Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

[...] Ο αγώνας των επαναστατών του 1821 στρεφόταν πρωταρχικά εναντίον του οθωμανικού κράτους και των δομών και σχέσεων εξουσίας που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του οθωμανικού συστήματος κατάκτησης και κυριαρχίας. Η επανάσταση είχε και κοινωνικό χαρακτήρα αλλά και σαφή εθνικοαπελευθερωτικά αιτήματα, όπως καταγράφονται στην Διακήρυξη της Α΄ Εθνοσυνέλευσης και στο προοίμιο του Συντάγματος της Επιδαύρου και στα επόμενα Συντάγματα. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας είχε ευρεία ιστορική σημασία. Υπήρξε η κύρια εκδήλωση στη Ν/A Ευρώπη ενός επαναστατικού κύματος, το οποίο ήταν προϊόν διαφόρων παραγόντων. Ως κύριοι μεταξύ τους μπορούν να θεωρηθούν:

α) Tο πολύπτυχο κίνημα εθνικής αφύπνισης, κατάληξη πολύπλευρης μακραίωνης ιστορικής πορείας με αφετηρία το Βυζάντιο. Σημαντικοί σταθμοί της η δημιουργία «εξωκεντρικών» ελληνικών κρατών μετά το 1204, η αντίσταση του ελληνικού κόσμου (και μέσα στις φραγκοκρατούμενες περιοχές) και η συνακόλουθη αναζωογόνηση των ελληνικών σπουδών, της τέχνης και της φιλολογίας. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης και κυριαρχίας, αναδύθηκε ένα πρωτότυπο ιστορικό σχήμα, από το οποίο γεννήθηκε η έννοια της «Eκκλησίας-κεφαλής του έθνους» και του «εθνάρχη» (οθωμανικός όρος Μιλέτμπασι). Ο ορθόδοξος κλήρος βρέθηκε επί κεφαλής ενός είδους «παθητικής αντίστασης» –κάποιες φορές έλαβε περισσότερο ενεργητικές μορφές– εναντίον των κατακτητών-κυρίαρχων. Οι Έλληνες, όπως και οι άλλοι χριστιανικοί βαλκανικοί λαοί, διατήρησαν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους χάρη στην ορθόδοξη θρησκεία. Στη λατρεία και στη ζωή της υπό τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ορθόδοξης Εκκλησίας χρησιμοποιούνταν η ελληνική γλώσσα. Σημαντικοί παράγοντες της εθνικής επιβίωσης υπήρξαν η κοινοτική οργάνωση -επικεφαλής των κοινοτήτων ήταν οι πρόκριτοι (δημογέροντες)- και η παιδεία, με όλους τους σοβαρούς περιορισμούς που επιβάλλονταν στην άσκησή της. Eξ άλλου, όπως γενικότερα στη Βαλκανική, αρκετοί Ελληνες αρνούνταν κάθε συνδιαλλαγή με τους κατακτητές, αλλά και τους ομόθρησκούς τους άρχοντες και εξακολουθούσαν την ανυπότακτη ζωή τους επιλέγοντας τις πιο ορεινές και δύσβατες περιοχές. Ήταν οι κλέφτες και αποτέλεσαν πρόπλασμα για τα στρατιωτικά σώματα της Επανάστασης του 1821.

β) Ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση του 1789. O ελληνικός Διαφωτισμός αναπτύσσεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, καθυστερημένα σε σύγκριση με την εκδήλωση και ανάπτυξη του φαινομένου στη δυτική Ευρώπη. Οι ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού επηρέασαν τον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο όταν δημιουργήθηκαν κατάλληλες συνθήκες. Αυτό έγινε από τις αρχές του 18ου αιώνα με την ανάθεση σε Έλληνες της διακυβέρνησης των παραδουνάβιων ηγεμονιών, και αργότερα με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Η εξάπλωσή του Διαφωτισμού στον ελληνικό πνευματικό χώρο συμβατικά έχει διακριθεί σε τρεις περιόδους. Η προδρομική περίοδος (κύριοι εκπρόσωποι ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης) φέρει τη σφραγίδα της επιρροής του Βολταίρου. Η δεύτερη περίοδος χαρακτηρίζεται από την σημαντική επίδραση των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών (τυπικός εκπρόσωπος ο Φαναριώτης Δημήτριος Καταρτζής). Η τρίτη περίοδος συνδέεται με ένα κίνημα διανοουμένων σταθερά εμπνεόμενων από τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά που αποδοκιμάζουν τη βίαιη επιβολή τους. Σημαντικοί εκπρόσωποι αυτής της γενεάς ήταν οι Γρηγόριος Κωνσταντάς και Δανιήλ Φιλιππίδης (συγγραφείς της Γεωγραφίας Νεωτερικής), ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής. Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ενίσχυσε την ανάπτυξη του ελληνικού Διαφωτισμού και φιλελευθερισμού, καθώς και των ριζοσπαστικών κινημάτων στη Ν/Α Ευρώπη. Στους βαλκανικούς χριστιανικούς λαούς η Γαλλική Επανάσταση και η ναπολεόντεια Αυτοκρατορία που αναδύθηκε από αυτήν άφησαν να διαφανεί η δυνατότητα αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού. Μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες ιδεολογικές ζυμώσεις στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, αλλά και στην Ελλάδα. Οι κριτικές εναντίον διαφόρων δημοκρατικών και νεοϊδεατών πήραν διαστάσεις πολεμικής. Εξάλλου, ο Αδαμάντιος Κοραής, εκφράζοντας την αποστροφή του για τη ρωσική αυτοκρατορία –που, όπως έγραφε, δεν μπορούσε να επιβληθεί παρά «με Καλμούκους και Κοζάκους» –, θεωρούσε ότι το ελληνικό έθνος έπρεπε να στηρίξει τις ελπίδες του στους δημοκρατικούς Γάλλους και μετά την παλινόρθωση στη Γαλλία, στους «Αγγλοαμερικανούς», δηλαδή στους Αμερικανούς.

γ) Τα δημοκρατικά και ομοσπονδιακά οράματα ορισμένων επαναστατών διανοουμένων και ακτιβιστών, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατείχε ο Ρήγας Βελεστινλής (πρώτος κήρυκας της συναδέλφωσης των βαλκανικών λαών). Η «Ελληνική Δημοκρατία» του στόχευε αφενός στην επαναστατική επίλυση του εθνικού προβλήματος και αφετέρου στην εγκαθίδρυση ενός πολιτειακού συστήματος που συνδυάζει τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και μια ολοκληρωμένη εκδοχή αντιπροσώπευσης στο πεδίο της κεντρικής πολιτείας. Θεμελιώδης υπήρξε η συμβολή του Ρήγα «στην διεύρυνση και το βάθαιμα στις σύγχρονες συνθήκες του νοήματος του δημοκρατικού πατριωτισμού, όπως αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Διαφωτισμού». Ο ριζοσπαστισμός της περιόδου 1789-1821 είχε διαβαλκανική βάση και εμβέλεια . Αυτό έχει αποδοθεί στον χαρακτήρα των νοτιοευρωπαϊκών κοινωνιών, καθώς και στον δεσμό ανάμεσα στους διακινητές ριζοσπαστικών ιδεών και τον κοσμοπολιτικό ουμανισμό του Διαφωτισμού. Τα κείμενα των Ελλήνων πολιτικών στοχαστών της περιόδου 1789-1821 θεωρήθηκε ότι εγγράφονταν στη γενική οπτική της τότε ευρωπαϊκής σκέψης. Μια σαφέστερη παράσταση του πνεύματος της εποχής συνοψίζεται στο σχήμα ευρωπαϊκή κρίση – πολιτικοποίηση των Ελλήνων επικεντρωμένη γύρω από την ιδέα της εθνικής ανεξαρτησίας – ανάδυση των ιδεολογικών / πολιτικών ρευμάτων των Ελλήνων διανοουμένων (φιλελεύθερο και ριζοσπαστικό) [...]

(Απόσπασμα από εκτεταμένο ερευνητικό άρθρο του Δρ Θεόδωρου Μπατρακούλη, το οποίο πρόκειται να δημοσιευτεί στο 4ο τεύχος της περιοδικής έκδοσης Νέος Ερμής ο Λόγιος - θα κυκλοφορήσει τις προσεχείς ημέρες)

http://theodorosbatrakoulis.blogspot.com/2012/03/blog-post_2636.html