἡμεῖς, ὡς βλέπετε προφανῶς, καὶ ἐκ πάντων μέλλομεν ζημιωθῆναι. Ἐὰν διὰ τὰ ἐμὰ πλημμελήματα παραχωρήσῃ ὁ θεὸς τὴν νίκην τοῖς ἀσεβέσιν, ὑπὲρ τῆς πίστεως ἡμῶν τῆς ἁγίας, ἢν Χριστὸς ἐν τῷ οἰκείῳ αἵματι ἡμῖν ἐδωρήσατο, κινδυνεύομεν· ὅ ἐστι κεφάλαιον πάντων. Καὶ ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ τις καὶ τὴν ψυχὴν ζημιωθῇ, τί τὸ ὄφελος; Δεύτερον πατρίδα περίφημον τοιούτως ὑστερούμεθα καὶ τὴν ἐλευθερίαν ἡμῶν. Τρίτον βασιλείαν τὴν ποτὲ μὲν περιφανῆ, νῦν δὲ τεταπεινωμένην καὶ ὠνειδισμένην καὶ ἐξουθενωμένην ἀπωλέσαμεν, καὶ ὑπὸ τοῦ τυράννου καὶ ἀσεβοῦς ἄρχεται. Τέταρτον δὲ καὶ φιλτάτων τέκνων καὶ συμβίων καὶ συγγενῶν ὑστερούμεθα.

Αὐτὸς δὲ ὁ ἀλιτήριος ὁ ἀμηρᾶς πεντήκοντα καὶ ἑπτὰ ἡμέρας ἄγει σήμερον ἀφ᾿ οὗ ἡμᾶς ἐλθὼν ἀπέκλεισεν καὶ μετὰ πάσης μηχανῆς καὶ ἰσχύος καθ᾿ ἡμέραν τε καὶ νύκτα οὐκ ἐπαύσατο πολιορκῶν ἡμᾶς· καὶ χάριτι τοῦ παντεπόπτου Χριστοῦ κυρίου ἡμῶν ἐκ τῶν τειχῶν μετὰ αἰσχύνης ἄχρι τοῦ νῦν πολλάκις κακῶς ἀπεπέμφθη. Τὰ νῦν δὲ πάλιν, ἀδελφοί, μὴ δειλιάσητε, ἐὰν καὶ τεῖχος μερόθεν ὀλίγον ἐκ τῶν κρότων καὶ τῶν πτωμάτων τῶν ἑλεπόλεων ἔπεσε, διότι, ὡς ὑμεῖς θεωρεῖτε, κατὰ τὸ δυνατὸν ἐδιωρθώσαμεν πάλιν αὐτό. Ἡμεῖς πᾶσαν τὴν ἐλπίδα εἰς τὴν ἄμαχον δόξαν τοῦ θεοῦ ἀνεθέμεθα, οὗτοι ἐν ἄρμασι καὶ οὗτοι ἐν ἴπποις καὶ δυνάμει καὶ πλήθει, ἡμεῖς δὲ ἐν ὀνόματι κυρίου τοῦ θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν πεποίθαμεν, δεύτερον δὲ καὶ ἐν ταῖς ἡμετέραις χερσὶ καὶ ῥωμαλαιότητι, ἢν ἐδωρήσατο ἡμῖν ἡ θεία δύναμις.

Γνωρίζω δὲ ὅτι αὕτη ἡ μυριαρίθμητος ἀγέλη τῶν ἀσεβῶν, καθὼς ἡ αὐτῶν συνήθεια, ἐλεύσονται καθ᾿ ἡμῶν μετὰ βαναύσου καὶ ἐπῃρμένης ὀφρύος καὶ θάρσους πολλοῦ καὶ βίας, ἵνα διὰ τὴν ὀλιγότητα ἡμῶν θλίψωσι καὶ ἐκ τοῦ κόπου στενοχωρήσωσι, καὶ μετὰ φωνῶν μεγάλων καὶ ἀλαλαγμῶν ἀναριθμήτων, ἵνα ἡμᾶς φοβήσωσι. Τὰς τοιαύτας αὐτῶν φλυαρίας καλῶς οἴδατε, καὶ οὐ χρὴ λέγειν περὶ τούτων. Καὶ ὥρᾳ ὀλίγῃ τοιαῦτα ποιήσωσι, καὶ ἀναριθμήτους πέτρας καὶ ἕτερα βέλη καὶ ἐλεβολίσκους ὡσεὶ ἄμμον θαλασσῶν ἄνωθεν ἡμῶν πτήσουσι· δι᾿ ὧν, ἐλπίζω γάρ, οὐ βλάψωσι, διότι ὑμᾶς θεωρῶ καὶ λίαν ἀγάλλομαι καὶ τοιαύταις ἐλπίσι τὸν λογισμὸν τρέφομαι, ὅτι εἰ καὶ ὀλίγοι πάνυ ἐσμέν, ἀλλὰ πάντες ἐπιδέξιοι καὶ ἐπιτήδειοι, ῥωμαλέοι τε καὶ ἰσχυροὶ καὶ μεγαλήτορες καὶ καλῶς προπαρασκευασμένοι ὑπάρχετε. Ταῖς ἀσπίσιν ὑμῶν καλῶς τὴν κεφαλὴν σκέπεσθε ἐπὶ τῇ συμπλοκῇ καὶ συρρήξει. Ἡ δεξιὰ ὑμῶν ἡ τὴν ῥομφαίαν ἔχουσα μακρὰ ἔστω πάντοτε. Αἱ περικεφαλαῖαι ὑμῶν καὶ οἱ θώρακες καὶ οἱ σιδηροῖ ἱματισμοὶ λίαν εἰσὶν ἱκανοὶ ἅμα καὶ τοῖς λοιποῖς ὅπλοις, καὶ ἐν τῇ συμπλοκῇ ἔσονται πάνυ ὠφέλιμα· ἃ οἱ ἐναντίοι οὐ χρῶνται, ἀλλ᾿ οὔτε κέκτηνται. Καὶ ὑμεῖς ἔσωθεν τῶν τειχῶν ὑπάρχετε σκεπόμενοι, οἱ δὲ ἀσκεπεῖς μετὰ κόπου ἔρχονται.

Διό, ὦ συστρατιῶται, γίνεσθε ἕτοιμοι καὶ στερεοὶ καὶ μεγαλόψυχοι διὰ τοὺς οἰκτιρμοὺς τοῦ θεοῦ. Μιμηθῆτε τοὺς ποτε τῶν Καρχηδονίων ὀλίγους ἐλέφαντας, πῶς τοσούτον πλῆθος ἵππων Ρωμαίων τῇ φωνῇ καὶ θέᾳ ἐδίωξαν· καὶ ἐὰν ζῷον ἄλογον ἐδίωξε, πόσον μᾶλλον ἡμεῖς οἱ τῶν ζῴων καὶ ἀλόγων ὑπάρχοντες κύριοι, καὶ οἱ καθ᾿ ἡμῶν ἐρχόμενοι ἵνα παράταξιν μεθ᾿ ἡμῶν ποιήσωσιν, ὡς ζῷα ἄλογα, καὶ χείρονες εἰσιν. Αἱ πέλται ὑμῶν καὶ ῥομφαῖαι καὶ τὰ τόξα καὶ ἀκόντια πρὸς αὐτοὺς πεμπέτωσαν παρ᾿ ὑμῶν. Καὶ οὕτως λογίσθητε ὡς ἐπὶ ἀγρίων χοίρων καὶ πληθὺν κυνήγιον, ἵνα γνώσωσιν οἱ ἀσεβεῖς ὅτι οὐ μετὰ ἀλόγων ζῴων, ὡς αὐτοί, παράταξιν ἔχουσιν, ἀλλὰ μετὰ κυρίων καὶ αὐθέντων αὐτῶν καὶ ἀπογόνων Ἑλλήνων καὶ Ῥωμαίων.

Οἴδατε καλῶς ὅτι ὁ δυσσεβὴς αὐτὸς ὁ ἀμηρᾶς καὶ ἐχθρός της ἁγίας ἡμῶν πίστεως, χωρὶς εὐλόγου αἰτίας τινὸς τὴν ἀγάπην ἢν εἴχομεν ἔλυσεν, καὶ τοὺς ὅρκους αὐτοῦ τοὺς πολλοὺς ἠθέτησεν ἀντ᾿ οὐδενὸς λογιζόμενος, καὶ ἐλθὼν αἰφνιδίως φρούριον ἐποίησεν ἐπὶ τὸ στενόν του Ἀσωμάτου, ἵνα καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν δύνηται βλάπτειν ἡμᾶς. Τοὺς ἀγροὺς ἡμῶν καὶ κήπους καὶ παραδείσους καὶ οἴκους ἤδη πυριαλώτους ἐποίησε· τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν τοὺς Χριστιανούς, ὅσους εὖρεν, ἐθανάτωσε καὶ ᾐχμαλώτευσε· τὴν φιλίαν ἡμῶν ἔλυσε. Τοὺς δὲ τοῦ Γαλατᾶ ἐφιλίωσε, καὶ αὐτοὶ χαίρονται, μὴ εἰδότες καὶ αὐτοὶ οἱ ταλαίπωροι τὸν τοῦ γεωργοῦ παιδὸς μῦθον, τοῦ ἐψήνοντος τοὺς κοχλίας καὶ εἰπόντος ὦ ἀνόητα ζῷα καὶ τὰ ἑξῆς.

Ἐλθὼν οὖν, ἀδελφοί, ἡμᾶς ἀπέκλεισε, καὶ καθ᾿ ἑκάστην τὸ ἀχανὲς αὐτοῦ στόμα χάσκων, πῶς εὕρῃ καιρὸν ἐπιτήδειον ἵνα καταπίῃ ἡμᾶς καὶ τὴν πόλιν ταύτην, ἥν ἀνήγειρεν ὁ τρισμακάριστος καὶ μέγας βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἐκεῖνος, καὶ τῇ πανάγνῳ τε καὶ ὑπεράγνῳ δεσποίνῃ ἡμῶν θεοτόκῳ καὶ ἀειπαρθένῳ Μαρίᾳ ἀφιέρωσεν καὶ ἐχαρίσατο τοῦ κυρίαν εἶναι καὶ βοηθὸν καὶ σκέπην τῇ ἡμετέρᾳ πατρίδι καὶ καταφύγιον τῶν Χριστιανῶν, ἐλπίδα καὶ χαρὰν πάντων τῶν Ἑλλήνων, τὸ καύχημα πᾶσι τοῖς οὖσιν ὑπὸ τὴν τοῦ ἡλίου ἀνατολήν. Καὶ οὗτος ὁ ἀσεβέστατος τήν ποτε περιφανῆ καὶ ὀμφακίζουσαν ὡς ῥόδον τοῦ ἀγροῦ βούλεται ποιῆσαι ὑπ᾿ αὐτόν. Ἣ ἐδούλωσε σχεδόν, δύναμαι εἰπεῖν, πᾶσαν τὴν ὑφ᾿ ἥλιον καὶ ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτῆς Πόντον καὶ Ἀρμενίαν, Περσίαν καὶ Παφλαγονίαν, Ἀμαζόνας καὶ Καππαδοκίαν, Γαλατίαν καὶ Μηδίαν, Κολχοὺς καὶ Ἴβηρας, Βοσφοριανοὺς καὶ Ἀλβάνους, Συρίαν καὶ Κιλικίαν καὶ Μεσοποταμίαν, Φοινίκην καὶ Παλαιστίνην, Ἀραβίαν τε καὶ Ἰουδαίαν, Βακτριανοὺς καὶ Σκύθας, Μακεδονίαν καὶ Θετταλίαν, Ἑλλάδα, Βοιωτίαν, Λοκροὺς καὶ Αἰτωλούς, Ἀκαρνανίαν, Ἀχαΐαν καὶ Πελοπόννησον, Ἤπειρον καὶ τὸ Ἰλλυρικόν, Λυχνίτας κατὰ τὸ Ἀνδριατικόν, Ἰταλίαν Τουσκίνους, Κελτοὺς καὶ Κελτογαλάτας, Ἰβηρίαν τε καὶ ἕως τῶν Γαδείρων, Λιβύαν καὶ Μαυρητανίαν καὶ Μαυρουσίαν, Αἰθιοπίαν, Βελέδας Σκούδην, Νουμιδίαν καὶ Ἀφρικὴν καὶ Αἴγυπτον, αὐτὸς τὰ νῦν βούλεται δουλῶσαι, καὶ τὴν κυριεύουσαν τῶν πόλεων ζυγῷ ὑποβαλεῖν καὶ δουλείᾳ, καὶ τὰς ἁγίας ἐκκλησίας ἡμῶν, ἔνθα ἐπροσκυνεῖτο ἡ ἁγία τριὰς καὶ ἐδοξολογεῖτο τὸ πανάγιον, καὶ ὅπου οἱ ἄγγελοι ἠκούοντο ὑμνεῖν τὸ θεῖον καὶ τὴν ἔνσαρκον τοῦ θεοῦ λόγου οἰκονομίαν, βούλεται ποιῆσαι προσκύνημα τῆς αὐτοῦ βλασφημίας καὶ τοῦ φληναφοῦ αὑτοῦ ψευδοπροφήτου Μωάμεθ, καὶ κατοικητήριον ἀλόγων καὶ καμήλων. Λοιπόν, ἀδελφοὶ καὶ συστρατιῶται, κατὰ νοῦν ἐνθυμήθητε ἵνα τὸ μνημόσυνον ὑμῶν καὶ ἡ μνήμη καὶ ἡ φήμη καὶ ἡ ἐλευθερία αἰωνίως γενήσηται.

Καὶ στραφεὶς πρὸς τοὺς Ἑνετοὺς ἐν τοῖς δεξιοῖς μέρεσιν ἱσταμένους ἔφη: «Ἑνετοὶ εὐγενεῖς, ἀδελφοὶ ἠγαπημένοι ἐν Χριστῷ τῷ θεῷ, ἄνδρες ἰσχυροὶ καὶ στρατιῶται δυνατοὶ καὶ ἐν πολέμοις δοκιμώτατοι, οἳ διὰ τῶν ἐστιλβωμένων ὑμῶν ῥομφαίων καὶ χάριτος πολλάκις πλῆθος τῶν Ἀγαρηνῶν ἐθανατώσατε, καὶ τὸ αἷμα αὐτῶν ποταμειδῶς ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν ἔρρευσε, τῇ σήμερον παρακαλῶ ὑμᾶς ἵνα τὴν πόλιν ταύτην τὴν εὐρισκομένην ἐπὶ τοσαύτῃ συμφορᾷ τοῦ πολέμου ὁλοψύχως καὶ ἐκ μέσου ψυχῆς γένητε ὑπερασπισταί. Οἴδατε γὰρ καλῶς, καὶ δευτέραν πατρίδα καὶ μητέρα αὐτὴν ἀενάως εἴχετε· διὸ καὶ ἐκ δευτέρου πάλιν λέγω καὶ παρακαλῶ ἵνα ἐν αὐτῇ ὥρᾳ ὡς φιλοπιστοί τε καὶ ὁμόπιστοι καὶ ἀδελφοὶ ποιήσητε.»

Εἶτα στραφεὶς ἐν τοῖς ἀριστεροῖς μέρεσι λέγει τοῖς Λιγουρίταις: «Ὦ Λιγουρῖται, ἐντιμότατοι ἀδελφοί, ἄνδρες πολεμισταὶ καὶ μεγαλοκάρδιοι καὶ φημιστοί, καλῶς οἴδατε καὶ γινώσκετε ὅτι ἡ δυστυχὴς αὕτη πόλις πάντοτε οὐκ ἐμοὶ μόνον ὑπῆρχεν, ἀλλὰ καὶ ὑμῖν διὰ πολλά τινα αἴτια. Ὑμεῖς μὲν πολλάκις μετὰ προθυμίας αὐτῇ ἐβοηθήσατε, καὶ συνδρομῇ ὑμετέρᾳ ἐλυτρώσατε ἀπὸ τῶν Ἀγαρηνῶν τῶν αὐτῆς ἐναντίων. Τὰ νῦν πάλιν ὁ καιρός ἐστιν ἐπιτήδειος ἵνα δείξητε εἰς βοήθειαν αὐτῆς τὴν Χριστῷ ἀγάπην καὶ ἀνδρίαν καὶ γενναιότητα ὑμῶν.»

Καὶ πληθυντικῶς στραφεὶς πρὸς πάντας εἶπεν: «Οὐκ ἔχω καιρὸν εἰπεῖν ὑμῖν πλείονα. Μόνον τὸ τεταπεινωμένον ἡμέτερον σκῆπτρον εἰς τὰς ὑμῶν χεῖρας ἀνατίθημι, ἵνα αὐτὸ μετ᾿ εὐνοίας φυλάξητε. Παρακαλῶ δὲ καὶ τοῦτο καὶ δέομαι τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, ἵνα τὴν πρέπουσαν τιμὴν καὶ ὑποταγὴν δώσητε τοῖς ὑμετέροις στρατηγοῖς καὶ δημάρχοις καὶ ἑκατοντάρχοις, ἕκαστος κατὰ τὴν τάξιν αὑτοῦ καὶ τάγμα καὶ ὑπηρεσίαν. Γνωρίσατε δὴ τοῦτο. Καὶ ἐὰν ἐκ καρδίας φυλάξητε τὰ ὅσα ἐνετειλάμην ὑμίν, ἐλπίζω εἰς θεὸν ὡς λυτρωθείημεν ἡμεῖς τῆς ἐνεστώσης αὐτοῦ δικαίας ἀπειλῆς. Δεύτερον δὲ καὶ ὁ στέφανος ὁ ἀδαμάντινος ἐν οὐρανοῖς ἐναπόκειται ὑμῖν, καὶ μνήμη αἰώνιος καὶ ἄξιος ἐν τῷ κόσμῳ ἔσεται.» Καὶ ταῦτα εἰπὼν καὶ τὴν δημηγορίαν τελέσας καὶ μετὰ δακρύων καὶ στεναγμῶν τὸν θεὸν εὐχαριστήσας, οἱ πάντες ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος ἀπεκρίναντο μετὰ κλαυθμοῦ λέγοντες «ἀποθάνωμεν ὑπὲρ τῆς Χριστοῦ πίστεως καὶ τῆς πατρίδος ἡμῶν.» Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς καὶ πλεῖστα εὐχαριστήσας καὶ πλείστας δωρεῶν ἐπαγγελίας αὐτοῖς ἀπηγγείλατο. Εἶτα πάλιν λέγει. «Λοιπόν, ἀδελφοὶ καὶ συστρατιῶται, ἕτοιμοι ἔστε τῷ πρωΐ, Χάριτι καὶ ἀρετῇ τῇ παρὰ τοῦ θεοῦ ὑμῖν δωρηθείσῃ, καὶ συνεργούσης τῆς ἁγίας τριάδος, ἐν ᾗ τὴν ἐλπίδα πᾶσαν ἀνεθέμεθα, ποιήσωμεν τοὺς ἐναντίους μετὰ αἰσχύνης ἐκ τῶν ἐντεῦθεν κακῶς ἀναχωρήσωσιν.»

Ἀκούσαντες δὲ οἱ δυστυχεῖς Ῥωμαῖοι καρδίαν ὡς λέοντες ἐποίησαν, καὶ ἀλλήλοις συγχωρηθέντες ᾔτουν εἷς τῷ ἑτέρῳ καταλλαγῆναι, καὶ μετὰ κλαυθμοῦ ἐνηγκαλίζοντο, μήτε φιλτάτων τέκνων μνημονεύοντες οὔτε γυναικὼν ἢ πλούτου φροντίζοντες, εἰ μὴ μόνον τοῦ ἀποθανεῖν ἵνα τὴν πατρίδα φυλάξωσι. Καὶ ἕκαστος ἐν τῷ διατεταγμένῳ τόπῳ ἐπανέστρεψε, καὶ ἀσφαλῶς ἐποίουν ἐν τοῖς τείχεσι τὴν φυλακήν. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐν τῷ πανσέπτῳ ναῷ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου σοφίας ἐλθὼν καὶ προσευξάμενος μετὰ κλαυθμοῦ τὰ ἄχραντα μυστήρια μετέλαβεν. Ὁμοίως καὶ ἕτεροι πολλοὶ τῇ αὐτῇ νυκτὶ ἐποίησαν. Εἶτα ἐλθὼν εἰς τὰ ἀνάκτορα ὀλίγον σταθεὶς καὶ ἐκ πάντων συγχώρησιν αἰτήσας, ἐν τῇδε τῇ ὥρᾳ τίς διηγήσεται τοὺς τότε κλαυθμοὺς καὶ θρήνους τοὺς ἐν τῷ παλατίῳ; Εἰ καὶ ἀπὸ ξύλου ἄνθρωπος ἢ ἐκ πέτρας ἦν, οὐκ ἐδύνατο μὴ θρηνῆσαι.

Καὶ ἀναβὰς ἐφ᾿ ἵππου ἐξήλθομεν τῶν ἀνακτόρων περιερχόμενοι τὰ τείχη [...]

Πάρθοι (Parthians) - 3

Αριστερά: Πάρθος κατάφρακτος ιππέας από την ανατολική Παρθία

Μέσον: Έφιππος τοξότης

Δεξιά: Πάρθος κατάφρακτος πεζός από την Χάτρα

Ο επόμενος βασιλιάς των Πάρθων, ο Μιθριδάτης ΙΙ ο Μέγας (124/123-88/87 π.Χ.), θα επεκτείνει τα όρια του Βασιλείου σε μεγάλες εκτάσεις, τόσο στα Δυτικά (Βαβυλωνία, Βασίλειο Χαρακηνής, στις εκβολές των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη), όσο και στα Ανατολικά, όπου θα αποσπάσει από τους Σάκες την Δυτική Βακτρία. Επί της Βασιλείας του, η Παρθική Αυτοκρατορία θα φθάσει στο ύψιστο της ακμής της. Κατά τη διάρκεια επίσης της βασιλείας του Μιθριδάτη ΙΙ, θα γίνουν οι πρώτες επαφές των Πάρθων με τον Ρωμαϊκό κόσμο. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Μιθριδάτη ΙΙ και κυρίως μετά τον θάνατό του, θα ξεσπάσουν εμφύλιες διαμάχες (95-69 π.Χ.), οι οποίες θα εξασθενίσουν τρομερά το Βασίλειο.

Αργυρό τετράδραχμο Μιθριδάτη ΙΙ με ελληνική επιγραφή στον οπισθότυπο

(ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΡΣΑΚΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ)

Στο δυτικό τμήμα (Βαβυλωνία και γύρω περιοχές) θα ανακηρυχθεί βασιλεύς κάποιος εγγονός του Φριαπάτιου, ο Γωτάρζης Ι (Gotarzes, 95-90 π.X.), τον οποίον διαδέχθηκε ο Ορώδης Ι (Orodes, 90-80 π.Χ.). Το 77 π.Χ. μια μεγάλη εισβολή νομάδων με την ονομασία Σακάραυκοι, πιθανότατα Σάκες, θα προκαλέσει μεγάλη αναταραχή με αποτέλεσμα να ανέλθει στον θρόνο ο Σανατρούκης (Sanatruk, 77-70/69 π.Χ.) που θα επιβάλλουν οι Σάκες.

Αργυρή δραχμή (3,74 gr) Γωτάρζη Ι

Αργυρή δραχμή Ορώδη Ι

Αργυρό τετράδραχμο Σανατρούκη Ι  με ελληνική επιγραφή στον οπισθότυπο

(ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΣΑΚΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ)

Ο Φραάτης ΙΙΙ (69-57 π.Χ.), γιος του Σανατρούκη, θα καταφέρει να αναδιοργανώσει την Αυτοκρατορία, αλλά θα εμπλακεί σε πολέμους για την προσάρτηση της Αρμενίας, την οποία προσπαθούσαν επίσης να υποτάξουν και οι Ρωμαίοι (βλ. Αρμένιοι).

Φραάτης ΙΙΙ

Ο Φραάτης ΙΙΙ θα δολοφονηθεί (57 π.Χ.) από τους δύο γιους του, τον Ορώδη και τον Μιθριδάτη. Ο Ορώδης θα εξασφαλίσει το θρόνο και θα βασιλεύσει ως Ορώδης ΙΙ (Orodes 57-37 π.Χ.), ενώ ο αδελφός του Μιθριδάτης θα στεφθεί βασιλιάς της Μηδίας για να εκδιωχθεί στην συνέχεια όταν επιχειρήσει να ανακηρυχθεί μοναδικός βασιλεύς των Πάρθων. Το 55 π.Χ. θα εισβάλει - με την βοήθεια των Ρωμαίων - από την Συρία (όπου είχε καταφύγει) και θα καταλάβει τον θρόνο για λίγο (Μιθριδάτης ΙΙΙ, 57-55 π.Χ.), αλλά τελικά θα περικυκλωθεί στην Κτησιφώντα από τον ικανό στρατηγό του Ορώδη ΙΙ, τον Σουρέν (Suren), ο οποίος μετά από μια παρατεταμένη πολιορκία της πρωτεύουσας θα τον συλλάβει και θα τον εκτελέσει. Την περίοδο αυτήν, οι Πάρθοι θα έχουν σημαντικές επιτυχίες στην αντιμετώπιση των επεκτατικών προσπαθειών της Ρώμης, η οποία προσπαθούσε να περιλάβει και την επικράτεια των Παρθών στην κοσμοκρατορία της. Τα φιλόδοξα όμως σχέδιά της θα καταρρεύσουν όταν το 53 π.Χ. τα Ρωμαϊκά στρατεύματα υπό τον Κράσσο (μέλος της Α΄ Τριανδρίας στην Ρώμη), θα υποστούν συντριπτική ήττα στις Κάρρες (Carrhae, το αρχαίο Χαρράν) στην Β. Συρία.

Νόμισμα Ορώδη ΙΙ με ελληνική επιγραφή στον οπισθότυπο

(ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΑΡΣΑΚΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΙ ΚΤΙΣΤΟΥ)

Θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντική στο σημείο αυτό την περιγραφή ενός γεγονότος, που θα μας αποκαλύψει όχι μόνον την τεράστια επιρροή του Ελληνικού Πολιτισμού στο Βασίλειο των Πάρθων, αλλά και τα ήθη της εποχής. Σύμφωνα λοιπόν με τον Πλούταρχο μετά την θριαμβευτική νίκη των Πάρθων στις Κάρρες, η κεφαλή του νεκρού Κράσσου θα προσκομισθεί όχι στην πρωτεύουσα Κτησιφώντα, αλλά στην Αυλή του βασιλιά της Αρμενίας Αρταβάσδη ΙΙ, όπου εορτάζονταν οι γάμοι του γιου του βασιλιά των Πάρθων Ορώδη ΙΙ με την αδελφή του Αρμένιου βασιλέα και θα παρουσιασθεί εν είδη κυνηγητικού τροπαίου, στον Πάρθο βασιλιά κατά τη διάρκεια της παραστάσεως (στα ελληνικά, που γνώριζαν άριστα οι δύο βασιλείς) του θεατρικού έργου του Ευριπίδη «Βάκχαι»!

Πάκωρος Ι

Νόμισμα Φραάτη IV με ελληνική επιγραφή στον οπισθότυπο

(ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΑΡΣΑΚΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ)

Ο Ορόδης ΙΙ, μετά τον θάνατο σε μάχη με τους Ρωμαίους του νεαρότερου και αγαπημένου του γιου, τον οποίο είχε ανακηρύξει συμβασιλέα (Πάκωρος Ι, 39-38 π.Χ.), θα αποτραβηχτεί από την διοίκηση και θα ορίσει ως διάδοχό του έναν άλλο γιο του, τον Φραάτη. Και αυτός όμως ο Αρσακίδης, ο Φραάτης IV (37-2 π.Χ.), ανυπομονώντας να ανέλθει στο θρόνο, θα δολοφονήσει  τον πατέρα του Ορώδη ΙΙ, αλλά, παρά τις αρχικές επιτυχίες του εναντίον των Ρωμαίων, θα αναγκασθεί τελικώς να δεχθεί πολιτική φιλίας προς την Ρώμη. Οι Ρωμαίοι θα έχουν αποφασιστικό ρόλο στα εσωτερικά του Βασιλείου των Πάρθων, στη διάρκεια των επομένων βασιλέων Φραάτη V (ή Φραατάκη, 2 π.Χ.-4 μ.Χ.), Ορώδη ΙΙΙ (4 μ.Χ.-6/7 μ.Χ.) και Βονόνη Ι (6/7-12 μ.Χ.), οι οποίοι ουσιαστικά ήσαν υποχείριοι της Ρώμης. Αλλά επί Αρτάβανου ΙΙ (10/11-38 μ.Χ.), τον οποίον ανέβασαν στο θρόνο οι Πάρθοι ευγενείς καθαιρώντας τον Βονόνη Ι, η κατάσταση θα μεταβληθεί ραγδαίως. Από την χρονολογία αυτήν εξάλλου εγκαινιάζεται η λεγόμενη «Αντι-Ελληνιστική» περίοδος του Παρθικού Βασιλείου, η οποία θα διαρκέσει ενάμιση περίπου αιώνα (10-162 μ.Χ.). Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ευρεία διάδοση και επέκταση του εθνικού πολιτισμού των Πάρθων, καθώς και από την οξεία αντίθεσή τους με οτιδήποτε ξενικό. Τα Ελληνιστικά στοιχεία και οι επιδράσεις τους απομονώνονται και παραμερίζονται. Παράλληλα το μίσος και η έντονη αντίθεση με τη Ρώμη, προσδιορίζουν τις ενέργειες όλων σχεδόν των Πάρθων Βασιλέων αυτής της περιόδου.

Νόμισμα Αρτάβανου ΙΙ

Παρ’ όλες όμως τις επιτυχίες που θα σημειώσουν οι Πάρθοι εναντίον των Ρωμαίων, δεν θα επιτύχουν ποτέ να καταφέρουν ένα αποφασιστικό πλήγμα εναντίον τους. Το γεγονός αυτό αποδίδεται από τους Ιστορικούς, αφ’ ενός μεν στην ουσιαστική αδυναμία των Πάρθων να οργανώσουν και να φέρουν εις πέρας μια μακροχρόνια εκστρατεία ή να πολιορκήσουν και να εκπορθήσουν μια οχυρωμένη πόλη, αφ’ ετέρου δε, στην ανεξήγητη επιμονή των Πάρθων να διατηρούν την πρωτεύουσά τους στο πλέον ευπρόσβλητο σημείο της επικράτειάς τους, πολύ κοντά από τα σύνορα με την Ρωμαϊκή επαρχία της Συρίας, απ’ όπου εξορμούσαν οι Ρωμαϊκές λεγεώνες.

Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν όχι μόνον η αποτυχία των Πάρθων να καταφέρουν καίριο πλήγμα στις Ρωμαϊκές δυνάμεις όπως τονίσαμε, αλλά και το γεγονός ότι η χειμερινή πρωτεύουσα των Πάρθων, η περίφημη Κτησιφών, κτισμένη στις όχθες του ποταμού Τίγρη, απέναντι ακριβώς από την παλαιά πρωτεύουσα των Σελευκιδών Σελεύκεια, να πέσει τρεις φορές στα χέρια των Ρωμαίων κατά την διάρκεια του 2ου αιώνα μ.Χ.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό γεγονός αυτής της περιόδου είναι και οι πόλεμοι για την κατοχή της Αρμενίας, ο έλεγχος της οποίας ήταν ζωτικός τόσο για τους Πάρθους όσο και για τους Ρωμαίους. Οι πρώτες συγκρούσεις θα σημειωθούν επί της βασιλείας του Βολογάση Ι (Vologases 51-77 μ.Χ.) ενός φανατικού αντι-Ρωμαίου. Ενδιάμεσα θα επιτευχθεί ένας συμβιβασμός με τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα (54-68 μ.Χ.), αλλά οι πόλεμοι θα επαναληφθούν αργότερα. Τελικώς η ειρήνη που θα συμφωνηθεί οριστικά μεταξύ του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ.) και του Πάρθου βασιλιά στην περιοχή της Μεσοποταμίας, του Οσρόη (Osroes 109/110-130 μ.Χ.) γύρω στο 120 μ.Χ. θα διατηρηθεί για 40 περίπου χρόνια. Αλλά το 161/162 μ.Χ. ο Βολογάσης ΙV (148-192 μ.Χ.), γιος του βασιλέως των Πάρθων στο Ιρανικό τμήμα Μιθριδάτη IV (130-140 μ.Χ.), έχοντας επανενώσει την Παρθική αυτοκρατορία θα αισθανθεί αρκετά ισχυρός ώστε να ξαναρχίσει τους πολέμους εναντίον των Ρωμαίων. Η Αρμενία, που είχε περιέλθει στην κατοχή της Ρώμης, θα καταληφθεί από το περίφημο ιππικό των Πάρθων, το οποίο αφού διασχίσει τον Ευφράτη, θα εισβάλει στη Συρία, ο πληθυσμός της οποίας θα υποδεχθεί τους Πάρθους ως ελευθερωτές. Οι επιτυχίες αυτές όμως θα αποδειχθούν πρόσκαιρες.

Νόμισμα Βολογάση IV με ελληνική επιγραφή στον οπισθότυπο

(ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΑΡΣΑΚΟΥ ΒΟΛΟΓΑΣΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρονολογία [ΔΞΥ΄ (=464) ΑΠΕΛΛΑΙΟΥ] στο Σελευκιδικό ημερολόγιο που αντιστοιχεί στον μήνα Νοέμβριο του 152 μ.Χ. Απελλαίος είναι ο μήνας Νοέμβριος στο αρχαίο μακεδονικό ημερολόγιο.

Οι Ρωμαίοι θα ξανακερδίσουν την Αρμενία (163), θα διασχίσουν με τη σειρά τους τον Ευφράτη και θα καταλάβουν σημαντικές εκτάσεις στην Μεσοποταμία καθώς και την πρωτεύουσα Κτησιφώντα (για δεύτερη φορά μετά από 50 χρόνια). Οι πόλεμοι θα συνεχισθούν και κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Βολογάση V (191-208) και Βολογάση VΙ (208/209-228;).

Βολογάσης V

Τελικώς, αποφασιστικές νίκες εναντίον των Ρωμαίων θα πετύχει μόνον ο πρίγκιπας Αρτάβανος (Ardavan), νεώτερος γιος του Βολογάση V, ο οποίος είχε στεφθεί βασιλεύς των Πάρθων από το 216 (Αρτάβανος ΙV, 216-226), εκδιώκοντας τον αδελφό του Βολογάση VΙ στην Βαβυλωνία, χάρη στην υποστήριξη του ηγεμόνα της Μηδίας. Η εισβολή των στρατευμάτων του Καρακάλλα (211-217) στην Μεσοποταμία, θα πραγματοποιηθεί με στόχο την επιθυμία του νεαρού Ρωμαίου αυτοκράτορα, να ανασυστήσει την αυτοκρατορία του Μ. Αλεξάνδρου, αλλά το μόνο που θα επιτύχει θα είναι η δήωση της Μηδίας και η κατάληψη των Αρβήλων, όπου θα καταστραφεί το οστεοφυλάκιο των Αρσακιδών βασιλέων και τα οστά τους θα διασκορπιστούν. Η ενέργεια όμως αυτή, θα προκαλέσει το εθνικό αίσθημα των Πάρθων και τα σκληρά αντίποινα του Αρτάβανου ΙV, ο οποίος θα δηώσει τις γειτονικές Ρωμαϊκές επαρχίες και θα καταστρέψει αρκετές πόλεις. Στο τέλος η Ρώμη θα εκλιπαρεί για ειρήνη. Οι Πάρθοι θα συνεχίσουν τις επιδρομές με επιτυχία με αποτέλεσμα, ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ Μακρίνος (217-218), να αναγκασθεί να εξαγοράσει την ειρήνη πληρώνοντας το αμύθητο ποσό των 200.000.000 σηστερτίων στους Πάρθους.

 

Αρτάβανος IV

Οι συνεχείς όμως πόλεμοι με τους Ρωμαίους έχουν εξαντλήσει τη χώρα. Έτσι ο ηγεμόνας μιας τοπικής Δυναστείας της Περσίδος (Fars), ο Αρντασίρ Ι (=Αρταξέρξης), γιος του Παπάκ (Ardashir Papakan) και απόγονος του Σασάν, θα νικήσει σε μια μάχη (το 224 μ.Χ.) στα βόρεια του Ισπαχάν (στο Hormizdagan), τον τελευταίο νόμιμο Αρσακίδη βασιλέα Αρτάβανο ΙV και θα γίνει ιδρυτής της Δυναστείας των Σασσανιδών. Λίγο αργότερα (226) θα καταλάβει και την Κτησιφώντα και σύντομα θα καταλάβει όλα τα εδάφη του Βασιλείου των Αρσακιδών, εξοντώνοντας και τον τελευταίο Πάρθο διεκδικητή του θρόνου (Αρταβάσδης ή Τιριδάτης ΙΙΙ, 226-228/229), που είχε στεφθεί βασιλιάς των Πάρθων. Η Παρθική επικράτεια θα ενσωματωθεί στην αυτοκρατορία των Σασσανιδών και η Παρθική αριστοκρατία (βλ. παρακάτω) θα αφομοιωθεί σύντομα μέσα στον γενικό πληθυσμό της νέας αυτοκρατορίας.

Όπως έχει παρατηρηθεί σχετικά (βλ. David Christian: A History of RUSSIA, CENTRAL ASIA AND MONGOLIA Vol. I – Oxford U.K. 1998, σελ. 176-177) οι Αρσακίδες ουσιαστικά δεν κυβέρνησαν ποτέ μια ενιαία αυτοκρατορία, αλλά μάλλον μια ομοσπονδία ημιανεξαρτήτων βασιλείων. Αυτό το πολιτικό μόρφωμα αποτελούσε μια πολύπλοκη προσπάθεια συμβίωσης κτηνοτροφικών νομαδικών και αγροτικών παραδόσεων από την μια μεριά και διαιρεμένων διαφορετικών κόσμων από την άλλη, γεγονός που επηρέαζε την πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική ζωή του. Οι Αρσακίδες ποτέ δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν μια ενοποιημένη γραφειοκρατία όπως η Ρώμη και απαιτούσε μεγάλη προσπάθεια να σφυρηλατηθεί κάποιο είδος ενότητας μεταξύ των διαφορετικών χωρών που κυβερνούσαν. Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι άλλαζαν συνεχώς πρωτεύουσες από την πρώτη τους πρωτεύουσα Νίσα στο Δαχιστάν (σημερ. Τουρκμενιστάν), στην Ασταβηνή κοντά στην Μαργιανή, στην συνέχεια στην Εκατόμπυλο στην Υρκανία, στα Εκβάτανα της Μηδίας και τέλος στην Κτησιφώντα της Βαβυλωνίας.

Την Παρθική αριστοκρατία αποτελούσαν οι τοπικοί ηγεμόνες, αντιβασιλείς και πρίγκιπες, μια πανίσχυρη ομάδα απογόνων των Πάρνων φυλάρχων, οι οποίοι συντηρούσαν και διοικούσαν το περίφημο βαρύ παρθικό ιππικό (κατάφρακτοι ιππείς). Κάτω από αυτούς υπήρχε μια πολυάριθμη τάξη συνηθισμένων Πάρνων νομάδων κτηνοτρόφων, που αποτελούσαν το ελαφρύ ιππικό, το οποίο προσέδιδε ευελιξία στις μάχες, ένα παραδοσιακό πλεονέκτημα των νομάδων. Παρ’ όλο που οι πρώϊμοι Αρσακίδες σκόπιμα διατηρούσαν τις συνήθειες των Αχαιμενιδών και όχι των Ελλήνων, το οικονομικό, δημογραφικό και πολιτικό κέντρο της αυτοκρατορίας των Πάρθων βρισκόταν στις πλούσιες εξελληνισμένες πόλεις της Βαβυλωνίας (βλ. David Christian, ό.π. σελ. 177). Οι Αρσακίδες είχαν αντιληφθεί όμως την σπουδαιότητα της γεωργίας και του εμπορίου, ιδιαίτερα του διεθνούς εμπορίου της εποχής και προσπάθησαν να διευκολύνουν το εμπόριο με την Μεσόγειο, το οποίο διεξαγόταν κυρίως μέσω της περίφημης πόλης της Παλμύρας στην βόρειο Συρία, αλλά και με τον Καύκασο και τις Ινδίες. Στην διάρκεια της βασιλείας του Μιθριδάτη ΙΙ του Μέγα (123-88 π.Χ.) οι Πάρθοι αποκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις τόσο με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όσο και με την Κίνα. Έχει υποστηριχθεί (David Christian, ό.π.) ότι τα πρώτα μεταξωτά υφάσματα που έφθασαν στην Ρώμη προέρχονταν από τους Πάρθους που τα είχαν λάβει από τους πρεσβευτές της αυλής των αυτοκρατόρων της Δυναστείας Χαν της Κίνας. 

Η αυτοκρατορία των Πάρθων δεν θα καταφέρει να επιβιώσει κάτω από τα διπλό βάρος των συγκρούσεων και συνεχών πολέμων με την Ρώμη και των εισβολών από τον Καύκασο (βλ. λήμματα Αλανοί, Αρμένιοι), αλλά και την κεντρική Ασία (Σάκες, Μασσαγέτες). Όπως ήδη αναφέραμε η παρηκμασμένη Δυναστεία των Αρσακιδών θα ανατραπεί από έναν επαρχιακό ηγεμόνα της Περσίδος, όπως και η Μηδική Δυναστεία πριν από 700 χρόνια περίπου.

Για την Παρθική, την γλώσσα των Πάρθων, βλ. στο λήμμα Ιρανοί του "Λεξικού των Λαών του Αρχαίου Κόσμου".

Πάρθοι (Parthians) - 2

Η Παρθική Αυτοκρατορία

Το 223 π.Χ. στο θρόνο των Σελευκιδών θα ανέλθει ο φιλόδοξος Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας (223-187 π.Χ.), ο οποίος θα αναλάβει το 212 π.Χ. με την τολμηρή «Ανάβαση» προς τις ανατολικές επαρχίες του Βασιλείου του, να τακτοποιήσει τα ζητήματα που είχαν δημιουργηθεί εκεί. Η εκστρατεία του Αντιόχου Γ΄ θα ξεκινήσει από την Αρμενία όπου επανέφερε την τάξη με σκόπιμη επίδειξη ισχύος εναντίον του νεαρού υποτελούς ηγεμόνα Ξέρξη, την πρωτεύουσα του οποίου τα Αρσαμόσατα πολιόρκησε και με τον οποίον στην συνέχεια συμβιβάσθηκε, δίνοντάς του μάλιστα ως σύζυγό την αδελφή του Αντιοχίδα. Το καλοκαίρι του 209 π.Χ. τον βρίσκουμε στην Μηδία, όπου πριν από μια δεκαετία περίπου (222-220 π.Χ.) ο Αντίοχος Γ΄ είχε αναγκασθεί να πολεμήσει σκληρά για να καταπνίξει την ανταρσία του σατράπη της Μόλωνα, που είχε ανακηρυχθεί βασιλεύς της Μηδίας, η οποία ήταν η μόνη σημαντική επαρχία που είχε απομείνει, αφού οι υπόλοιπες ανατολικές επαρχίες του βασιλείου (Παρθία, Υρκανία, Βακτρία, Σογδιανή, Μαργιανή και Αρία) είχαν περάσει στην εξουσία κατακτητών ή αποστατών. Αφού εκδιώξει τον Πάρθο ηγεμόνα Αρσάκη ΙΙ (211-191 π.Χ.), ο οποίος θα καταφύγει στους Απασιάκες, θα καταλάβει σχεδόν ανενόχλητος την πρωτεύουσά του, την Εκατόμπυλο, την παλιά πρωτεύουσα της Υρκανίας.

Σοβαρότερη αντίσταση συνάντησε από τους πολεμοχαρείς Ταπύρους, κατά την διέλευση των στρατευμάτων του από την ορεινή περιοχή τους (Όρη των Ταπύρων = σημερ. οροσειρά Έλμπουρζ-Elburz). Καταδιώκοντας τον Πάρθο βασιλιά στην Υρκανία θα φθάσει στην οχυρή πόλη Σύριγγα, της οποίας θα αρχίσει την περικύκλωση. Στην θέα των τρομερών πολιορκητικών μηχανών του Αντιόχου Γ΄ ο Πάρθος βασιλιάς συνειδητοποίησε ότι η άλωση της πόλης ήταν θέμα ελαχίστου χρόνου και αφού διέταξε να σφαγούν όλοι οι Έλληνες κάτοικοι της πόλης και να διαρπαγούν οι περιουσίες τους, διέφυγε στην διάρκεια της νύχτας. Ένα απόσπασμα μισθοφόρων του Αντιόχου θα καταδιώξει τους Πάρθους και θα τους οδηγήσει και πάλι στην πόλη. Τα τείχη της Σύριγγος θα κατεδαφισθούν και ο Πάρθος βασιλιάς θα συνθηκολογήσει άνευ όρων. Ο Αντίοχος Γ΄ θα τον υποχρεώσει να παραχωρήσει την Υρκανία, την Κομισηνή και την Χοαρηνή (Χωρηνή) και να γίνει φόρου υποτελής στο Βασίλειο των Σελευκιδών (βλ. H. Sidky ό.π. σελ. 160-161). Με αυτήν την σύντομη και εύκολη σχετικά εκστρατεία (209-208 π.Χ.), ο Αντίοχος Γ΄ θα εξουδετερώσει τα επιτεύγματα δεκαετιών του Αρσάκη Ι και των διαδόχων του, επαναφέροντας μεγάλες περιοχές στο Βασίλειο των Σελευκιδών, μετατρέποντας ταυτόχρονα τους επικίνδυνους Πάρθους σε υποτελείς. Για την συνέχεια της εκστρατείας στα ανατολικά και την σύγκρουσή του με τον βασιλέα της Βακτρίας Ευθύδημο Α΄ βλ. λεπτομέρειες στο λήμμα Βάκτριοι.

Ήδη όμως ανατέλλει η εποχή της Ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας. Οι Ρωμαίοι το 197 π.Χ. θα συντρίψουν τον Μακεδόνα βασιλέα Φίλιππο Ε΄, στην κρίσιμη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (Θεσσαλία) και θα στραφούν πλέον απερίσπαστοι προς την Ανατολή, όπου θα αναμειχθούν ενεργά στις υποθέσεις των χωρών της περιοχής. Ο Αντίοχος Γ΄ θα ηττηθεί από τους Ρωμαίους (το 191 και το 190/189 π.Χ.), κατά τη διάρκεια των άτυχων εκστρατειών του στην Ελλάδα και στην Μ. Ασία. Μετά την ειρήνη της Απαμείας (188 π.Χ.), θα αναγκασθεί να περιορισθεί στα εκτός Μ. Ασίας εδάφη του, ενώ η επιρροή του στην Ελλάδα εξανεμίσθηκε.

Την περίοδο αυτήν βασιλεύς των Πάρθων ήταν ο Φριαπάτιος (Phriapatius – Αρσάκης ΙΙΙ, 191-176 π.Χ.), ο οποίος είχε διαδεχθεί στον θρόνο τον εξάδελφό του Αρσάκη ΙΙ. Τον Πριαπάτιο θα διαδεχθεί ο γιος του, Φραάτης Ι (Phraates – Αρσάκης IV, 176-171 π.Χ.). Στην διάρκεια της βασιλείας του υιού και διαδόχου του Αντιόχου Γ΄, του Σελεύκου Δ΄ του Φιλοπάτορος (187-175 π.Χ.), οι Ρωμαίοι θα έχουν έντονη παρουσία στα πράγματα της Ανατολής, ενώ θα ταπεινώσουν τον επόμενο Σελευκίδη, τον αδελφό του Σελεύκου Δ΄, τον Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή (175-164 π.Χ.), υποχρεώνοντάς τον να επιστρέψει άπρακτος από την εκστρατεία του στην Αίγυπτο, όπου είχε συντρίψει τις δυνάμεις του Πτολεμαίου ΣΤ΄ Φιλομήτορος. Ο Αντίοχος Δ΄ παρόλα αυτά, θα στραφεί προς την Ανατολή επιδιώκοντας να βελτιώσει την κατάσταση του Βασιλείου του, τουλάχιστον στις εκεί επαρχίες. Η προσπάθεια όμως που θα αναλάβει εναντίον των Πάρθων, όχι μόνον δεν θα έχει κάποιο ουσιαστικό κέρδος, αλλά και θα λήξει άδοξα με τον θάνατό του από ασθένεια το 164 π.Χ. στις Τάβες* (Tabae, μάλλον Gabae = Γάβες της Παραιτακινής, πιθανότατα το σημερινό Ισπαχάν-Isfahan στο Ιράν, βλ. λεπτομέρειες στο D. T. Potts, 1999 σελ. 383).

______________________________

 (*) Η μοναδική πόλη που αναφέρεται στις αρχαιοελληνικές πηγές με το όνομα Τάβαι βρισκόταν στην Μ. Ασία, στα σύνορα Φρυγίας-Καρίας κατά τον Στράβωνα (ΙΒ΄ VII. 2) ή κατά τον Στέφανο Βυζάντιο στην Λυδία και μια άλλη στην Καρία. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν την καταγραφή Τάβαι ως λανθασμένη και διορθώνουν σε Γάβαι. Πιθανολογείται πάντως (βλ. C.A.H. Vol. VIII σελ. 352 υποσημ. 101) ότι η τοποθεσία Τάβαι ίσως βρισκόταν κάπου κοντά στις Γάβες.

Ακόμη χειρότερα για το Βασίλειο των Σελευκιδών, οι δυναστικές διαμάχες που θα ξεσπάσουν, θα επιτρέψουν στον βασιλέα των Πάρθων Μιθριδάτη Ι (Αρσάκης V, 171-138 π.Χ.), αδελφό και διάδοχο του προαναφερθέντος Φραάτη Ι, να αντεπιτεθεί καταλαμβάνοντας αρχικώς την Μηδία και στη συνέχεια και άλλες επαρχίες. Έτσι, μετά το 160 π.Χ., οι ανατολικές σατραπείες θα απωλεσθούν αμετάκλητα πλέον για το Βασίλειο των Σελευκιδών. Δυστυχώς όμως, για το κάποτε κραταιό Ελληνιστικό Βασίλειο, η απώλεια των ανατολικών περιοχών δεν θα αποτελέσει το μοναδικό πλήγμα και η διάλυση θα συνεχισθεί με γοργούς ρυθμούς.

Αργυρό τετράδραχμο Μιθριδάτη Ι με επιγραφή στον οπισθότυπο

ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΣΑΚΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ

Επί της α΄ περιόδου της βασιλείας του Δημητρίου του Β΄ του Νικάτορος (145-140/139 π.Χ.), ο Μιθριδάτης Ι θα εισβάλλει στις άλλοτε κεντρικές επαρχίες της επικράτειας των Σελευκιδών (141 π.Χ.), θα κατακτήσει την Ελυμαϊδα (Σουσιανή, βλ. λήμμα Ελυμαίοι), την Βαβυλωνία, την Αδιαβηνή (Ασσυρία), την Περσίδα και ολόκληρο σχεδόν το Ιρανικό οροπέδιο θα περάσει κάτω από την εξουσία του. Ο Μιθριδάτης Ι θα καταλάβει ακόμη και την πρωτεύουσα Σελεύκεια και θα υιοθετήσει τη σφραγίδα των Αχαιμενιδών μαζί με τον παλιό τίτλο τους «Βασιλεύς των Βασιλέων», θεωρώντας με τον τρόπο αυτόν τον εαυτό του διάδοχο και συνεχιστή των Περσών αυτοκρατόρων. Ο Δημήτριος Β΄ στην προσπάθεια του να ανακόψει τις προόδους του Μιθριδάτη Ι, θα ηττηθεί και θα συλληφθεί αιχμάλωτος (139 π.Χ.).

Ο επόμενος Σελευκίδης, Αντίοχος Ζ΄ ο Σιδήτης (139/138-129 π.Χ.), αδελφός του Δημητρίου Β΄, θα επιχειρήσει να εκδιώξει τους Πάρθους μετά το θάνατο του Μιθριδάτη Ι, αλλά στην προσπάθειά του αυτήν, μετά από κάποιες πρόσκαιρες επιτυχίες, θα χάσει τελικά τη ζωή του όταν νικηθεί από τον γιο και διάδοχο του Μιθριδάτη Ι, τον Πάρθο βασιλιά Φραάτη ΙΙ (Αρσάκης VI, 138-129/128 π.Χ.). Με τον θάνατο του Αντιόχου Ζ΄ (129 π.Χ.), οι Σελευκίδες θα χάσουν οριστικά και όλες τις περιοχές την Μεσοποταμίας, πέρα από τον Ευφράτη. Η αλλοτινή απέραντη και ισχυρή Ελληνιστική Αυτοκρατορία θα περιορισθεί μετά από αυτές τις εξελίξεις και μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες, σε κάποιες ασήμαντες εκτάσεις με κέντρο την Β. Συρία (Κοίλη Συρία).

Αργυρό τετράδραχμο (15,96 gr) Φραάτη ΙΙ, κοπής 129-127 π.Χ. περίπου,

 με επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΣΑΚΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ

Τα υπολείμματα του Βασιλείου των Σελευκιδών θα προσαρτήσει το 83 π.Χ. ο βασιλιάς της Αρμενίας Τιγράνης ΙΙ ο Μέγας (95-69 π.Χ.) στο Κράτος του (βλ. Αρμένιοι). Την επαύριον όμως της ήττας του Τιγράνη ΙΙ από τους Ρωμαίους, στα Τιγρανόκερτα (69 π.Χ.), το Βασίλειο των Σελευκιδών θα ανασυσταθεί και πάλι από τον Ρωμαίο στρατηγό Λούκουλλο, ο οποίος ανέβασε στο θρόνο τον Αντίοχο ΙΓ΄ τον Ασιατικό (69-64/63 π.Χ.). Μετά όμως από την ανατροπή του από τον Φίλιππο Β΄ (67-66 π.Χ.) και τον εμφύλιο που ξέσπασε, οι Ρωμαίοι θα αποφασίσουν τελικώς να θέσουν τέρμα στην χαώδη κατάσταση που δημιουργήθηκε στην περιοχή και το Βασίλειο των Σελευκιδών θα καταλυθεί οριστικά από τον Πομπήϊο το 64/63 π.Χ.

Επιστρέφουμε τώρα στις σπουδαιότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα στο Ιρανικό οροπέδιο τις τελευταίες δεκαετίες του 2ου π.Χ. αιώνα. Μετά την συντριβή στο πεδίο της μάχης και το θάνατο του Αντιόχου Ζ΄ Σιδήτη (129 π.Χ.), ο δρόμος για την κατάκτηση και των υπολοίπων περιοχών του Βασιλείου των Σελευκιδών, φαινόταν ανοικτός για τον Πάρθο βασιλιά Φραάτη ΙΙ. Ένα απροσδόκητο εμπόδιο όχι μόνο θα ανακόψει τη θριαμβευτική του προέλαση, αλλά και θα τον καταστρέψει. Το εμπόδιο αυτό ήσαν το νομαδικά φύλα που είχαν εισβάλλει στις ανατολικές επαρχίες του Παρθικού Βασιλείου, οι περιβόητοι Σάκες, ονομασία με την οποία αποκαλούσαν τους Ανατολικούς Σκύθες οι Πέρσες από την εποχή της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών. Στην προσπάθειά του να αποκρούσει τους εισβολείς (τους οποίους θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο ίδιος είχε προσκαλέσει για να πολεμήσουν εναντίον των Σελευκιδών), ο Φραάτης ΙΙ θα σπεύσει στα ανατολικά σύνορα της χώρας, όπου θα χάσει τη ζωή του σε κάποια μάχη (129/128 π.Χ.) με τους Σάκες.

Ανεξάρτητα όμως από την συγκεκριμένη περίπτωση, οι εισβολές των Σακών στο Βασίλειο των Πάρθων, δεν ήσαν κάποιο τυχαίο και μεμονωμένο συμβάν, αλλά αποτελούσαν τον απόηχο των εκτεταμένων μετακινήσεων λαών, που σημειώνονταν εκείνη την εποχή στην Κεντρική Ασία. Οι νομάδες Γιουέ-τσι (Yueh-chih) ή Τοχάριοι (Tocharians), πιεζόμενοι από έναν άλλο νομαδικό λαό, τους Χσιούγκ-νου (Hsiung-nu) θα εκδιωχθούν από τα παραδοσιακά εδάφη τους που εκτείνονταν δυτικά της ερήμου Γκόμπι και νοτίως της οροσειράς των Αλτάϊ (βλ. Χάρτη).

Οι Τοχάριοι θα μεταναστεύσουν τότε προς τα Δυτικά, αλλά στα νότια της λίμνης Μπαλκάς, θα υποστούν τις άγριες επιθέσεις ενός νομαδικού φύλου (πιθανόν Αριοευρωπαϊκής καταγωγής), γνωστού ως η ορδή των Βου - Σουν (Wou-Sun). Έτσι θα αναγκασθούν να συνεχίσουν τη μεταναστευτική τους κίνηση προς τα Ν.Δ. και θα εισέλθουν τελικά στις περιοχές που ζούσαν οι Σάκες, στα ανατολικά του ποταμού Ιαξάρτη (Syr-Darya). Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν ότι γύρω στο 130 π.Χ., οι Σάκες, κάτω από τη συνεχή πίεση των Γιουέ-τσι, θα αναγκασθούν να διαβούν τον Ιαξάρτη και να μετακινηθούν προς το Νότο. Ένα τμήμα τους θα εισβάλει στο Παρθικό Κράτος, όπως είδαμε. Οι υπόλοιποι θα επιπέσουν στο Ελληνιστικό Βασίλειο της Βακτρίας, το οποίο θα καταστρέψουν. Λίγο αργότερα οι Τοχάριοι (Γιουέ-τσι) που είχαν εγκατασταθεί προσωρινά στη Σογδιανή (βορείως του ποταμού Ώξου), θα μετακινηθούν νοτιότερα (γύρω στο 100 π.Χ.) και θα αφομοιώσουν βαθμιαία τα υπολείμματα του Ελληνο-Βακτριανού Βασιλείου, υποτάσσοντας τους Σάκες της Βακτριανής. Μετά το 60 μ.Χ. θα ιδρύσουν την πανίσχυρη Αυτοκρατορία του Κουσάν (Kushan Empire) με κέντρο τις τεράστιες εκτάσεις που σήμερα καταλαμβάνουν τα Κράτη του Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν και Πακιστάν.

Επανερχόμενοι στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο Παρθικό Βασίλειο, μετά το θάνατο του Φραάτη ΙΙ, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο θείος του και διάδοχός του Αρτάβανος Ι (129/128-124/123 π.Χ.), θα καταβάλει τεράστιες προσπάθειες επιδιώκοντας να απωθήσει τους Σάκες πέρα από τα σύνορα του Βασιλείου. Μετά από κάποιες αρχικές αποτυχίες θα σκοτωθεί και αυτός σε μια μάχη εναντίον τους (124/123 π.Χ.). Οι Σάκες τελικά θα υποχωρήσουν στην επαρχία της Δραγγιανής όπου αρκετοί θα εγκατασταθούν στο νότιο τμήμα της μόνιμα και θα δώσουν το όνομά τους στην περιοχή (Σακαστάν, σημερινό Σεϊστάν, ανατολική επαρχία του Ιράν).

Αρτάβανος Ι

Πάρθοι (Parthians)

Η Δυτική Ασία τον 3ο αιώνα π.Χ.

(Από το "Λεξικό των Λαών του αρχαίου κόσμου"

του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη)

Πάρθοι: Αρχαίος ιρανικός λαός (βλ. Ιρανοί), εντοπιζόμενος στις νοτιοανατολικές περιοχές της Κασπίας, όπου είχε εγκατασταθεί από την εποχή της εισόδου των ιρανικών φύλων στο οροπέδιο του Ιράν. Η αρχαιότερη αναφορά στην χώρα των Πάρθων γίνεται στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. στην περίφημη τρίγλωσση επιγραφή του Μπεχιστούν (Behistun, γύρω στα 80 χλμ. ΝΔ από την αρχαία πρωτεύουσα των Μήδων, Εκβάτανα - το σημερινό Χαμαντάν. Βλ. Εικόνα στο λήμμα Πέρσες). Η επιγραφή χαράχτηκε (μάλλον το 521 π.Χ.) με διαταγή του αυτοκράτορα των Περσών Δαρείου Ι (522-486 π.Χ.) στην αρχαία Περσική, την Ελαμιτική και την Βαβυλωνιακή διάλεκτο της Ακκαδικής γλώσσας και μνημονεύει τον τρόπο που κατέκτησε τον θρόνο και αποκατέστησε την τάξη στην αυτοκρατορία. Στην επιγραφή μνημονεύονται και όλες οι επαρχίες (Σατραπείες) της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται και η Παρθία (αρχ. περσ. Παρθάβα – Parthava).

Τους Πάρθους μνημονεύει και ο Ηρόδοτος (Γ΄ 93) αναφέροντας ότι περιλαμβάνονταν στην 16η φορολογική περιφέρεια («Νομό») της περσικής αυτοκρατορίας, μαζί με τους Αρείους (Αρίους), τους Χορασμίους (Χωρασμίους) και τους Σόγδους (ή Σογδιανούς) και παρακάτω (Γ΄ 117) σε σχέση με ένα γεγονός που αφορούσε την άρδευση μιας μεγάλης περιοχής στα κοινά όρια Πάρθων, Χωρασμίων και Υρκανίων. Τέλος, αναφέρει (Ζ΄ 66) ότι ένα στρατιωτικό τμήμα Πάρθων και Χορασμίων με επικεφαλής τον Αρτάβαζο, γιο του Φαρνάκη πήρε μέρος στην εκστρατεία του Ξέρξη (την άνοιξη του 480 π.Χ.) εναντίον της Ελλάδος.

Ο Στράβων αποκαλεί τους κατοίκους της Παρθίας Παρθυαίους (ΙΑ΄ VIII. 1) και παρακάτω (ΙΑ΄ IΧ. 1-3) αναφέρει ορισμένες ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την χώρα και τους κατοίκους: «…Η Παρθυαία δεν είναι μεγάλη χώρα […] Εκτός από μικρή είναι δασωμένη, ορεινή και φτωχή […]Τμήματα της Παρθυηνής είναι η Κωμισηνή και η Χωρηνή […] Ο Αρσάκης, Σκύθης το γένος, με μερικούς Δάες, δηλ. τους νομάδες Πάρνους που ζούσαν στον Ώχο, επιτέθηκε στην Παρθυαία και την κατέλαβε […] το Συμβούλιο των Παρθυαίων είναι διπλό: αποτελείται από ένα με ευγενείς και ένα με σοφούς και μάγους…».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στους Παρθυαίους (όπως τους καταγράφει) του Στέφανου Βυζαντίου (Εθνικά): «έθνος πάλαι μεν Σκυθικόν, ύστερον δε φυγόν ή μετοικήσαν επί Μήδους, κληθέν δε ούτως παρά Μήδοις δια την φύσιν της αυτούς δεξαμένης γης ελώδους και αγκώδους ούσης, ή δια την φυγήν, καθότι οι Σκύθαι τους φυγάδας πάρθους καλούσι. λέγονται δε και Πάρθοι και Πάρθιοι και Παρθυαίοι, και Παρθυαία η χώρα και Παρθυηνή…».

Η Παρθία περιελάμβανε τις ορεινές περιοχές στα ΝΑ της Υρκανίας (Varkana), όπως ονομαζόταν η χώρα (βλ. Υρκανοί) στις νοτιοανατολικές ακτές της Κασπίας (=η Υρκανίς Θάλασσα των αρχαίων πηγών). Βασιλική έδρα των Παρθυαίων (εννοώντας το Βασίλειο των Πάρθων) κατά τον Στράβωνα (ΙΑ΄ ΙΧ. 1) ήταν η Εκατόμπυλος (σημερ. Shahr-i-Qumis κοντά στην κωμόπολη Damghan του ΒΑ Ιράν). Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη (Β΄ 34) οι Πάρθοι αποστάτησαν από τους Μήδους και παρέδωσαν την χώρα τους στους Σάκες, αλλά μετά από πολυετή αμφίρροπο πόλεμο, Μήδοι και Σάκες έκαναν ειρήνη και συμφώνησαν οι Πάρθοι να ξαναγίνουν φόρου υποτελείς των Μήδων, διατηρώντας τα εδάφη τους.

O Κύρος ΙΙ (559-529 π.Χ.), γνωστός και ως Κύρος ο Μέγας, θα κατακτήσει αυτές τις περιοχές (γύρω στο 540 π.Χ.) και θα τις ενοποιήσει διοικητικά τοποθετώντας ως σατράπη τον τοπικό ηγεμόνα (kavi) και συγγενή του, τον Υστάσπη (Vistaspa, ο πατέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Δαρείου Ι), ο οποίος κυβερνούσε την περιοχή ως υποτελής της Μηδικής αυτοκρατορίας (βλ. A.T. Olmstead: Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας – ελλην. μεταφρ. «Εκδ. ΟΔΥΣΣΕΑΣ» Αθήνα 2002, σελ. 102 και 180). Η Παρθία θα παραμείνει πιστή στον νέο αυτοκράτορα Δαρείο Ι, προφανώς λόγω του πατέρα του Υστάσπη, ο οποίος ήταν ακόμη σατράπης της χώρας, όταν ένα γενικευμένο κύμα εξεγέρσεων θα σαρώσει την Περσική αυτοκρατορία αμέσως μετά την άνοδο στον θρόνο του Δαρείου Ι.

Μετά την μάχη των Γαυγαμήλων (Gaugamela-Γκάουγκαμέλα=βοσκότοπος της καμήλας), που έκρινε την τύχη της Περσικής αυτοκρατορίας (331 π.Χ.), ο Μ. Αλέξανδρος καταδιώκοντας τον Δαρείο ΙΙΙ και τον Βήσσο θα φθάσει στην Χοαρηνή (Choarene=Χωρηνή), επαρχία της Παρθίας και λίγο έξω από την πρώτη πρωτεύουσα του μετέπειτα Βασιλείου των Πάρθων, την Εκατόμπυλο, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, θα ανακαλύψει το πτώμα του άτυχου εχθρού του που είχε δολοφονηθεί από τον φιλόδοξο Σατράπη της Βακτρίας Βήσσο και τους συνεργάτες του (330 π.Χ.). Η Παρθία θα κατακτηθεί και σατράπης της θα επανατοποθετηθεί ο Φραταφέρνης, ο παλιός σατράπης της Παρθίας και Υρκανίας (βλ. Υρκανοί), που ο Μ. Αλέξανδρος διατήρησε στην θέση του μετά την δήλωση υποταγής του και ο οποίος θα παραμείνει πιστός μέχρι τον θάνατο του μεγάλου Μακεδόνα στρατηλάτη. Ο Φραταφέρνης θα παραμείνει σατράπης της Παρθίας και επί Αντιβασιλείας του Περδικκα.

Στην διάρκεια των πολέμων των Επιγόνων και μετά τον θάνατο του Περδίκκα, στην συμφωνία του Τριπαράδεισου (320 π.Χ.), ο νέος αντιβασιλεύς Αντίπατρος, θα ανακατανείμει τα αξιώματα και θα τοποθετήσει Σατράπη της Παρθίας κάποιον Μακεδόνα, τον Φίλιππο, πιθανόν τον παλιό Σατράπη της Βακτρίας και Σογδιανής, ο οποίος όμως σύντομα θα δολοφονηθεί από τον Σατράπη της Μηδίας (= Πύθων κατά τον Αρριανό, ενώ κατά τον Διόδωρο, Πίθων), τον γιο του Κρατερού, του διακεκριμένου στρατηγού του Μ. Αλεξάνδρου (αλλού ο Πύθων αναφέρεται ως «υιός Κρατεύα»). Στην θέση του ο Πύθων θα τοποθετήσει τον αδελφό του Ευδάμη (ή Φιλώτα κατά τον Διόδωρο, ΧΙΧ. 1), αλλά παρά την ήττα του Πύθωνος (317 π.Χ.) από τον ενωμένο στρατό των ανατολικών Σατραπειών που είχαν πάρει το μέρος του Ευμένη του Καρδιανού, η Παρθία θα παραμείνει πιστή στον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, στον πόλεμο που ξέσπασε μετά τον θάνατο του Αντιπάτρου (319 π.Χ.). Μετά την επικράτηση του Αντίγονου, ο φιλόδοξος και ως εκ τούτου ύποπτος Πύθων θα συλληφθεί με την κατηγορία του στασιαστή και θα εκτελεσθεί. Είναι άγνωστο τί απέγινε ο αδελφός του, ο Σατράπης της Παρθίας.

Η Παρθία θα περιέλθει στον Σέλευκο Α΄ (308-281 π.Χ.), ιδρυτή του Βασιλείου των Σελευκιδών. Ο Σέλευκος, αρχικά Σατράπης της Βαβυλώνος (320-315 π.Χ.), είχε εκδιωχθεί από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, αλλά θα επιστρέψει λίγα χρόνια αργότερα (το 310 π.Χ.) και θα κατορθώσει να ανακαταλάβει τελικώς την Σατραπεία του (308 π.Χ.), παρά τις κάποιες πρόσκαιρες επιτυχίες του Δημητρίου Πολιορκητή, υιού του Αντιγόνου. Ο Σέλευκος Α΄ θα αποσπάσει παράλληλα και την Σουσιανή, την Περσίδα, την Μηδία, την Αρεία (Αριανή) και την Παρθία όπως προαναφέραμε. Μετά την επιτυχή έκβαση των συγκρούσεων εναντίον του Αντιγόνου θα αρχίσει τις προετοιμασίες για να επιχειρήσει να ανακαταλάβει ολόκληρο το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου (308-307 π.Χ.). Δυστυχώς οι πηγές δεν αναφέρουν λεπτομέρειες και το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι στην εκστρατεία του στην Ανατολή τον συνόδευσαν η σύζυγός του, η Σογδιανή (βλ. Σόγδοι) πριγκίπισσα Απάμα και ο γιος τους Αντίοχος, ο μελλοντικός Αντίοχος Α΄ (281-261 π.Χ.). Η εκστρατεία του Σέλευκου Α΄ (308 - 281 π.Χ.) στην Ανατολή (Διόδωρος, ΧΙΧ 92.5), που κράτησε πέντε χρόνια (307-302 π.Χ.), θα εδραιώσει την υπαγωγή της Βακτρίας στην απέραντη αυτοκρατορία των Σελευκιδών. Ο Σέλευκος Α΄ ήλθε πιθανότατα σε σύγκρουση με τον Στασάνορα, από τους Σόλους της Κύπρου, τον σατράπη της Βακτρίας που είχε ορισθεί από την εποχή της συμφωνίας του Τριπαράδεισου μεταξύ των Επιγόνων (320 π.Χ.) και για την τύχη του οποίου δεν γνωρίζουμε τίποτε, όπως δεν γνωρίζουμε και το όνομα του αντικαταστάτη του (βλ. H. Sidky: The Greek Kingdom of Bactria, 2000 - σελ.117).

Στην διάρκεια της εκστρατείας ο Σέλευκος Α΄ θα ανακηρυχθεί βασιλεύς (το 304 π.Χ.) και η εύκολη κατάκτηση της Βακτρίας θα του επιτρέψει να αποκαταστήσει την εξουσία του και στις γειτονικές Σατραπείες της Μαργιανής, της Σογδιανής και της Αριανής. Στην σύγκρουσή του όμως με τον Ινδό ηγεμόνα Τσαντραγκούπτα Μωρύα (Chandragupta Maurya, 322/321-297 π.Χ.), τον ιδρυτή της περίφημης Δυναστείας και αυτοκρατορίας των Μωρύα (βλ. Ινδοί) δεν θα σταθεί ιδιαίτερα τυχερός. Οι δύο ηγεμόνες θα συγκρουσθούν το 306/305 π.Χ. σε μια φοβερή μάχη, όπου ο άσχημα οργανωμένος στρατός (αποτελούμενος κυρίως από Ασιάτες μισθοφόρους) του Σελεύκου Α΄, θα υποστεί ταπεινωτική ήττα. Τελικώς όμως θα συναφθεί συνθήκη ειρήνης και φιλίας με την οποία ο Σέλευκος Α΄ θα παραχωρήσει επισήμως τις περιοχές που είχαν κατακτηθεί από τον Τσαντραγκούπτα, Γεδρωσία (Βαλουχιστάν), Αραχωσία (Νότιο Αφγανιστάν) και Παροπαμισάδες (οι νότιες περιοχές της Βακτρίας=Βόρειο Αφγανιστάν), που είχαν περιέλθει (θεωρητικά τουλάχιστον) στην δικαιοδοσία του Βασιλείου των Σελευκιδών, ενώ από την πλευρά του, ο Ινδός βασιλιάς θα του χαρίσει 500 πολεμικούς ελέφαντες, ένα πραγματικά βασιλικό δώρο, ανυπολόγιστης αξίας, δεδομένου ότι το επίφοβο και επιβλητικό αυτό πολεμικό εργαλείο θα βοηθήσει αποφασιστικά (βλ. σχετικά στο Ulrich Wilcken: Αρχαία Ελληνική Ιστορία – Αθήνα 1976, σελ. 351) τον Σέλευκο Α΄ και τους συμμάχους του (Κάσσανδρος, Λυσίμαχος, Πτολεμαίος Α΄) να κερδίσουν τη μάχη στην Ιψό της Φρυγίας (301 π.Χ.). Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι ο Ινδός βασιλεύς έλαβε επί πλέον ως σύζυγο, την θυγατέρα του Σελεύκου Α΄, για να επισφραγισθεί η συμφωνία.

Εκτεταμένες εισβολές νομάδων στις ανατολικές επαρχίες του Βασιλείου του και ο κίνδυνος αυτές να απωλεσθούν, θα υποχρεώσουν τον Σέλευκο Α΄ να λάβει δραστικά μέτρα, ένα από τα οποία ήταν η ανάθεση της διοίκησής τους στον γιο του Αντίοχο. Ο Αντίοχος, ως αντιβασιλεύς της Ανατολής (293-281), θα εγκατασταθεί στην Βακτριανή, όπου θα παραμείνει για τρία χρόνια περίπου (293-290 π.Χ.), έχοντας ως έδρα του την πρωτεύουσα Βάκτρα-Ζαρίασπα. Ο Σέλευκος Α΄ θα πάρει μέρος σε πολλούς πολέμους, εναντίον ή υπέρ των άλλων Επιγόνων, για να δολοφονηθεί τελικά το 281 π.Χ. κοντά στην Λυσιμάχεια της Θράκης, από τον Πτολεμαίο Κεραυνό, στην διάρκεια μιας νικηφόρου εκστρατείας (που κορυφώθηκε στην μάχη του Κουροπεδίου στις αρχές του 281) .

Στο θρόνο θα ανέλθει ο γιος του Αντίοχος Α΄ ο Σωτήρ (281-261 π.Χ.), ο οποίος εκτός από την Μ. Ασία, που θα απολέσει λόγω της εισβολής των Γαλατών (278 π.Χ.), θα χάσει στη συνέχεια και την Συρία από τον Πτολεμαίο Β΄ τον Φιλάδελφο (285-246 π.Χ.) κατά τον λεγόμενο Α΄ Συριακό Πόλεμο (274-271 π.Χ.).

Ο επόμενος Σελευκίδης, Αντίοχος Β΄ ο Θεός (261-247/246 π.Χ.), θα εμπλακεί στον Β΄ Συριακό Πόλεμο (260-253 π.Χ.) και πάλι εναντίον του Πτολεμαίου Β΄ Φιλαδέλφου. Ο πόλεμος θα λήξει, με την συμφωνία να νυμφευθεί ο Αντίοχος Β΄ την κόρη του Πτολεμαίου Β΄, την Βερενίκη, να την ανακηρύξει βασίλισσα και τα παιδιά που θα αποκτούσε μαζί της να έχουν κληρονομικά δικαιώματα διαδοχής στο θρόνο. Ο Αντίοχος Β΄ τήρησε την συμφωνία, διαζευχθείς την σύζυγό του Λαοδίκη, η οποία όμως μετά τον θάνατο του Αντίοχου Β΄ (247/246 π.Χ.) θα δολοφονήσει την Βερενίκη και τον νεαρό γιο της εξασφαλίζοντας έτσι στον δικό της γιο, την διαδοχή στο θρόνο.

Πραγματικά, ο γιος της Λαοδίκης, θα ανέλθει στο θρόνο ως Σέλευκος Β΄ Καλλίνικος (247/246-225 π.Χ.). Τον ίδιο χρόνο όμως, θα γίνει βασιλεύς της Αιγύπτου ο Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης (246-221 π.Χ.) ο οποίος θα εισβάλλει στη Συρία, προκαλώντας έτσι τον Γ΄ Συριακό Πόλεμο (246-241 π.Χ.). Αλλά το πλέον σημαντικό γεγονός για τις μετέπειτα εξελίξεις στο Βασίλειο των Σελευκιδών, αποτελεί ασφαλώς η ίδρυση το 247/246 π.Χ. του Βασιλείου των Πάρθων από τους Πάρνους, μια νομαδική Ιρανική φυλή, η οποία παρέμενε επί αιώνες στο περιθώριο της Ιστορίας. Εκτός από κάποιες σύντομες επιδρομές, σε συνεργασία με άλλους πολεμοχαρείς νομαδικούς λαούς (Μασσαγέτες, Σάκες, Χωράσμιοι κ.λπ.), εναντίον της Περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, οι Πάρνοι ουσιαστικώς δεν θα απομακρυνθούν από την κοιτίδα τους, στα ανατολικά παράλια εδάφη της Κασπίας, μέχρι την οργάνωσή τους κάτω από τη Δυναστεία των Αρσακιδών.

Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. ο Αρσάκης, ηγεμόνας των Πάρνων (οι οποίοι ανήκαν σε μια ευρύτερη συνομοσπονδία διαφόρων νομαδικών λαών Ιρανικής καταγωγής, γνωστών με την ονομασία Δάαι (Dahae-Dahan tribes), άρχισε τους αγώνες του εναντίον των Σελευκιδών εισβάλλοντας στην επικράτειά τους. Επωφελούμενος της αναταραχής που επικρατούσε στο Κράτος των Σελευκιδών λόγω των Συριακών πολέμων, θα εισβάλλει στην Παρθία και θα καταφέρει να εξοντώσει τον Σελευκίδη σατράπη της Ανδραγόρα. Με τον τρόπο αυτόν, οι Πάρνοι καταλαμβάνουν την περιοχή (247 π.Χ.), όπου εγκαθίστανται πλέον μόνιμα. Ταυτόχρονα οι Πάρνοι θα πάρουν το όνομα της χώρας στην οποία εγκαταστάθηκαν και του συγγενικού τους φύλου των Πάρθων, που σήμαινε «εξόριστοι» και με το οποίο βαθμιαία θα συγχωνευθούν. Το ίδιο έτος ο Αρσάκης στέφεται και επίσημα βασιλεύς της Παρθίας (Αρσάκης Ι, 260-247 ή 260-211 π.Χ.), ιδρύοντας έτσι την Δυναστεία των Αρσακιδών (βλ. Πίνακα στο τέλος), αλλά η κατάκτηση της χώρας δεν θα ολοκληρωθεί πριν από το 211 π.Χ.

Ο Σέλευκος Β΄ ο Καλλίνικος θα επιχειρήσει να ανακαταλάβει την Παρθία, παρά την πρόσφατη ήττα του στην μάχη της Άγκυρας (238 π.Χ.) από τους Γαλάτες και θα νικήσει τον Αρσάκη, ο οποίος μετά την ήττα του κατέφυγε στους Απασιάκες (Στράβων, ΙΑ΄ VIII. 8). Όπως έχει υποστηριχθεί (βλ. H. Sidky: The Greek Kingdom of Bactria, 2000 - σελ. 150) ο Αρσάκης Ι θα ανακαταλάβει τελικώς την Παρθία με την βοήθεια ενός τμήματος από Απασιάκες, που θα εγκατασταθούν μάλιστα στην Υρκανία (Πολύβιος, Ι΄ 97). Σύμφωνα με τον Αρριανό (Παρθικά) ο Αρσάκης Ι σκοτώθηκε σε μια μάχη το 247 π.Χ. και τον διαδέχθηκε ο αδελφός του, ο Τιριδάτης (247/246-211 π.Χ.), αλλά οι σύγχρονοι ιστορικοί δέχονται ότι ο Αρσάκης Ι βασίλευσε μέχρι το 211 π.Χ.

Δραχμή Αρσάκη Ι

Αρσάκης ΙΙ (Αρτάβανος)

Νομίσματα των πρώτων Πάρθων βασιλέων με ελληνική επιγραφή

στον οπισθότυπο: ΑΡΣΑΚΟΥ

Σύντομα οι Πάρθοι θα προσαρτήσουν και τις γειτονικές περιοχές της Υρκανίας και της Χωρηνής με τη βοήθεια του βασιλέα της Βακτριανής Διόδοτου Β΄ (γύρω στο 228 π.Χ.), δημιουργώντας έτσι τον πυρήνα της μελλοντικής Παρθικής Αυτοκρατορίας. Θα τον διαδεχθεί ο γιος του Αρσάκης ΙΙ (όλοι οι βασιλείς των Πάρθων έφεραν από τότε το όνομα Αρσάκης), τον οποίον οι παλαιότεροι ιστορικοί ανέφεραν ως Αρτάβανο (211-191 π.Χ.). Πάντως οι ίδιοι οι Πάρθοι αναγνώριζαν παραδοσιακά, ως αρχή της χρονολογίας τους (Παρθική περίοδος), το έτος 247 π.Χ. που στέφθηκε βασιλεύς, όπως προαναφέρθηκε, ο Αρσάκης Ι (βλ. λήμμα Πάρνοι για τα προβλήματα χρονολογίας). Οι Πάρθοι θα αρχίσουν βαθμιαία να επεκτείνουν τα σύνορα του Βασιλείου τους, παρά τις προσπάθειες των Σελευκιδών να τους συγκρατήσουν εκτός των ορίων της επικράτειάς τους.

(Συνεχίζεται)

Δηλώσεις Γκλιγκόροφ

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησής μας με τίτλο Οι Έλληνες των Σκοπίων ένα ακόμα τεκμήριο που επιβεβαιώνει περίτρανα τις ελληνικές θέσεις και πάλι από το κορυφαίο και ιδιαίτερα αξιόπιστο ιστολόγιο http://history-of-macedonia.com/wordpress/2010/05/24/makedonia-gligorov-den-exoume-kamia-sxesi-alexandros-ellhnas/.

ΔΕΕ

Δηλώσεις του τότε Προέδρου της ΠΓΔΜ, Κίρο Γκλιγκόροφ,

στην “Toronto Star“ (Μάρτιος 15, 1992)

Ο πρόεδρος της ΠΓΔΜ, Κίρο Γκλιγκόροφ παραδέχεται το αυτονόητο: Οι Σκοπιανοί είναι Σλάβοι που ήρθαν τον 5ο και 6ο αιώνα στην περιοχή, ενώ δεν έχουν καμία σχέση με τον Αλέξανδρο τον Έλληνα και την Μακεδονία του.

“Είμαστε Μακεδόνες αλλά είμαστε Σλάβοι Μακεδόνες. Αυτοί είμαστε! Δεν έχουμε καμία σχέση με τον Αλέξανδρο τον Έλληνα και την Μακεδονία του. Οι Αρχαίοι Μακεδόνες δεν υπάρχουν πια, έχουν εξαφανιστεί από την ιστορία πολύ καιρό πριν. Οι προγόνοι μας ήρθαν εδώ τον 5ο και 6ο αιώνα μ. Χ.”

Αρχικές εγκαταστάσεις Σλάβων στον ελλαδικό χώρο

Εγκαταστάσεις σλαβικών φύλων στην Χερσόνησο του Αίμου

στα μέσα του 7ου αιώνα μ.Χ. (σύμφωνα με βουλγαρικές απόψεις)

Ένα εξαιρετικό κείμενο μεγάλης σπουδαιότητας για ένα καίριο ζήτημα που επανέρχεται συχνά στην επικαιρότητα, από το βιβλίο «Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Ελλάδα» της σειράς "Όψεις της Βυζαντινής Κοινωνίας - 8", του Ιδρύματος Γουλανδρή-Χόρν (1993, επανέκδ. 2000), της Καθηγήτριας της Ιστορίας των Λαών της Χερσονήσου του Αίμου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (1975-1996), Μαρίας Νυσταζοπούλου - Πελεκίδου.

ΔΕΕ

Εγκατάσταση των Σλάβων στον ελληνικό χώρο

Σύμφωνα με τα «Θαύματα», γύρω στο 604 (η το 610) 5.000 επίλεκτοι Σλάβοι ενήργησαν αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση εναντίον της Θεσσαλονίκης. Οι βάρβαροι, λέει το κείμενο, κατά την επίθεση τους έβγαζαν κραυγές, πού οι Θεσσαλονικείς αναγνώριζαν, γιατί τις είχαν πια συνηθίσει («και τινα της βαρβαρικής κραυγής σημεία δια της εθάδος ακοής επεγίγνωσκον»). Επομένως η κατάσταση είχε στο μεταξύ μεταβληθεί: το 586 (η 597) οι Θεσσαλονικείς για πρώτη φορά έβλεπαν μπροστά στα τείχη της πόλης τους Σλάβους το 604 (η 610) είχαν πια συνηθίσει τις πολεμικές κραυγές τους. Αν ή μαρτυρία αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τούτο σημαίνει ότι στο μεταξύ διάστημα οι Σλάβοι είχαν εγκατασταθεί σε μια περιοχή όχι πολύ μακριά από τη Θεσσαλονίκη, από όπου ενεργούσαν επιθέσεις εναντίον της μεγάλης αυτής πόλης και της ενδοχώρας της. Η ίδια πηγή αναφέρει άλλες τρεις ακόμη επιθέσεις των Σλάβων εναντίον τής Θεσσαλονίκης: συμφώνα με τη χρονολόγηση του P. Lemerle, τό 614-615 επιτέθηκαν από την θάλασσα, το 618 πολιόρκησαν την πόλη - αυτή τη φορά σε συνεργασία με τους Αβάρους-, και πολύ αργότερα το 676-678 Ο ρήγας των Ρηγχίνων Περβούνδος επιχείρησε εκτεταμένη επίθεση με τον φιλόδοξο σκοπό να συνενώσει όλες τις Σκλαβηνίες κατά του Βυζαντίου, επιχείρηση πού τελικά απέτυχε.

Έχουν διατυπωθεί ουσιαστικές επιφυλάξεις για τη χρονολόγηση των σλαβικών επιθέσεων κατά της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 7ου αι., αλλά και γενικότερα για την αξιοπιστία της αντίστοιχης αφήγησης του αγιολογικού αυτού κειμένου, το όποιο επεκτείνει τη δράση των Σλάβων στο Αιγαίο και στη Θεσσαλία Πάντως, παρά τις προφανείς υπερβολές στην αφήγηση, που οφείλονται στον αγιολογικό χαρακτήρα του κειμένου, και παρά τις πιθανές αποκλίσεις στη χρονολόγηση, τα «Θαύματα» περιέχουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία ορισμένα από αυτά μπορούν να ελεγχθούν και από άλλες πηγές. Ο Ίω. Καραγιαννόπουλος, ύστερα από ανάλυση των δεδομένων, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καμιά αξιόπιστη πηγή δεν επιτρέπει να χρονολογήσουμε την εγκατάσταση των Σλάβων στη Βόρειο Ελλάδα πριν από τις αρχές του 7ου αι., στην Κεντρική Ελλάδα πριν από τη δεκαετία του 640 και στην Πελοπόννησο πριν από τις τελευταίες δεκαετίες του 7ου αι.. Αναμφίβολα, η συγκριτική μελέτη των ποικίλων τεκμηρίων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μόνιμη εγκατάσταση των Σλάβων στη Βόρειο Ελλάδα δεν μπορεί να χρονολογηθεί πριν από τις αρχές του 7ου αι. Όσο για το χρόνο της καθόδου των σλαβικών φύλων νοτιότερα, σημαντικό στοιχείο του προβληματισμού του Ίω. Καραγιαννόπουλου αποτελεί η μαρτυρημένη καταστροφή των Φθιωτίδων Θηβών το 641. Ωστόσο, οι χριστιανικές Θήβες ήταν αστικό κέντρο, που οι Σλάβοι δεν ήταν βέβαια σε θέση εύκολα να καταλάβουν και να καταστρέψουν. Τίποτα όμως δεν αποκλείει ορισμένες ομάδες να είχαν ήδη διεισδύσει νοτιότερα και να είχαν εγκατασταθεί στην ύπαιθρο χώρα.

Κατά τη γνώμη μου, από τα ως τώρα γνωστά δεδομένα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι στις αρχές του 7ου αι. οι Σλάβοι βρίσκονται εγκαταστημένοι στη Δ. Μακεδονία, πιθανότατα ήδη τότε στη Θεσσαλία και ίσως στην Ήπειρο. Από εκεί ενεργούν επιδρομές εναντίον της Κεντρικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου και ακτών και νησιών του Αιγαίου. Οι επιδρομές αυτές, αν κρίνουμε από τα αρχαιολογικά δεδομένα και τα νομισματικά και άλλα ευρήματα, φαίνεται ότι διήρκεσαν περίπου δύο δεκαετίες. Τότε υποθέτουμε ότι εγκαταστάθηκαν και στην Πελοπόννησο - χωρίς να αποκλείονται παλαιότερες σποραδικές διεισδύσεις -, περνώντας πιθανότατα από την Αιτωλοακαρνανία και όχι από την Αττική και την Κόρινθο. Την υπόθεση αυτή επιτρέπουν να διατυπώσουμε τα αρχαιολογικά ευρήματα πού υποδηλώνουν στις πρώτες δεκαετίες τού 7ου αι. κάποια τομή στήν παράδοση ορισμένων περιοχών ή οικισμών, κυρίως τής Κεντρικής και ΒΔ Πελοποννήσου, ενώ διαπιστώνεται συνέχεια ιστορικού βίου και βυζαντινής παρουσίας στο ανατολικό τμήμα τής Πελοποννήσου. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από το τοπωνυμικό υλικό. Έτσι η γενικότερη εικόνα και ή χρονολογία που παρέχει το λεγόμενο «Περί κτίσεως τής Μονεμβασίας Χρονικό» - πηγή τού 9ου (η 10ου αι.), προβληματική και αμφιλεγόμενη παρά τον ιστορικό της πυρήνα -, πού τοποθετεί την εγκατάσταση των Σλάβων στην Πελοπόννησο το 587/8, δεν θα πρέπει να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ούτε η εγκατάσταση των Σλάβων ήταν τόσο εκτεταμένη όσο την παρουσιάζει το Χρονικό, το όποιο αναφέρει ότι «εκαθάρευε» από το σλαβικό στοιχείο μόνο το ανατολικό μέρος της Πελοποννήσου από την Κόρινθο ως το ακρωτήριο Μαλέα. Αντίθετα, φαίνεται ότι, εκτός από το ανατολικό τμήμα, τουλάχιστον τμήμα της Λακωνίας, η Μάνη και ή ΝΔ ακτή με τα φρούρια της Μεθώνης και της Κορώνης και ή πεδιάδα τής Μεσσήνης παρέμεναν στα χέρια των Βυζαντινών: αυτό βεβαιώνεται από τις αρχαιολογικές ανασκαφές, την μελέτη των οικισμών, τη μαρτυρημένη εκκλησιαστική και διοικητική οργάνωση, καθώς και το τοπωνυμικό υλικό (τα σλαβικά τοπωνύμια σ' αυτές τις περιοχές είναι σπανιότερα η απουσιάζουν τελείως). Βέβαια ή παρουσία σλαβικού στοιχείου και στο χώρο αυτό δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί, τούτο όμως δεν σημαίνει κατάκτηση και επικράτηση, αλλά συμβίωση με τον γηγενή πληθυσμό.

Διαφωτιστική για το θέμα είναι η περίπτωση της χειροποίητης κεραμικής που βρέθηκε στην Πελοπόννησο, θεωρήθηκε σλαβική και συνδέθηκε με την μαρτυρία του «Περί κτίσεως τής Μονεμβασίας Χρονικού», που χρονολογεί, όπως είπαμε, την εισβολή και κατάκτηση τμήματος της Πελοποννήσου από τους Σλάβους το 587/8. Η άποψη αυτή οδήγησε σε παρερμηνείες και λανθασμένες εκτιμήσεις και συμπαρέσυρε και άλλα ευρήματα στη χρονολόγηση τους στα τέλη του 6ου αι. Πρόσφατα, ο Ηλίας Αναγνωστάκης και η Ναταλία Πούλου επιχείρησαν εξονυχιστική και κριτική ανάλυση τής χειροποίητης κεραμικής σε συσχετισμό με τα αρχαιολογικά, νομισματικά και άλλα συνευρήματα και με τη στρωματογραφία και κατέληξαν σε ορισμένα συμπεράσματα, πού πολύ σύντομα παραθέτω: Η χειροποίητη κεραμική εκτείνεται σε ευρύτερα χρονικά πλαίσια και δεν περιορίζεται στα τέλη τού 6ου αι. Αυτού του τύπου κεραμική βρέθηκε και σε περιοχές, όπου χωρίς καμιά αμφιβολία δεν εγκαταστάθηκαν Σλάβοι, όπως π. χ. στην Κύπρο. Γι’ αυτό πρέπει να αποσυνδεθεί από τυχόν βαρβαρικές επιδρομές και καταστροφές και από την εισβολή των Σλάβων και να απεγκλωβιστεί από τη μαρτυρία του «Χρονικού» και από ιστοριογραφικές ερμηνείες, επομένως και από τη χρονολόγηση της στα τέλη τού 6ου αι., όταν βέβαια τα λοιπά τεκμήρια δεν συνηγορούν σ' αυτό. Οι δύο μελετητές εξετάζουν τα χειροποίητα αγγεία που βρέθηκαν κυρίως στο Αργός, στην Τίρυνθα, στην Ισθμία και στο Εξαμίλιον Κορίνθου και στη Σπάρτη και τα οποία χρησίμευαν ως οικιακά σκεύη. Επίσης εξετάζουν τα αγγεία-κτερίσματα που βρέθηκαν σε ταφές στην Κόρινθο και στη Μεσσήνη, και πού προφανώς ανήκαν σε Σλάβους υψηλής σχετικά κοινωνικής θέσης. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα κεραμικά ευρήματα χρονολογούνται τα περισσότερα τον 7ο αι., άλλα ορισμένα φθάνουν ως τον 9ο και 10ο αι. Ξεχωριστή είναι η περίπτωση σαράντα περίπου αγγείων, πού βρέθηκαν στην Ολυμπία, ορισμένα με καύση νεκρών: είναι τα μόνα πού μπορούν να αποδοθούν αναμφισβήτητα στους Σλάβους και χρονολογούνται μέσα στον 7ο αι. κέ., άλλα δεν ανήκουν όλα στην ίδια χρονική στιγμή.

Συμπερασματικά διαπιστώνεται ότι μπορεί ορισμένα χειροποίητα αγγεία από την Πελοπόννησο να ανήκουν σε Σλάβους, τούτο όμως δεν στοιχειοθετεί την επικράτηση τους σε βάρος του γηγενούς στοιχείου όπως επίσης μπορεί αυτήν την ιδιαίτερα δύσκολη και ταραγμένη εποχή εντόπιοι πληθυσμοί να κατασκεύασαν με την παλαιά χειροποίητη τεχνική σκεύη πρώτης ανάγκης. Έξ άλλου, από τα ως τώρα ανασκαφικά ευρήματα σημαντική για τη γενικότερη ερμηνευτική προσέγγιση και την αποσύνδεση της από τούς Σλάβους είναι η έλλειψη χειροποίητης κεραμικής στην παραδοσιακά θεωρούμενη ως «σλαβοκρατούμενη» Δυτική Πελοπόννησο, ενώ αφθονεί στό ανατολικό, «καθαρεύον» τμήμα τής Πελοποννήσου, γεγονός που ανατρέπει τα ως τώρα παραδεδεγμένα σχήματα. Επομένως, «η ύπαρξη χειροποίητης κεραμικής σε πόλεις, όπως η Κόρινθος, το Άργος και το Εξαμίλιον, όπου η βυζαντινή παρουσία ήταν αναμφισβήτητα σημαντική, δεν την καθιστά τεκμήριο για την κυριαρχία των Σλάβων και την εξαφάνιση των εντοπίων, άλλα μαρτυρία για την συνύπαρξη, την αλληλεπίδραση, την αφομοίωση και τον σταδιακό εξελληνισμό των επήλυδων από τους εντοπίους». Τα στοιχεία που παρέχουν οι πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές και οι αντίστοιχες έρευνες επιβάλλουν την επανεξέταση και συγκριτική μελέτη των ποικίλων δεδομένων, φιλολογικών, αρχαιολογικών και τοπωνυμικών, σχετικά με την έκταση, τον χρόνο και τη μορφή των σλαβικών εγκαταστάσεων στην Πελοπόννησο. Το ίδιο ισχύει και για άλλες περιοχές τού ελληνικού χώρου.

Η έκταση των σλαβικών εγκαταστάσεων στην Κεντρική Ελλάδα δεν μπορεί ακόμη να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Σημειώνω ωστόσο τη συνέχεια βίου και παράδοσης σε αυτή την περιοχή, την απουσία επώνυμων σλαβικών ομάδων, καθώς και τον μικρό αριθμό σλαβικών τοπωνυμίων, πού όμως τα περισσότερα δεν προέρχονται από Σλάβους φορείς.

Ιδιαίτερα χρήσιμα για το θέμα είναι τα δεδομένα των σλαβικών τοπωνυμίων, για τα όποια έχουν γίνει σημαντικές μελέτες, αλλά και λανθασμένες εκτιμήσεις και παρερμηνείες. Σύμφωνα με τον κατάλογο του Max Vasmer - τη μόνη ως τώρα παρά τις αδυναμίες της συνολική καταγραφή, τα σλαβικά μακροτοπωνύμια του ελληνικού χώρου είναι 2123 και κατανέμονται κατά περιοχές ως εξής: Μακεδονία 730, Θράκη 45, "Ήπειρος 412, Θεσσαλία 165, Αιτωλοακαρνανία 98, Ευρυτανία 48, Φθιώτιδα 55, Φωκίδα 45, Βοιωτία 22, Αττική 18, Πελοπόννησος 429, Νησιά του Ιονίου 16, Εύβοια 19, Νησιά του Αιγαίου 4, Κρήτη 17.

Ακόμη και αν δεν έχουν καταγραφεί όλα τα σλαβικά μακροτοπωνύμια του ελληνικού χώρου, ο αριθμός είναι πολύ μικρός σε σύγκριση με το σύνολο των δεκάδων χιλιάδων ελληνικών τοπωνυμίων. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο αριθμός αυτός δεν αντιπροσωπεύει απόλυτα την πραγματικότητα, γιατί α) περιέχει τοπωνύμια τα όποια εσφαλμένα θεωρούνται σλαβικά, ενώ μπορούν να εξηγηθούν από την ελληνική ή και την ιταλική γλώσσα, β) περιέχει σλαβικά τοπωνύμια πού μαρτυρούνται από μεσαιωνικές πηγές, αλλά δεν διασώθηκαν ως τη σύγχρονη εποχή και ταυτόχρονα τοπωνύμια σλαβικά πού εμφανίστηκαν σχετικά μεταγενέστερα και επέζησαν ως τις ημέρες μας. Υπάρχει δηλ. μια επικάλυψη ως προς την κατανομή του υλικού μέσα στο χρόνο και τούτο μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Δεν θα αναλύσω εδώ το μηχανισμό της ονοματοθεσίας των τοπωνυμίων και τη σημασία τους παραπέμπω γι' αυτό στην εμπεριστατωμένη ανάλυση του Δ. Ζακυθηνού. Περιορίζομαι μόνο να επαναλάβω ότι ορισμένα σλαβικά τοπωνύμια δεν αποτελούν πρωτογενείς σλαβικές ονοματοθεσίες, άλλα οφείλονται σε δευτερογενείς σχηματισμούς, γιατί, παρόλο πού προέρχονται από λέξεις σλαβικές, δόθηκαν στο χώρο από τρίτους φορείς, Έλληνες, Βλάχους η Αλβανούς, και όχι από τούς ίδιους τους Σλάβους. Έτσι, λέξεις σλαβικές πού πέρασαν στο καθημερινό ελληνικό λεξιλόγιο, πού μεταπλάστηκαν σύμφωνα με τους κανόνες της ελληνικής γλώσσας, όπως π.χ. οι λέξεις λόγγος, λαγκάδα, βάλτος κ.ά., και δόθηκαν από Έλληνες κατοίκους σε διάφορους τόπους, δεν μπορούν να θεωρηθούν τοπωνύμια σλαβικά είναι απλώς λεξιλογικά δάνεια.

Σχετικά με την κατανομή των σλαβικών τοπωνυμίων στο χώρο, παρατηρείται ότι συγκεντρώνονται σε ορεινές περιοχές, είναι λιγότερα στις πεδιάδες και ελάχιστα στα παράλια. Τούτο συμφωνεί και με τη γενική εικόνα των Σλάβων, που ήταν κυρίως γεωργοί ή και κτηνοτρόφοι και κατοικούσαν συνήθως στις πλαγιές και τις υπώρειες των βουνών. Άλλωστε η άμυνα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας απέναντι στη σλαβική διείσδυση ήταν πολύ πιο αποτελεσματική στα αστικά κέντρα και οι επίμαχες στρατιωτικά και οικονομικά θέσεις βρίσκονταν συνήθως στην πεδιάδα και στις ακτές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι τα σλαβικά τοπωνύμια δείχνουν ένα λαό γεωργικό, πού αγνοούσε τον αστικό βίο και δεν είχε αναπτυχθεί πολιτικά και πολιτιστικά: τα περισσότερα τοπωνύμια έχουν σχέση με την καθημερινή ζωή και τη φύση, με τον αγροτικό και ποιμενικό βίο- δεν μαρτυρούνται τοπωνύμια με αφηρημένες έννοιες η δηλωτικά τού δημόσιου βίου και τής θρησκευτικής ζωής, που θα υποδήλωναν κάποια εξελιγμένη πολιτικά και πολιτιστικά κοινωνία. Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για τις δάνειες στην ελληνική γλώσσα σλαβικές λέξεις. Γεγονός πού συμφωνεί και μέ τις μαρτυρίες των πηγών για την πολιτική και κοινωνική τους συγκρότηση.

Το μέγεθος των εγκαταστάσεων των Σλάβων στον ελληνικό χώρο δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί αριθμητικά. Ωστόσο, ο P. Charanis παρατηρεί ότι «δεν θα πρέπει να ήταν υπερβολικά πολυάριθμοι σε σύγκριση με τον γηγενή πληθυσμό [...] γιατί διαφορετικά δεν θα είχαν χάσει οι περισσότεροι από αυτούς την ταυτότητα τους».

(Σημ. ΔΕΕ: Πηγές και παραπομπές στο βιβλίο-Οι επισημάνσεις δικές μου)