Ιταλικοί λαοί (7)

(Από το "Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου" του Δ.Ε.Ευαγγελίδη)

Άπουλοι: Αρχαίος λαός του ΝA άκρου της ιταλικής χερσονήσου. Κατά τον Στράβωνα (Ε΄ IV. 2), έτσι ονομαζόταν ο λαός που οι Έλληνες αποκαλούσαν Δαυνίους ή σύμφωνα με άλλη ερμηνεία, το τμήμα των Απούλων που αποκαλούσαν Δαυνίους. Αυτή η δεύτερη ερμηνεία επιβεβαιώνεται και από τον μεγάλο Γεωγράφο του 2ου αιώνα μ.Χ. Κλαύδιο Πτολεμαίο (Γ΄ Ι. 15), σύμφωνα με τον οποίον οι Άπουλοι διακρίνονταν στους Δαυνίους στα βόρεια και τους Πευκέτιους στα νότια της Απουλίας. Το θέμα διευκρινίζεται με την προσεκτική ανάγνωση των όσων αναφέρονται παρακάτω από τον ίδιο τον Στράβωνα (ΣΤ΄ ΙΙΙ. 11): «…οι κάτοικοι γύρω λέγονται Άπουλοι και είναι ομόγλωσσοι με τους Δαυνίους και τους Πευκετίους, αλλά και κατά τα άλλα σε τίποτε δεν διαφέρουν σήμερα, ενώ παλαιά πρέπει να διέφεραν σε πολλά, πράγμα που φαίνεται από τα ονόματά τους που τότε επικρατούσαν…». Οι οξυδερκείς αυτές παρατηρήσεις του Στράβωνος έχουν επιβεβαιωθεί από τις νεώτερες έρευνες, που μας βοήθησαν να αποκαταστήσουμε την ιστορική πορεία των λαών της περιοχής.

Σύμφωνα λοιπόν με τις πλέον πρόσφατες απόψεις (βλ. C.A.H. Vol. IV, σελ.690), οι Άπουλοι ήσαν στην πραγματικότητα ένας Οσκικός λαός (οι Όσκοι αποτελούσαν μια από τις σημαντικότερες ομάδες λαών και γλωσσών στην προ-Ρωμαϊκή Ιταλία), που διείσδυσε στην περιοχή τον 4ο αιώνα π.Χ. και πιθανόν νωρίτερα. Βαθμιαία θα αφομοιώσουν τα αυτόχθονα φύλα των Δαυνίων και Πευκετίων, που αποτελούσαν τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής (βλ. Χάρτη).

Ορισμένοι συγγραφείς (βλ. Encyclopedia Britannica), περιλαμβάνουν στους Άπουλους και τους αρχαιότερους κατοίκους της νότιας Απουλίας Ιάπυγες και Μεσσάπιους (Καλαβρούς και Σαλεντίνους) δηλ. τους λαούς της λεγομένης Μεσσαπικής ομάδας, άποψη που θεωρείται προϊόν σύγχυσης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ονομασία Απουλία (Λατιν. Apulia, Ιταλ. Puglia) προέρχεται από την αρχαιοελληνική ονομασία της περιοχής, Ιαπυγία – Iapygia, μέσω της Οσκικής διαλέκτου, που την μετέτρεψε σε Apudia (βλ. C.A.H. ό.π. σελ. 676).

Δαύνιοι: Αρχαίος λαός στα ΝΔ της ιταλικής χερσονήσου, στα παράλια της Αδριατικής, εγκατεστημένος βορειότερα των Πευκετίων. Η μνεία τους στον Στράβωνα (ΣΤ΄ ΙΙΙ. 1), μάλλον σύγχυση προκαλεί, αφού αναφέρει ότι οι Πευκέτιοι στα ελληνικά λέγονται Δαύνιοι, ενώ παρακάτω (ΙΙΙ. 8) «…έως εδώ κατοικούν κοντά στην θάλασσα οι Πευκέτιοι […] την γειτονική χώρα κατοικούν Δαύνιοι και έπειτα οι Άπουλοι έως του Φρεντανούς…». Στην συνέχεια, επιχειρεί να δικαιολογήσει αυτήν την σύγχυση μεταξύ των δύο λαών, αναφέροντας ότι στην εποχή του (1ος αιώνας π.Χ.), όλη η περιοχή ονομαζόταν Απουλία και ότι μόνον στα παλιά χρόνια αναφέρονταν Δαύνιοι και Πευκέτιοι.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά του στις πόλεις της περιοχής, Λουκερία (Luceria) «…και αυτή ήταν αρχαία πόλις των Δαυνίων, σήμερα ταπεινωμένη…», το Κανύσιο (Canusium) και οι Άρποι (Arpi), που παλαιότερα ονομαζόταν Αργυρίππα και ακόμη παλαιότερα Άργος Ίππιον. Για τις δύο τελευταίες μνημονεύει την παράδοση ότι ιδρύθηκαν από τον Διομήδη (τον συμπολεμιστή του Οδυσσέα στα Τρωϊκά). Για τον Διομήδη αναφέρει τον μύθο ότι στην περιοχή αυτήν ήταν που εξαφανίστηκε και οι σύντροφοί του μεταμορφώθηκαν σε πουλιά με την ικανότητα να διακρίνουν τους καλούς ανθρώπους από τους εγκληματίες και ιερόσυλους.

Σύμφωνα με τις νεώτερες απόψεις των ερευνητών, οι αναφορές του Στράβωνος φαίνεται ότι απηχούν πραγματικά γεγονότα παλαιοτέρων εποχών, που με το ξεκαθάρισμά τους διαλύεται η σύγχυση.

Κατά τις πλέον πρόσφατες απόψεις λοιπόν, οι Δαύνιοι και οι νότιοι γείτονές τους στις ακτές της Αδριατικής Πευκέτιοι, ίσως αποτελούσαν λαούς που προέκυψαν από την συγχώνευση παλαιότερων αυτοχθόνων κατοίκων της περιοχής με λαούς της λεγομένης «Μεσσαπικής ομάδας» (βλ. Μεσσάπιοι), αλλά και με Έλληνες αποίκους που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή σε διάφορες εποχές, αν λάβουμε υπ’ όψιν και την αναφορά του Στράβωνος (ΣΤ΄ ΙΙΙ. 8), ότι η χώρα των Πευκετίων δέχτηκε παλαιότερα Αρκάδες αποίκους.

Ελάχιστες επιγραφές στις διαλέκτους των Δαυνίων και των Πευκετίων έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα, γραμμένες σε αλφάβητο στενά συνδεδεμένο με το Ελληνικό και το οποίο διαφέρει από το Μεσσαπικό αλφάβητο, που προέκυψε από το Ελληνικό αλφάβητο του Τάραντος (βλ. σχετικά C.A.H. Vol. IV, σελ. 737).

Οι Άπουλοι, ένας Οσκικός λαός (οι Όσκοι αποτελούσαν μια από τις σημαντικότερες ομάδες λαών και γλωσσών στην προ-Ρωμαϊκή Ιταλία), θα διεισδύσουν στην περιοχή τον 4ο αιώνα π.Χ. και πιθανόν νωρίτερα. Βαθμιαία θα αφομοιώσουν τα αυτόχθονα φύλα των Δαυνίων και Πευκετίων, που αποτελούσαν τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής (βλ. C.A.H. Vol. IV, σελ.690).

Πευκέτιοι: Αρχαίος λαός στο ΝΔ άκρο της ιταλικής χερσονήσου, στα παράλια της Αδριατικής, αλλοιώς Ποίδικλοι (Pediculi), οι νότιοι γείτονες των Δαυνίων.

Σύμφωνα με τον ιστορικό του 1ου αιώνα π.Χ. Διονύσιο Αλικαρνασσέα (Ρωμ. Αρχαιολ. Α΄ ΧΙ. 4) οι Πευκέτιοι ήσαν Αρκάδες άποικοι και πήραν το όνομά τους από τον Πευκέτιο, τον αδελφό του Οίνωτρου. Ο Οίνωτρος και ο Πευκέτιος ήσαν γιοι του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα και της Διηάνειρας, που εγκατέλειψαν την Ελλάδα και επικεφαλής αποίκων εγκαταστάθηκαν στην νότια Ιταλία, δεκαεπτά γενιές πριν από την εκστρατεία στην Τροία (ό.π. ΧΙ. 2). Για να αποδείξει μάλιστα ότι οι παραπάνω απόψεις απηχούν πραγματικά γεγονότα, ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς επικαλείται την μαρτυρία ενός παλαιότερου ιστορικού (5ος αιώνας π.Χ.), του Φερεκύδη του Αθηναίου (ό.π. ΧΙΙΙ. 1).

Κρατήρ Πευκετίων με γεωμετρικά σχέδια

 (Μέσα 6ου αιώνα π.Χ.)