Αρχαίοι λαοί της Μ. Ασίας (1)

Καρία

Κᾶρες: Αρχαίος αριοευρωπαϊκός λαός της Μικράς Ασίας, εγκατεστημένος στην ομώνυμη χώρα (Καρία, βλ. Χάρτη), ο οποίος συγχέεται συχνά με τους Λέλεγες. Αναφέρονται για πρώτη φορά στον Όμηρο (Ιλιάς Β 867-870) ως σύμμαχοι των Τρώων, με αρχηγούς τον Νάστη και τον Αμφίμαχο, τους γιούς του Νομίονα «…Κάρες βαρβαρόφωνοι, που είχαν την Μίλητο και το όρος των Φθιρών με τα αναρίθμητα φύλλα και τα νερά του Μαιάνδρου και τις ψηλές κορυφές της Μυκάλης…». Σημειώνουμε ότι ο Όμηρος διακρίνει τους Κάρες από τους Λέλεγες (Ιλιάς Κ 428) ως ξεχωριστούς λαούς, ενώ αντίθετα ο Ηρόδοτος (Α΄ 171), παραθέτοντας τις απόψεις των Κρητών που ισχυρίζονταν ότι οι Κάρες παλαιότερα ήσαν νησιώτες υπήκοοι του Μίνωα και ονομάζονταν Λέλεγες, αποτελεί την βασική πηγή σύγχυσης μεταξύ των δύο αυτών λαών. Βεβαίως στην συνέχεια, παραθέτει και τις απόψεις των ιδίων των Καρών οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους στεριανούς αυτόχθονες, συγγενείς των Λυδών και των Μυσών, απορρίπτοντας τα όσα ισχυρίζονται οι Κρήτες.

Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει επίσης, ότι οι Έλληνες έμαθαν από τους Κάρες τρία πράγματα που σχετίζονται με τον πόλεμο: Να τοποθετούν λοφία στις περικεφαλαίες τους, να βάζουν εμβλήματα στις ασπίδες τους και να κατασκευάζουν τις ασπίδες με εσωτερική χειρολαβή ώστε να μη τις κρεμούν με λουριά από τον λαιμό και τον ώμο τους όπως στα παλιά χρόνια (π.χ. στον Τρωϊκό πόλεμο). Μνημονεύονται επίσης και από τον Στράβωνα (Ζ΄ VII. 2) ο οποίος επιτείνοντας την σύγχυση, αναφέρει ότι «…Τους Λέλεγες μερικοί τους θεωρούν Κάρες, άλλοι μόνον γείτονες και συμμάχους στον πόλεμο…». Όπως έχει παρατηρηθεί, σχετικά με τα παραπάνω (βλ. Δημ. Ε. Ευαγγελίδη: Καταγ. Αρ. τομ. Α΄ τευχ. 2 Κεφ. 6.ε σελ. 90-91):

«…η αναφορά Καρών στην Ιλιάδα ελέγχεται ως ανακριβής, προϊόν της λανθασμένης ταυτίσεως Λελέγων ή κάποιων άλλων αυτοχθόνων με τους Κάρες, σύγχυσι που δημιουργήθηκε κατά την εποχή της μαζικής εγκατάστασης των Ελλήνων στις ακτές της Μ. Ασίας (1200-1000 π.Χ.) όταν για πρώτη φορά ήλθαν σε επαφή με τους λαούς αυτούς. Η σύγχυσι θα διατηρηθεί μέχρι την εποχή της διαμορφώσεως των Ομηρικών επών (9ος – 8ος αιών π.Χ.). Οι πραγματικοί Κάρες, σύμφωνα με τις τελευταίες αρχαιολογικές και ιστορικές απόψεις, εμφανίσθηκαν στην περιοχή μετά τα γεγονότα του Τρωϊκού πολέμου [...] Με την συγχώνευσι του φύλου αυτού με τον πληθυσμό που κατοικούσε ήδη στην περιοχή, θα προκύψουν τελικά οι Κάρες της ιστορικής περιόδου, με γλώσσα ινδοευρωπαϊκή κατά βάσι αλλά με πολλά προ-ινδοευρωπαϊκά γλωσσικά στοιχεία, γεγονός που αφ’ ενός μεν δυσκολεύει ακόμη και σήμερα την οριστική κατάταξι της Καρικής γλώσσας, αφ’ ετέρου δε υπογραμμίζει την μεικτή καταγωγή των Καρών…»

Η νεώτερη έρευνα έχει ξεκαθαρίσει σε μεγάλο βαθμό αυτήν την σύγχυση μεταξύ των δύο λαών και έχει καταλήξει ότι πρόκειται περί δύο διαφορετικών φύλων που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να ταυτίζονται:

«…Οι μνείες Καρών ως παλαιών κατοίκων της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδος σε διάφορα (αρχαία-σημ. ΔΕΕ) ελληνικά κείμενα δεν έχουν ιστορική βάση. Οι Κάρες μετακινήθηκαν από το εσωτερικό της δυτικής Μ. Ασίας προς τα παράλια στο τέλος της Χαλκοκρατίας (γύρω στο 1200 π.Χ. σημ. ΔΕΕ) και τίποτε στο Αιγαίο και στην ελληνική χερσόνησο δεν μαρτυρεί την παρουσία τους.

Τα ονόματα τόπων και θεών που συνήθως αναφέρονται ως καρικά κατάλοιπα είναι άσχετα με το όνομα των Καρών. Το Καρ- που περιέχουν είναι μια ρίζα του μεσογειακού υποστρώματος διαδεδομένη από την Ισπανία ώς την Ανατολή.

Οι αρχαίοι παρασύρθηκαν ακριβώς από αυτά τα ονόματα, αλλά και από την σύγχυση που έκαμαν ανάμεσα σε Λέλεγες και Κάρες…» (Ιστορία Ελληνικού ΄Εθνους - τομ. Α΄ σελ. 362).

Κατά τον Ρ. Γκραίηβς (Greek Myths, 1975), οι Κάρες πήραν το όνομά τους από την Μεγάλη Θεά της θρησκείας των προ-αριοευρωπαϊκών λαών της Μικράς Ασίας (Ker ή Q,re ή Car). Είναι η ρίζα Καρ-/Κερ- του «Μεσογειακού» προ-αριοευρωπαϊκού γλωσσικού υποστρώματος, την οποία βρίσκουμε σε τοπωνύμια, ονόματα θεών, ηρώων κ.λ.π. όπως προαναφέρθηκε.

«…Οι Κάρες βαθμιαία θα απωθηθούν και πάλι προς την ενδοχώρα λόγω της ανάπτυξης των Δωρικών αποικιών στα παράλια της Καρίας (μικρασιατική Δωρίς) [...]  Οι κάτοικοι της Καρίας θα υποταχθούν στους Πέρσες (546 π.Χ.), αλλά θα συμμετάσχουν στην Ιωνική εξέγερσι κατά του Περσικού ζυγού το 499 π.Χ. η οποία είχε άσχημο τέλος όπως γνωρίζουμε. Μετά τους νικηφόρους πολέμους των Ελλήνων εναντίον των Περσών, η Καρία θα γίνει μέλος της Α΄ Αθηναϊκής συμμαχίας (που είχε κέντρο την Δήλο) και θα παραμείνει μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.).

Η ακμή της Καρίας θα σημειωθεί τον 4ο αιώνα π.Χ. όταν την χώρα κυβερνά ο καρικής καταγωγής Μαυσώλος (377-353 π.Χ.), γιος του Εκατόμνου, πολίτη από τα Μύλασα (ή Μύλασος κατά τον Στέφ. Βυζ.), ο οποίος μετά τον θάνατο του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη είχε κυβερνήσει την χώρα (395/390-377 π.Χ.). Ο Μαυσώλος θα καταλάβει αρκετές ελληνικές πόλεις, ενώ στην πρωτεύουσά του Αλικαρνασσό θα ανεγερθεί ο τάφος του, το περίφημο Μαυσωλείο, ένα από τα επτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Αν και σχεδιάσθηκε από τον Μαυσώλο, θα οικοδομηθεί στην πραγματικότητα από την σύζυγο και διάδοχό του, Αρτεμισία (353-351 π.Χ.).

Στην συνέχεια θα κυβερνήσουν ο αδελφός της Ιδριεύς (351-344 π.Χ.), η σύζυγός του Άδα και τέλος ο αδελφός της Πιξώδαρος, όλα παιδιά του Εκατόμνου. Η Καρία θα υποταχθεί τελικώς στον Μ. Αλέξανδρο το 334 π.Χ.» (βλ. Δημ. Ευαγγελίδη: Καταγ. Αρ. τομ. Α΄ τευχ. 2 Κεφ. 6.ε σελ. 90-91).

Το Μαυσωλείον (αναπαράσταση)

Ως προς την καρική γλώσσα (Carian language), την γλώσσα που μιλούσαν οι Κάρες, υπάρχει αρκετή αβεβαιότητα μεταξύ των ερευνητών για την οριστική κατάταξή της στις ιθαγενείς γλώσσες του «μεσογειακού» υποστρώματος ή στις αρχαίες αριοευρωπαϊκές γλώσσες της Μ. Ασίας όπως η Χιττιτική, η Λουβιακή, η Λυδική και η Λυκιακή.

Τα παλαιότερα επιγραφικά στοιχεία της Καρικής ανήκουν στον 7ο και 6ο π.Χ. αιώνα, κυρίως από περιοχές εκτός της Καρίας όπως π.χ. από την Αίγυπτο όπου ο Φαραώ Ψαμμήτιχος Ι (663-610 π.Χ.) είχε στρατολογήσει μεγάλο αριθμό Καρών (και Ιώνων) μισθοφόρων στην προσπάθειά του να εκδιώξει τους Ασσύριους κατακτητές, κάτι που τελικά πέτυχε και με την βοήθεια του συμμάχου του Γύγη, βασιλέα των Λυδών.

Καρική επιγραφή από την Σακκάρα (Αίγυπτος) του 6ου αιώνα π.Χ.

Στην ίδια την Καρία τα επιγραφικά κατάλοιπα είναι σαφώς λιγότερα και τα αρχαιότερα ανήκουν στον 6ο π.Χ. αιώνα (τρεις επιγραφές σε αντίστοιχα ορειχάλκινα σκεύη). Η επόμενη μεγάλη ομάδα επιγραφών ανήκει στον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. και προέρχεται από ταφικά επιγράμματα, επιγραφικά μνημεία πολιτικού και θρησκευτικού περιεχομένου, καθώς και από μερικά σπάνια καρικά νομίσματα. Σε κάποια απροσδιόριστη ακόμη περίοδο, η καρική γλώσσα έπαυσε να ομιλείται και αντικαταστάθηκε από την Ελληνική.

Συγκεντρώνοντας όλα τα παραπάνω δεδομένα οι ερευνητές κατέληξαν ότι δεν υπήρξε ποτέ μια ενιαία καρική Γραφή (αλφάβητο) αλλά τέσσερεις ομάδες:

α) Το αλφάβητο των καρικών επιγραφών της Αιγύπτου (7ος – 5ος αιώνας π.Χ.), αποτελούμενο από 35 περίπου γράμματα

β) Η Γραφή των μεγάλων πόλεων της Καρίας (6ος – 3ος αιώνας π.Χ.) με 36 ή 37 γράμματα

γ) Το σαφώς διαφορετικό αλφάβητο (ίσως και γλώσσα) της Καύνου, μιας πόλεως στα σύνορα με την Λυκία (βλ. σχετικά Ηρόδοτος Α΄ 172 και Στράβων ΙΔ΄ ΙΙ. 3), το οποίο δεν μπορούμε ακόμη να προσδιορίσουμε χρονικά ποια ακριβώς εποχή χρησιμοποιήθηκε και

δ) Μια ομάδα επιγραφών από διάφορες περιοχές της Καρίας.

Παρά τις προσπάθειες δεκαετιών για την κατανόηση των καρικών Γραφών δεν έχουμε ακόμη αξιόπιστα αποτελέσματα. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα διάφορα καρικά αλφάβητα περιέχουν στην πλειοψηφία τους γράμματα του ελληνικού αλφάβητου, αλλά και επιπλέον γράμματα άγνωστης προέλευσης.

Καρικό αλφάβητο

Γράμματα ή σύμβολα του καρικού αλφαβήτου

που δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί

Από την στιγμή που είναι αδύνατη η ολοκληρωμένη αποκρυπτογράφηση και ανάγνωση των καρικών επιγραφών, είναι ευνόητο ότι και η ίδια η καρική γλώσσα θα εξακολουθεί να αποτελεί ένα άλυτο αίνιγμα. Η λύση θα δοθεί προφανώς από την ανακάλυψη ενός εκτεταμένου και καλά διατηρημένου δίγλωσσου κειμένου, που η μελέτη του θα δώσει απαντήσεις στα πολλά και αναπάντητα ακόμη ερωτήματα των γλωσσολόγων, αφού τα υπάρχοντα (κυρίως ελληνο-καρικές δίγλωσσες επιγραφές) είναι σε πολύ κακή κατάσταση και ουσιαστικά άχρηστα.

Πρέπει πάντως να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι ερευνητές δέχονται ότι η καρική γλώσσα ανήκει στην ομάδα των αριοευρωπαϊκών γλωσσών και κάτω από αυτό το πρίσμα πλέον προσπαθούν να την μελετήσουν (βλ. C. A. H. Vol. III part 2, Κεφάλαιο 34b - O. Masson: Anatolian Languages – IV. The Carian language σελ. 674-676).

Από το λήμμα Κάρες του "Λεξικού των λαών του Αρχαίου Κόσμου" (Εκδόσεις Κυρομάνος, 2006) του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη