Μακεδονικά νομίσματα (2)

Τα αρχαία μακεδονικά νομίσματα (2)

Μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (11 Ιουνίου 323 π.Χ.),  ανακηρύχθηκε βασιλεύς ο ετεροθαλής αδελφός του Aρριδαίος με το όνομα Φίλιππος Γ΄ , ενώ μετά την γέννηση (πιθανόν τον Αύγουστο του 323) του γιου της Pωξάνης, το βρέφος ανακηρύχθηκε συμβασιλεύς (Aλέξανδρος Δ΄). 

Φίλιππος Γ΄ - Αρριδαίος 323-317 π.Χ.

Αργυρή δραχμή  (4.37 g)

Ε: Κεφαλή Ηρακλέους Ο: Ζεύς ένθρονος κρατών αετό και σκήπτρο

Νομισματοκοπείο Κολοφώνος 

Φίλιππος Γ΄ - Αρριδαίος 323-317 π.Χ

Χρυσός στατήρ (8,61 g)

Ε: Κεφαλή Αθηνάς Ο: Νίκη κρατούσα στέφανο

Νομισματοκοπείο Βαβυλώνος

Μετά την Συμφωνία του Τριπαράδεισου της Συρίας (321 π.Χ.) ο Αντίπατρος ανακηρύσσεται επίτροπος των Βασιλέων (επιμελητής αυτοκράτωρ). Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος ορίζεται «στρατηγός της Ασίας», διοικητής του βασιλικού στρατού (με υποδιοικητή τον γιο του Αντιπάτρου, τον Κάσσανδρο) και κυβερνήτης του μεγαλύτερου τμήματος της Μικράς Ασίας.

Το 319 π.Χ. απεβίωσε ο υπέργηρος Aντίπατρος, ο οποίος πριν πεθάνει όρισε «επιμελητή των βασιλέων» (=αντιβασιλέα) τον στενό συνεργάτη του, αλλά μετρίων ικανοτήτων, στρατηγό Πολυπέρχοντα, (αξιωματικό του Μ. Αλεξάνδρου, γιο του Σιμμία, ηγεμόνα των Τυμφαίων), ενώ ο γιος του Αντιπάτρου, ο Kάσσανδρος παρέμεινε χιλίαρχος (διοικητής του στρατού) των απομάχων. Η ατυχής αυτή επιλογή είχε ως συνέπεια έναν ακόμη εμφύλιο πόλεμο. O νεαρός και φιλόδοξος Κάσσανδρος συμμάχησε με τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, τον Λυσίμαχο και τον Πτολεμαίο εναντίον του Πολυπέρχοντα, ο οποίος θεώρησε ότι θα «δυνάμωνε τον Θρόνο» προσκαλώντας την εξόριστη στην Ήπειρο Ολυμπιάδα, να επιστρέψει στην Μακεδονία. Αυτή όμως η ενέργεια του Πολυπέρχοντα θα έχει καταστρεπτικές συνέπειες, όπως αποδείχθηκε.

Η Oλυμπιάδα, ακόμη στην Ήπειρο, ανέλαβε την επιμέλεια του Aλέξανδρου Δ΄, ο οποίος μαζί με την μητέρα του Ρωξάνη, στάλθηκαν από τον Πολυπέρχοντα στην Ολυμπιάδα, ένα ακόμα λάθος του. Η φιλόδοξη (αλλά άπειρη πολιτικά) Αδαία–Ευρυδίκη, η σύζυγος του Φιλίππου Γ΄, επωφελήθηκε από την κατάσταση και ήλθε σε συνεργασία με τον Κάσσανδρο, από τον οποίον ζήτησε να αναλάβει την επιμέλεια του Βασιλείου επιστρέφοντας από την Πελοπόννησο. Είχε όμως να κάνει με την αδίστακτη Ολυμπιάδα, η οποία ξεκίνησε (με τον Αλέξανδρο Δ΄ και έναν μικρό στρατό που συγκέντρωσε ο Πολυπέρχων) για την Μακεδονία και θα συναντηθούν τελικώς με τον μακεδονικό στρατό της Ευρυδίκης και του Φιλίππου Γ΄ στα σύνορα Ηπείρου–Μακεδονίας. Η αιματοχυσία αποσοβήθηκε, όταν ο μακεδονικός στρατός αρνήθηκε να πολεμήσει εναντίον της μητέρας του Μ. Αλεξάνδρου και με αυτόν τον τρόπο έπεσαν στα χέρια της Ολυμπιάδας ο Φίλιππος Γ΄–Αρριδαίος και λίγο αργότερα η Ευρυδίκη. Επιστρέφοντας στην Μακεδονία η Ολυμπιάδα διέταξε να φυλακιστεί το βασιλικό ζεύγος κάτω από φρικτές συνθήκες και τον Σεπτέμβριο του 317 τους εκτέλεσε. Δεν σταμάτησε όμως εκεί, αλλά έκανε προγραφές εναντίον όσων υποψιαζόταν ότι υποστήριζαν τον Κάσσανδρο, εκτελώντας τον αδελφό του Kασσανδρου, Nικάνορα και άλλους 100 επιφανείς Mακεδόνες. Εσπευσμένα ο Kάσσανδρος επέστρεψε από την Πελοπόννησο, η Oλυμπιάδα οχυρώνεται στην Πύδνα, αλλά αναγκάζεται να παραδοθεί. Για τα εγκλήματά της καταδικάσθηκε από την Συνέλευση του μακεδονικού στρατού σε θάνατο (316 π.Χ.). O Kάσσανδρος γίνεται κύριος της Μακεδονίας, παντρεύεται την κόρη του Φιλίππου Β΄ και αδελφή του Μ. Αλεξάνδρου Θεσσαλονίκη και ιδρύει την Kασσανδρεία, στην θέση της Ποτίδαιας. O Aλέξανδρος Δ΄ και η Pωξάνη θα σταλούν  στην Aμφίπολη. Ο Κάσσανδρος θα ιδρύσει τον επόμενο χρόνο (315 π.Χ.) την Θεσσαλονίκη, δίπλα στον αρχαίο οικισμό της Θέρμης, ενώ παράλληλα είχε έντονη ανάμειξη στα πράγματα της Aσίας και του Aιγαίου, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου συνεχίσθηκαν οι συγκρούσεις με τον Πολυπέρχοντα και τον γιο του Αλέξανδρο.

Μετά την ήττα στην Γάζα το 312 π.Χ. του γιου του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου, του Δημητρίου Πολιορκητή,  ο Σέλευκος μπόρεσε να επιστρέψει στην Βαβυλώνα, οργανώνοντας τον πόλεμο εναντίον του Αντιγόνου. Η φθορά και των δύο πλευρών θα τους οδηγήσει τον επόμενο χρόνο (311 π.Χ.) σε συμφωνία Ειρήνης και συμβιβασμό, αλλά επρόκειτο για απλή ανακωχή. O Kάσσανδρος αναγνωρίζεται ως «στρατηγός εν Eυρώπη», αλλά μόνον μέχρι την ενηλικίωση του Αλεξάνδρου Δ΄.

Το καλοκαίρι του 309 π.Χ. ο Πολυπέρχων και ο στρατός του προχώρησαν από την σύμμαχό του Αιτωλία προς την Μακεδονία, στην Τυμφαία, την περιοχή καταγωγής του, έχοντας μαζί του την Βαρσίνη και τον γιο της από τον Μ. Αλέξανδρο, τον νεαρό Ηρακλή. Ο Κάσσανδρος, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο να αυτομολήσουν οι στρατιώτες του προς τον τελευταίο νόμιμο διεκδικητή του μακεδονικού θρόνου, τον Ηρακλή και τον προστάτη του, Πολυπέρχοντα, ήλθε σε συνεννόηση με τον τελευταίο και τον έπεισε να δολοφονήσει τον Ηρακλή και την μητέρα του. Ο ανεκδιήγητος Πολυπέρχων δέχτηκε τα ανταλλάγματα του Κασσάνδρου, προχώρησε στις δολοφονίες και επέστρεψε στην Πελοπόννησο, όπου εγκαταστάθηκε μέχρι τον θάνατό του, το 303/302 π.Χ. σε ηλικία άνω των 90 ετών. Αμέσως μετά, ο αδίστακτος Κάσσανδρος, έχοντας κατά νου τον όρο της Συνθήκης του 311 π.Χ. για την ενηλικίωση του Αλεξάνδρου Δ΄, θα προχωρήσει στην εξόντωση του Αλέξανδρου Δ΄ και της Ρωξάνης, φροντίζοντας να μη μαθευτεί το γεγονός. Έτσι, με αυτόν τον τραγικό τρόπο έσβησε άδοξα ο βασιλικός οίκος των Αργεαδών–Τημενιδών.

Στον ελλαδικό χώρο ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Κασσάνδρου και Πτολεμαίου Α΄, όταν ο δεύτερος έφθασε στην Ελλάδα το 308 π.Χ. με στόχο να ανασυστήσει την συμμαχία της Κορίνθου, αλλά θα αποτύχει και συνθηκολογώντας με τον Κάσσανδρο θα αποχωρήσει, επιστρέφοντας στην Αίγυπτο. Καλύτερη τύχη είχε ο γιος του Αντίγονου του Μονόφθαλμου, ο Δημήτριος, ο οποίος πέτυχε να εκδιώξει το 307 π.Χ. τον Δημήτριο τον Φαληρέα από την Αθήνα, όπου αποκατέστησε την Δημοκρατία με αποτέλεσμα να τιμηθούν, αυτός και ο πατέρας του, από τους Αθηναίους.

Το 306 π.Χ. ο Δημήτριος αναχώρησε για την Κύπρο για να πολεμήσει εναντίον του Πτολεμαίου, ο οποίος είχε προσαρτήσει το νησί στην επικράτειά του. Η λαμπρή νίκη που κέρδισε στην ναυμαχία (που συμβολίζεται στα εξαιρετικά ασημένια τετράδραχμα που έκοψε αργότερα – βλ. παρακάτω Εικόνα), κοντά στην Σαλαμίνα της Κύπρου, είχε ως αποτέλεσμα να αναγορευθεί από τον στρατό ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος «βασιλεύς». Ο Αντίγονος ανακήρυξε στην συνέχεια και τον γιο του Δημήτριο βασιλέα, εννοώντας επί ολόκληρης της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου. Την ίδια χρονιά ανακοινώθηκε επίσημα ο θάνατος του Aλέξανδρου Δ΄. Το αποτέλεσμα ήταν να ανακηρυχθούν βασιλείς ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα, τόσο ο Λυσίμαχος στην Θράκη, όσο και ο Κάσσανδρος στην Μακεδονία, ενώ την επόμενη χρονιά (305 π.Χ.) πήρε τον τίτλο και ο Πτολεμαίος στην Αίγυπτο. Με αυτόν τον τρόπο η ιδέα της ενότητας εγκαταλείφθηκε και τυπικά από τους Διαδόχους, πλην του Αντιγόνου, όπως προαναφέραμε.

Το 305 π.Χ. ο Δημήτριος θα πολιορκήσει την σύμμαχο του Πτολεμαίου, την Ρόδο, όπου, παρά τις επιβλητικές πολιορκητικές μηχανές και τα τεχνάσματα που χρησιμοποίησε αναγκάστηκε την επόμενη χρονιά (304 π.Χ.) να λύσει την πολιορκία και να επιστρέψει στην Ελλάδα, μετά την έκκληση των Αθηναίων, να τους βοηθήσει στην άμυνα της πόλης τους, που πολιορκούσε ο Κάσσανδρος. Παρά την αποτυχία του όμως να εκπορθήσει την Ρόδο, στον Δημήτριο αποδόθηκε το προσωνύμιο του «πολιορκητή» και με αυτό έμεινε στην Ιστορία (Δημήτριος ο Πολιορκητής).

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής έφθασε στην Αθήνα στα τέλη του 304 π.Χ. νίκησε τον Κάσσανδρο και τον ανάγκασε να λύσει την πολιορκία. O Kάσσανδρος εισβάλλει στην Bοιωτία, αλλά αποκρούεται. Μέχρι τις αρχές του 302 π.Χ. ο Δημήτριος θα γίνει κύριος της Στερεάς Ελλάδος μέχρι τις Θερμοπύλες και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου και θα επιχειρήσει να δημιουργήσει μια «Ελληνική Ομοσπονδία» (βλ. σχετικά Ulrich Wilcken: Αρχαία Ελληνική Ιστορία – «Παπαζήσης» Αθήνα 1976, σελ. 350). Ο Δημήτριος θα προχωρήσει με ελληνικά συμμαχικά στρατεύματα στην Θεσσαλία εναντίον του Κασσάνδρου, αλλά θα αποχωρήσει όταν πληροφορήθηκε ότι οι Πτολεμαίος, Λυσίμαχος, Κάσσανδρος και Σέλευκος είχαν συμμαχήσει και τα στρατεύματά τους προχωρούσαν εναντίον του πατέρα του, Αντιγόνου, ο οποίος είχε φθάσει στην Φρυγία της Μικράς Ασίας.

Στα τέλη του 302 π.Χ. έφθασε και ο Σέλευκος επιστρέφοντας εσπευσμένα από την εκστρατεία του στις Ινδίες, όπου αναγκάσθηκε να παραχωρήσει στον Ινδό μονάρχη Σανδράκοττο (πρόκειται για τον ιδρυτή της περίφημης ινδικής Δυναστείας των Μωρύα, τον Chandragupta Maurya), τις ινδικές επαρχίες με αντάλλαγμα 500 πολεμικούς ελέφαντες, ένα τρομερό πολεμικό όπλο ανυπολόγιστης αξίας για την εποχή εκείνη. Οι αντίπαλοι θα διαχειμάσουν στην περιοχή και στις αρχές της νέας χρονιάς θα συγκρουσθούν σε μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό της Φρυγίας (301 π.Χ.).

Οι πολεμικοί ελέφαντες θα διαδραματίσουν σημαντικότατο ρόλο στην μάχη, η οποία θα λήξει με ήττα του Αντίγονου του Μονόφθαλμου, που στα 81 χρόνια του, θα πολεμήσει μεν με γενναιότητα, αλλά θα πέσει νεκρός στο πεδίο της μάχης.

Ο Δημήτριος Πολιορκητής θα διαφύγει την σύλληψη και θα συνεχίσει τον αγώνα τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, για να αιχμαλωτισθεί τελικώς (285 π.Χ.) από τον στρατό του Σελεύκου Α΄ και να πεθάνει κρατούμενος το 283 π.Χ. Η Ιστορία όμως έδειξε δικαιοσύνη και ο γιος του, Αντίγονος Γονατάς, θα ανακηρυχθεί μερικά χρόνια αργότερα βασιλεύς της Μακεδονίας, οι δε απόγονοί του, οι Αντιγονίδες θα κρατήσουν τον θρόνο μέχρι την οριστική κατάλυση του Βασιλείου από τους Ρωμαίους.

Το 298/297 π.Χ. θα αποβιώσει και ο Κάσσανδρος από υδρωπικία και σκώληκες στα σπλάχνα του, κατά τον περίφημο περιηγητή του 2ου μ.Χ. αιώνα Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις, 9.7.2), την οποία ερμηνεύει ως τιμωρία των θεών για τα εγκλήματά του κατά του οίκου του Μ. Αλεξάνδρου. Ανεξαρτήτως όμως της συμπεριφοράς του, θα πρέπει να του αναγνωριστεί ότι εργάστηκε σκληρά για την ενδυνάμωση της Μακεδονίας και την οικονομική ανόρθωση του Βασιλείου.

Ορειχάλκινα νομίσματα

Βασιλέως Κασσάνδρου (306-298/297 π.Χ.)

Ε: Κεφαλή Ηρακλέους με λεοντή 

Ο: Έφιππος νεαρός άνδρας

Ε: Περικεφαλαία με παραγναθίδες

Ο: Λόγχη

Δημήτριος ο Πολιορκητής

Αργυρό τετράδραχμο (17 g περίπου)

Ε: Πλώρη πλοίου - Φτερωτή Νίκη

Ο: Ποσειδών κρατών τρίαινα

Νομισματοκοπείο Πέλλας

Αργυρό τετράδραχμο (16,94 g)

Ε: Κεφαλή Δημητρίου Πολιορκητού φέρουσα διάδημα

Ο: Ποσειδών Ασφαλαίος καθήμενος σε βράχο 

Αργυρό τετράδραχμο (16,94 g)

Ε: Κεφαλή Δημητρίου Πολιορκητού φέρουσα διάδημα

Ο: Ποσειδών κρατών τρίαινα και στηρίζοντας το πόδι του σε βράχο

Νομισματοκοπείο Χαλκίδος 

 

Χρυσός στατήρ (8,62 g)

Ε: Κεφαλή Αθηνάς Ο: Νίκη κρατούσα στέφανο

Νομισματοκοπείο Ταρσού

(Σύμφωνα με τους ειδικούς αποτελεί πιθανότατα "βαρβαρική"

απομίμηση του αυθεντικού νομίσματος)

(Συνεχίζεται)