Δεν έχεις, Όλυμπε, θεούς, μηδέ λεβέντες η Όσσα, ραγιάδες έχεις, μάννα γη, σκυφτούς για το χαράτσι, κούφιοι και οκνοί καταφρονούν τη θεία τραχιά σου γλώσσα, των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι…
(Κωστής Παλαμάς)

Πέμπτη 7 Μαρτίου 2013

Οι Κρητικοί τοξότες των αρχαίων χρόνων


Οι Κρητικοί τοξότες των αρχαίων χρόνων

Α. Ιστορικές Πληροφορίες - Ειδική Περιγραφή                                              

Οι επίλεκτοι Κρήτες Τοξότες της αρχαιότητας, εμφανίζονται συχνά να συνοδεύουν μονάδες Λακεδαιμονίων και αργότερα του Φιλίππου Β΄ και του Αλεξάνδρου. Μία πρώτη περιγραφή τους δίδεται από τον Ξενοφώντα (Κύρου Ανάβασις v 2.28–2.32) που περιγράφει τις μικρές ορειχάλκινες κυκλικές τους ασπίδες και τα ισχυρά παλίντοντα τόξα.
Ο εικονιζόμενος τοξότης του Λόχου των Κρητών του Αλεξάνδρου ανταποκρίνεται στην Ελληνιστικής περιόδου επιτύμβιο στήλη των τοξοτών Πυρρία και Υπερβάλλωνος, από το Κακοδίκι των Λευκών Ορέων (M.Cuarducci: ΙNSCRIPTIONES CRETICAE IIvi. 7), όπου μεταξύ των άλλων απεικονίζονται ο γνωστός έως και την εποχή μας ιδιόμορφος κρητικός μαύρος μάλλινος κεφαλόδεσμος, ο δερμάτινος κλειστός γωρυτός (φαρέτρα), τα βέλη με την κλασσική μεγάλη χαλύβδινη κρητική αιχμή και το μικρό σχετικά δερμάτινο σακίδιο, που πιθανότατα περιέχει διάφορα εξαρτήματα τοξοβολίας, όπως χορδές (οι τένοντες είναι ευαίσθητοι σε αντίξοες καιρικές συνθήκες),  αιχμές και τμήματα τόξου, όπως τα άκρα.
Η μικρή ασπίδα φέρει ως έμβλημα τον αστρίτη, ένα μικρό αλλά εξαιρετικά δηλητηριώδες είδος έχιδνας, το αγαπημένο σύμβολο τοξοτών και σφενδονητών εκείνης της περιόδου, ενώ το κυανωπό χρώμα του χιτώνα (τα χρώματα της στήλης έχουν χαθεί) ανταποκρίνεται στο χρώμα αναλόγου χιτώνα από την μετώπη του τάφου των Λευκαδίων Ημαθίας.
Ο μαύρος κεφαλόδεσμος αναφέρεται από τον Πορφύριο στην δεύτερη φάση της μύησης Πυθαγόρα στους Κουρήτες της Κρήτης και μάλλον αποτελεί διακριτικό τους χαρακτηριστικό, όπου περιγράφει ότι ο φιλόσοφος με μαύρο μάλλινο στέφανο (ο κεφαλόδεσμος) παραμένει επί μία νύχτα ξαπλωμένος με το πρόσωπο στην γη στην παραλία και κατόπιν οδηγείται στο Ιδαίον Άντρο, όπου μετά από τρία ένατα (27 ημέρες), καταλήγει στην τρίτη φάση, την φάση του θρονισμού, με τον θρόνο να εμφανίζεται αρχικά καλυμμένος.
Ο περίεργος κεφαλόδεσμος που περιγράφεται στο κείμενο επιβιώνει και στην εποχή μας στην Κρήτη, αποτελώντας αναπόσπαστο στοιχείο της τοπικής παραδοσιακής ενδυμασίας και η αναπαράστασή του στην νεκρική στήλη δύο τοξοτών του τέλους IV προχριστιανικού αιώνα (δηλαδή πέντε αιώνες πριν τον Πορφύριο), είναι σχεδόν πανομοιότυπη με τον σύγχρονο (Διόδωρος: Ιστορική Βιβλιοθήκη VI.77, Τ.3, Loeb, Πορφύριος Βίος Πυθαγόρου, 17 Fragmenta,B.GTeubnerPSaint Yve:
TALISMANS ET RELIQUES TOMBES DY CIEL, Revue des Etudes Ethnographiques et Sociologiques, Paris, 1909, σελίς 1 & Ε.Β Tylor: EARLY HISTORY OF MEN, London, 1911, σελίς 206).
Η στήλη δυστυχώς δεν υπάρχει πλέον, καθώς καταλήγει λεία αρχαιοκαπήλων, αλλά διασώζεται το σκαρίφημα με την ακριβή αποτύπωσή της από τον ιταλό αρχαιολόγο MCuarducci, όταν διαμένει στην ταβέρνα του Σπύρου Καλαϊτζάκη το 1938 στα Χανιά .   (1)



 Β.  Εκστρατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου.
 Ας δούμε Ιστορικές Aναφορές, από το κείμενο του Αρριανού.
 1.       Στην μάχη των Θηβών.
Στην πολιορκία της Θήβας ο Αρριανός μας δίνει μια πρώτη περιγραφή της συμμετοχής των Κρητών τοξοτών.
« Εκεί λοιπόν στο χαράκωμα ο Περδίκας ενώ προσπαθούσε να εισέλθει σε αυτό με την βία, χτυπήθηκε και μεταφέρθηκε στο μακεδονικό στρατόπεδο σε κακή κατάσταση και με δυσκολία σώθηκε από το τραύμα του. Τους Θηβαίους όμως τους απέκλεισαν στην κοίλη οδό προς τον ναό του Ηρακλή, όσοι όρμησαν με τον Περδίκκα και με τους Κρητικούς τοξότες, που έστειλε ο Αλέξανδρος στο χαράκωμα.
Κατά το διάστημα που οι Θηβαίοι προχωρούσαν προς το Ηράκλειον, οι Μακεδόνες τους ακολουθούσαν από πίσω. Οι Θηβαίοι στράφηκαν με βοή εναντίον τους και οι Μακεδόνες οπισθοχώρησαν. Εκεί σκοτώθηκαν ο Ευρυβώτας ο αρχηγός των Κρητών τοξοτών και από τους Κρητικούς τοξότες περίπου 70. Την ίδια στιγμή όταν είδε ο Αλέξανδρος ότι οι δικοί του οπισθοχώρησαν και τράπηκαν σε φυγή, όρμησε εναντίον των Θηβαίων με την φάλαγγα συντεταγμένη και τους απώθησε μέσα στις πύλες της πόλης, οι οποίοι με την σειρά τους τράπηκαν πανικόβλητοι σε άτακτη φυγή και δεν πρόλαβαν να κλείσουν τις πύλες της Θήβας. » (2)

2. Στην μεγάλη μάχη της Ισσού.
 Πριν την μάχη της Ισσού ο Αλέξανδρος όπως πάντοτε έκανε, εμψυχώνει την ελληνική στρατιά, με ειδικές αναφορές στο κάθε μάχιμο τμήμα της. Τονίζει ακόμη την ιδιαίτερη ελλαδική καταγωγή αυτών των τμημάτων μάχης και τους υπενθυμίζει το ένδοξο ιστορικό τους παρελθόν.
Στο σημείο αυτό αναφέρεται στον Αθηναίο στρατηγό Ξενοφώντα και τους έλληνες  στρατιώτες που ονομάστηκαν Μύριοι, και συμπολέμησαν το 401 π.Χ με τον πέρση Κύρο κατά του αδελφού του Αρταξέρξη, στον περσικό εμφύλιο πόλεμο.  Συγκρίνοντας την επιτυχή επιστροφή στην Ελλάδα των Μυρίων υπό την ηγεσία του Ξενοφώντα, τους υπενθυμίζει ότι οι πρόγονοί τους αυτοί, καίτοι δεν είχαν την δική τους προετοιμασία και εκπαίδευση, κατάφεραν να επιβιώσουν, παρά το γεγονός ότι δεν διέθεταν Θεσσαλούς ιππείς, ούτε Βοιωτούς ή Πελοποννήσιους ή Θράκες ή Μακεδόνες, ούτε τους περίφημους τοξότες της Κρήτης. Παρά ταύτα επέστρεψαν από την Μαύρη θάλασσα στην Ελλάδα νικώντας όλους όσους αντιστάθηκαν σε αυτή τους την πορεία προς την πατρίδα.  (3)  
            Κατά την παράταξη των αντιπάλων στρατών, πριν από την μεγάλη μάχη στην Ισσό καταγράφεται στο ιστορικό κείμενο, ο χώρος τάξης στο πεδίο της μάχης στο οποίο τοποθέτησε ο Αλέξανδρος τους Κρητικούς του. Τους τοποθετεί και στην δεξιά πλευρά της ελληνικής παράταξης, αλλά και στην αριστερά. Οι Κρήτες τοξότες λειτουργούν σαν ελεύθεροι καταδρομείςτου πεζικού, με βάση το σχέδιο μάχης του Αλέξανδρου.
Ειδικότερα και σε σχέση με την δεξιά πλευρά στο πλέον ακραίο σημείο της, τοποθετήθηκε ένα μεικτό τμήμα εφόδου μάχης από πρόδρομους ιππείς, που προηγούνταν δηλαδή του κυρίως ιππικού, με Παίονες και Αγριάνες αρχηγοί των οποίων ήταν αντίστοιχα οι Πρωτόμαχος και Αρίστων και Κρήτες τοξότες. Οι Κρήτες τοξότες και μέρος των ιππέων τάχθηκαν σε σχήμα γωνίας, για να καλύπτουν την βαριά φάλαγγα μάχης που είχε χωρισθεί σε δύο τμήματα – πτέρυγες, ένα στραμμένο προς τον Δαρείο και την κύρια δύναμή του και το άλλο στραμμένο προς τα νώτα τους προς το βουνό αντικριστά με την άλλη δύναμη των περσών, για να αποφύγουν την περικύκλωση από τους πέρσες, που ήταν πολυπληθέστεροι από τους έλληνες.  (4)
Οι Κρήτες λοιπόν τάχθηκαν Εις Επικαμπήν ή αλλοιώς σε Επικάμπιον Τάξιν, δηλαδή όταν η δεξιά πλευρά στο μέτωπο της μάχης στρέφεται δεξιά και αριστερά σαν σκελίδα, σαν λαβή, και κάμπτεται αρκετά ώστε να σχηματίζει στην πίσω πλευρά του μετώπου άλλο ιδιαίτερο μέτωπο, έτσι ώστε η παράταξη της δεξιάς πτέρυγας να είναι αμφίστομη για να αποφεύγει την περικύκλωση από τους πολυάριθμους πέρσες. Η εφαρμογή της γεωμετρίας στο πεδίο της μάχης, αποκαλύπτει την ιδιοφυία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου η ποιότητα αντιπαρέρχεται την ποσότητα, όπου η στρατηγική αντιμετωπίζει το μέγα πλήθος.
          Στο άκρο της αριστερής πτέρυγας ο Αλέξανδρος παρέταξε τους Κρήτες τοξότες και τους Θράκες. Παραπέρα από αυτούς έταξε το ιππικό. Έργο πολεμικό και καθήκον των Κρητών, ήταν η κάλυψη πεζών και ιππικού και οι καταδρομικές δολιοφθορές κατά του εχθρικού πεζικού και ιππικού. Ο απόλυτος συντονισμός, η συνεργασία  με το φίλιο πεζικό και ιππικό και η ακριβής  χρονική εκτέλεση της δράσης των Κρητών, ήταν κρίσιμη γιατί αφορούσε τον διεμβολισμό της εχθρικής παράταξης σε ολόκληρο τον χρόνο που διαρκούσε η μάχη, σε διαρκή πάντοτε επαφή με τον Αλέξανδρο και το επιτελείο του. Με άλλα λόγια ένα πολυσύνθετο καθήκον μάχης, εξαιρετικά δύσκολο.

3.     Στην Μέμφιδα της Αιγύπτου.
 Στην Μέμφιδα της Αιγύπτου ο Αλέξανδρος διόρισε νομάρχες, φρούραρχους, δέχθηκε πολλούς πρέσβεις από την Ελλάδα και αναδιοργάνωσε την διοίκηση της Στρατιάς. Στα πλαίσια αυτά διόρισε διοικητή των τοξοτών τον Ομβρίωνα από την Κρήτη.  (5)
Συμπληρωματικά σε όλα τα παραπάνω να αναφερθεί, ότι οι 2.000 Κρήτες τοξότες ήταν χωρισμένοι σε 3 λόχους. Οι κρητικοί που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία, έλαβαν το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ,  δηλαδή «Οι Του Αλεξάνδρου», τονίζοντας ότι ήταν οι στρατιώτες του Μεγαλέξανδρου. Το όνομα αυτό υπάρχει μέχρι και στις ημέρες μας και το επίθετο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, το έχουν πολλοί κρήτες, και το πιό πρόσφατοΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ, θα πρέπει να κάνει εξαιρετικά υπερήφανους αυτούς τους Κρήτες, μιά και δηλώνει, ότι κάποιος μακρινός τους πρόγονος, ήταν και αυτός εκεί. Ήταν στην εκστρατεία.
Ο κάθε τοξότης είχε στην φαρέτρα του 20-25 βέλη και η ταχυβολία των τοξοτών, ήταν 4-5 βέλη το λεπτό, με βολή300-350 μέτρα. Οι 2.000 Κρήτες τοξότες της εκστρατείας, είχαν δυνατότητα να ρίξουν μία βροχή από 15.000 βέλη, μέσα σε διάστημα έξι λεπτών. Το κόστος του κάθε βέλους, ήταν δύο οβολοί περίπου.
Η κάθε εξάλεπτη βολή, είχε κόστος 5.000 δρχ. Σε μία πλήρη βολή 10-15 λεπτών, θα έπεφταν συνολικά 37.500 βέλη, τα οποία είχαν κόστος δύο τάλαντα. Συγκριτικά αναφέρουμε, ότι οι πέρσες είχαν απέναντι  στους 2.000 κρήτες, 10.000 δικούς τους τοξότες.Σε μία πλήρη βολή 10-15 λεπτών, οι Κρήτες  έριχναν37.000 βέλη και οι πέρσες τους έριχναν  μία καταιγίδα 750.000 βελών, κόστους 160 ταλάντων. Αναλογία ένα προς είκοσι. 
Στην εκστρατεία της Ινδίας οι Κρήτες τοξότες αυξήθηκαν και έφτασαν τους 3.000 και η βροχή από βέλη έφτανε σε μία πλήρη βολή 10 - 15 λεπτών, τα 150.000 βέλη, κόστους 8 ταλάντων. (6)      

   Βιβλιογραφία - Παραπομπές :
1.  Γιώργος Ηλιόπουλος : Angus McBride, Richard Scollins, Montvert,
     1992.
2.   Αρριανός : Αλεξάνδρου Ανάβασις. Βιβλίο 1ον - Κεφάλαιο 8ον –
     Εδάφια 3 και 4.
3.  Αρριανός : Αλεξάνδρου Ανάβασις. Βιβλίο 2ον – Κεφάλαιο 7ον –
     Εδάφια 7 και 8,
4.  Αρριανός : Αλεξάνδρου Ανάβασις. Βιβλίο 2ον – Κεφάλαιο 9ον –
     Εδάφια 2 και 3.
5.  Αρριανός : Αλεξάνδρου Ανάβασις. Βιβλίο 3ον – Κεφάλαιο 5ον –
     Εδάφιο 6.
6.   Zώρζος Γρηγόρης:  Περί Τεχνικών Μεγάλου Αλεξάνδρου.  Έκδοση
     Τεχνικού  Επιμελητηρίου Ελλάδος. Αθήναι 1998. Σελίδες 148-150.
      Επανέκδοση, εκδόσεις ΕΛΛΗΝ-Αθήνα.





Δεν υπάρχουν σχόλια: