Αχαιοί - (Αιολικά φύλα 1)

Μετάφρ.: Πύλος–Ιέρειας δούλες αγορασμένες με ιερό χρυσό, γυναίκες 14

Γραμμική γραφή Β

Ἀχαιοί: Ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιοελληνικά φύλα της λεγομένης πρωτο-αιολικής ομάδος, για τους οποίους στο παρελθόν επικρατούσε σύγχυση τόσο για την ύπαρξή τους, όσο και για την διαλεκτολογική τους θέση. Μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β (βλ. Εικόνα παραπάνω) στην δεκαετία του ’50 ξεκαθάρισαν πολλά σημεία, με αποτέλεσμα σήμερα να γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες και στοιχεία για αυτό το φύλο. Αξίζει όμως να παραθέσουμε αυτές τις παλαιότερες αντιλήψεις, όπως αναφέρονται στο σχετικό λήμμα του «Λεξικού της Ελληνικής Αρχαιολογίας» (Α. Ρ. Ραγκαβής, 1888):

«…(Αχαιοί=), μία των κυριωτέρων φυλών του Ελληνικού έθνους, ελέγοντο καταγόμενοι απ’ Αχαιού (του Ξούθου, υιού του Έλληνος), όστις εξ Αττικής υπέταξε τους Πελασγούς της Αργολίδος και της Λακωνίας, ή κατ’ άλλους επέστρεψεν εις Θεσσαλίαν, όθεν κατήγετο (Ηροδ. Ζ, 132) και εκείθεν οι υιοί του, Άρχανδρος και Αρχιτέλης κατήλθον εις Άργος και εκυρίευσαν εκείθεν πάσαν την Πελοπόννησον πλην της Αρκαδίας, δι’ ό και παρ’ Ομήρω αυτών και των Αργείων το όνομα αναφέρεται πάντοτε ως γενικόν των Ελλήνων. Αλλ’ είτα, υπό των Ηρακλειδών εξωσθέντες του Άργους και της Λακωνίας, κατώκησαν από της εισβολής των Δωριέων την ΒΔ Πελοπόννησον, την πρίν Ιωνίαν ή Αιγιάλειαν καλουμένην. Ο δ’ Οβίδιος (ex Pont. IV.10, 27) μνημονεύει Αχαιών και κατά τας βορείους παραλίας του Ευξείνου πόντου…».

Οι απόψεις του καθηγητή Μιχ. Σακελλαρίου απηχούν τις πλέον πρόσφατες επιστημονικές αντιλήψεις για το φύλο αυτό και τις παραθέτουμε ευθύς αμέσως :

«…Διασταυρώνοντας τα συμπεράσματα που μας έχει προσπορίσει η ανάλυση της διαλέκτου των μυκηναϊκών πινακίδων και ο εντοπισμός των σήμερα γνωστών αχαϊκών λατρειών, με τους ιστορικούς πυρήνες που έχουν διατηρηθεί μέσα από τις παραδόσεις για μετακινήσεις Αχαιών, μπορούμε να αποκαταστήσουμε τις πιθανές γενικές γραμμές της διαμορφώσεως και εξαπλώσεως αυτού του φύλου. Πρωτοελληνικές ομάδες (ένα ή περισσότερα φύλα) που μιλούσαν την προ-αιολική παραλλαγή της κεντρικής διαλέκτου, φθάνοντας στη νότια Θεσσαλία γύρω στο 1900 π.Χ. υπέταξαν τους εκεί εγκατεστημένους Αχαιούς (Πρωτο-Αχαιούς), τμήμα ενός λαού ινδοευρωπαϊκού (=αριοευρωπαϊκού σ.σ.) απλωμένου και σε άλλες ελληνικές χώρες. Έπειτα από μακρόχρονη συμβίωση, τα πρωτοελληνικά στοιχεία αφωμοίωσαν τους προελληνικούς Αχαιούς, αλλά πήραν το όνομά τους και δύο τουλάχιστον λατρείες τους (την λατρεία του Αχιλλέως, θεού των υδάτων και την λατρεία της Αχαίας, θεάς της γης, που ταυτίσθηκε με την Δήμητρα). Επίσης εγκολπώθηκαν ένα τμήμα του ελληνικού φύλου των Αθαμάνων, που είχε και αυτό εισχωρήσει στη νότια Θεσσαλία.

Γύρω στο 1600 π.Χ. ομάδες αυτού του φύλου (των Αχαιών) που σχηματίσθηκε από την προσέγγιση των εθνικών στοιχείων που προαναφέραμε, κινήθηκαν προς νότον και έφθασαν ώς την βορειοδυτική Πελοπόννησο. Ίσως με την ίδια κίνηση συνδέονται οι εγκαταστάσεις Αχαιών που επισημαίνονται από εντοπισμό αχαϊκών θρησκευτικών και μυθικών ιχνών στην Ανατολική Λοκρίδα, στη Φωκίδα, στη Βοιωτία, στη Μεγαρίδα. Οι παραδόσεις έχουν συγκρατήσει αναμνήσεις συγκρούσεων ανάμεσα στους Αχαιούς που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Κυλλήνης και στους κατοίκους της Φλιασίας και της Στυμφαλίας, ενώ συνδέουν την αχαϊκή εξάπλωση στην αργολική πεδιάδα με γάμους Αχαιών ηγεμόνων με κόρες του Δαναού. Αυτοί οι γάμοι ανήκουν βέβαια στη σφαίρα του μυθικού, αλλά μπορούν να απηχούν την ειρηνική επικράτηση του αχαϊκού στοιχείου επί των Δαναών, γεγονός που ταιριάζει άλλωστε με την έλλειψη ενδείξεων αρχαιολογικής προέλευσης για βίαια γεγονότα στην Αργολίδα στο διάστημα της Μυκηναϊκής Εποχής. Η διάλεκτος των Αχαιών της βορειοανατολικής Πελοποννήσου, αποκομμένη από τον αιολόφωνο τομέα, άρχισε να αποκτά δικά της χαρακτηριστικά, ενώ συγχρόνως η επαφή της με τον αρκαδόφωνο τομέα την εξέθετε σε επιδράσεις από την πλευρά του…» (Ι. Ε. Ε. τομ. Α΄ σελ. 372).

Σημειώνουμε ότι στην Μεσσηνία οι Αχαιοί υπέταξαν και αφομοίωσαν τους εκεί εγκατεστημένους Καύκωνες, ένα προελληνικό αριοευρωπαϊκό φύλο.

Αυτοί λοιπόν ήσαν οι περίφημοι Αχαιοί, οι δημιουργοί του λαμπρού Μυκηναϊκού πολιτισμού (1600-1100 π.Χ.), που κατά την περίοδο της μεγίστης ακμής του κατά τον ΙΔ΄ και ΙΓ΄ αιώνα π.Χ., θα εξαπλωθεί σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο και όχι μόνον. Σήμερα, χρησιμοποιείται περισσότερο ο όρος Μυκηναίοι, αντί του όρου Αχαιοί προς αποφυγήν συγχύσεων με τους κατοίκους της Αχαΐας των ιστορικών χρόνων. Επίσης η γλώσσα των Αχαιών-Μυκηναίων, γνωστή από τις πινακίδες της Γραμμικής Β ονομάζεται Μυκηναϊκή και σήμερα πιστεύεται ότι δεν προέκυψε απ’ ευθείας από την Κεντρική διάλεκτο, αλλά ως εξέλιξη της αιολικής, που έφεραν οι Αχαιοί στην Πελοπόννησο, όπου δέχτηκε επιδράσεις από την Αρκαδοκυπριακή, δηλ. την διάλεκτο των Αρκάδων της κεντρικής Πελοποννήσου πριν από την διαφοροποίησή της σε Αρκαδική και Κυπριακή.

Σύμφωνα με την παράδοση, μετά την εισβολή των Δωριέων στην Αργολίδα ο βασιλεύς του Άργους Τισαμενός, υιός του Ορέστη και της κόρης του Μενελάου Ερμιόνης, επικεφαλής των ηττημένων Αχαιών, εγκατέλειψαν την χώρα τους και έφθασαν στην ΒΔ Πελοπόννησο όπου, μετά από σκληρές μάχες, θα νικήσουν τους Ίωνες που ήσαν εγκατεστημένοι εκεί. Οι Ίωνες θα εγκαταλείψουν την περιοχή και θα καταφύγουν στην Αττική, ενώ οι Αχαιοί αφού θάψουν στη Ελίκη τον βασιλέα τους Τισαμενό, που σκοτώθηκε στην μάχη, θα γίνουν κύριοι της χώρας που θα ονομασθεί Αχαΐα. Η έρευνα έχει επιβεβαιώσει ότι οι παραδόσεις αυτές ανταποκρίνονται σε πραγματικά γεγονότα.

Αργότερα, σε ακαθόριστη εποχή, η Αχαΐα κατακτήθηκε από ένα φύλο που μιλούσε την Δυτική ελληνική διάλεκτο. Δεν γνωρίζουμε το όνομα αυτού του φύλου, γιατί έχασε το αρχικό του και πήρε το όνομα των Αχαιών. Από αυτούς εποικίσθηκε αργότερα η Ζάκυνθος.

Στην Αχαΐα έφθασε επίσης μια μεικτή αποικία Αχαιών και Δωριέων από την Σπάρτη (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄ σελ. 21). Οι άποικοι έφεραν μαζί τους την λατρεία της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος (η επωνυμία προέρχεται από τις Λίμνες, μια από τις κώμες της Σπάρτης) και ίδρυσαν στα δυτικά παράλια του Πατραϊκού, την Μεσόα ή Μεσσάτιδα, δίνοντάς της το όνομα μιας άλλης σπαρτιατικής κώμης. Αργότερα θα κτίσουν την πόλη των Πατρών. Μετά τις παραπάνω εξελίξεις, γίνεται εύκολα αντιληπτό, γιατί η διάλεκτος της Αχαΐας, η λεγομένη Νεο-Αχαϊκή, ανήκει στις Δυτικές διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι οι Αχαιοί-Μυκηναίοι, μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου, βαθμιαία θα εξαφανισθούν, είτε λόγω αφομοίωσης είτε λόγω μεταναστεύσεων, όπως και η διάλεκτός τους, η οποία όμως διασώθηκε κυρίως στις πινακίδες της Πύλου, των Μυκηνών και της Κνωσού (οι Αχαιοί-Μυκηναίοι κατέκτησαν την Κρήτη μετά το 1450 π.Χ.).