Μακεδονικά νομίσματα (3)

Χρυσός στατήρ Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου

(Οπισθότυπος)

Τα αρχαία μακεδονικά νομίσματα (3)

Δυναστεία Αντιγονιδών

Αμέσως μετά την ανάρρησή του στον θρόνο της Μακεδονίας (276 π.X.) ο Aντίγονος Β΄ Γονατάς (γιος του Δημητρίου Α΄ Πολιορκητή και εγγονός του στρατηγού του Μ. Αλεξάνδρου, του  Αντίγονου Α΄ του Μονόφθαλμου), θα αρχίσει την αναδιοργάνωση του Βασιλείου και σύντομα θα αποκαταστήσει την κυριαρχία της Mακεδονίας στην Θεσσαλία και πιθανόν στην Παιονία, αν κρίνουμε από την ίδρυση στην περιοχή (κοντά στο σημερινό Kavadarci, σύμφωνα με τον Hammond: The Macedonian State, σελ. 310) μιας πόλης με το όνομα Αντιγόνεια, μάλλον επί της βασιλείας του γιου και διαδόχου του ηγεμόνα των Παιόνων Αυδωλέοντος, του Λέοντος.

Όταν το 275 π.Χ. ο βασιλεύς της Ηπείρου Πύρρος επέστρεψε από την εκστρατεία του στην Ιταλία, θα αρχίσει τις προετοιμασίες για επίθεση στην Μακεδονία, με στόχο να ανατρέψει τον Αντίγονο Β΄ και να ξανακερδίσει τον θρόνο της Μακεδονίας. Τον επόμενο χρόνο (274 π.Χ.) ο Πύρρος θα εισβάλει στην Μακεδονία και θα νικήσει τον Αντίγονο Β΄, τον οποίον εγκατέλειψαν οι Μακεδόνες στρατιώτες και μόνον οι Γαλάτες μισθοφόροι του Αντίγονου πολέμησαν μέχρι τέλους, με μεγάλες απώλειες. Σύντομα θα καταλάβει το μεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Ο εξόριστος βασιλιάς της Σπάρτης Κλεώνυμος, που ένωσε τις δυνάμεις του με τον Πύρρο, θα καταλάβει την Έδεσσα. Τότε, οι Γαλάτες μισθοφόροι του Πύρρου λεηλάτησαν και βεβήλωσαν τους βασιλικούς τάφους στις Aιγές, μια ιερόσυλη πράξη, την οποία ο Πύρρος άφησε ατιμώρητη, έχοντας ανάγκη τις υπηρεσίες των Γαλατών μισθοφόρων. Αυτό το γεγονός όμως προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στους Μακεδόνες εναντίον του Βασιλιά της Ηπείρου, ο οποίος άφησε έναν από τους γιους του, τον Πτολεμαίο ως κυβερνήτη της Μακεδονίας και ο ίδιος επέστρεψε στην Ήπειρο, πιθανότατα στις αρχές του 273 π.Χ. Ο Αντίγονος Β΄ θα επιχειρήσει να εκδιώξει τον Πτολεμαίο, αλλά θα ηττηθεί και πάλι στην μάχη.

Στις αρχές του 272 π.Χ. ο Πύρρος, έχοντας πεισθεί από τον Κλεώνυμο, θα επιχειρήσει μια σημαντική εκστρατεία στην Πελοπόννησο, όπου θα εισβάλει στην Λακωνία, αλλά θα αποκρουστεί από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι πολέμησαν με μεγάλη αυτοθυσία σε μια μάχη όπου θα σκοτωθεί ο γιος του Πύρρου, ο Πτολεμαίος. Τελικά, θα βρει και ο ίδιος άδοξο θάνατο σε μια οδομαχία στο Άργος.

Μετά τον θάνατο του Πύρρου, ο άλλος γιος του Έλενος, που τον ακολουθούσε στην εκστρατεία, θα αναγκαστεί να παραδοθεί στον Αντίγονο Β΄ Γονατά, ο οποίος είχε φθάσει στην Πελοπόννησο και είχε συμμαχήσει με την Σπάρτη.

Ο Αντίγονος Β΄ θα απελευθερώσει τον Έλενο και θα έλθει σε συμφωνία με τον μεγαλύτερο αδελφό του, ο οποίος είχε ανακηρυχθεί βασιλεύς, τον Αλέξανδρο Β΄ της Ηπείρου, να αποχωρήσει από την Μακεδονία και την Θεσσαλία. Η Τυμφαία, η Παραυαία και η Ατιντανία συμφωνήθηκε να παραμείνουν στους Ηπειρώτες.

Ο Αντίγονος Β΄ θα επιδοθεί και πάλι στην προσπάθεια ανασύνταξης του Μακεδονικού Βασιλείου, αλλά για λίγα μόνον χρόνια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του θα κυλήσουν με συνεχείς συγκρούσεις εναντίον των εχθρών του.

Το 240/239 π.Χ. ο γηραιός (ήταν περίπου 80 ετών) Αντίγονος Β΄ Γονατάς θα αποβιώσει, παραδίδοντας στον γιο του ένα Βασίλειο, του οποίου τουλάχιστον τα σύνορα ήσαν διασφαλισμένα από εξωτερικούς εχθρούς. Υπήρξε ένας συνετός ηγεμόνας και διακρινόταν για την μετριοπάθεια και την σταθερότητά του. Μαθητής του Στωϊκού φιλοσόφου Ζήνωνα, αντιμετώπιζε το αξίωμά του ως «ένδοξη δουλεία», σύμφωνα με την σχετική ρήση προς τον γιο του, τον βασιλόπαιδα Αλκυονέα (Ουκ οίσθα, ω παι, την βασιλείαν ημών ένδοξον είναι δουλείαν;). Θεωρείται αν όχι ο ικανότερος, τουλάχιστον ένας από τους ικανότερους μονάρχες της εποχής του (βλ. Ιστορία Ελληνικού Έθνους - τομ. Δ΄, σελ. 387). O γιος του, Δημήτριος B΄ (239–229 π.Χ.), που ήταν 35 ετών όταν ανέβηκε στον θρόνο, αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα, λόγω της συμμαχίας μεταξύ Aιτωλικής και Aχαϊκής συμπολιτείας με στόχο την Mακεδονία. Λόγω των επιτυχιών του εναντίον των Αιτωλών, αναφέρεται συχνά με το προσωνύμιο «Αιτωλικός».

Την Άνοιξη του 229 π.Χ. ο Δημήτριος Β΄ θα αποβιώσει, λίγο πριν από την έναρξη του Α΄ Ιλλυρικού πολέμου. Η μορφή του και η προσωπικότητά του παραμένουν σκιώδεις λόγω του γεγονότος ότι οι υπάρχουσες πηγές είναι εξαιρετικά φειδωλές (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ό.π. σελ. 144). Ο θάνατός του πάντως προκάλεσε σύγχυση στο Βασίλειο, μια και ο διάδοχός του Φίλιππος από την Χρυσηίδα, ήταν μόλις 8 ετών και έπρεπε να οριστεί επίτροπος. Τελικώς οι Μακεδόνες επέλεξαν τον Αντίγονο, γιο του Δημητρίου του Καλού (ετεροθαλής αδελφός του Αντιγόνου Β΄ Γονατά και επομένως εξάδελφος του Δημητρίου Β΄), ο οποίος έλαβε τον τίτλο του «στρατηγού» – διοικητή του στρατού (Αντίγονος Γ΄ Δώσων). Ο Αντίγονος θα νυμφευθεί την χήρα του Δημητρίου Β΄ και σύμφωνα με μια πηγή αποφάσισε να μη κάνει παιδιά μαζί της για να μη θέσει σε κίνδυνο την διαδοχή του Φιλίππου. Αργότερα ο Αντίγονος ονομάστηκε «Δώσων», μια μακεδονική λέξη που σημαίνει «φύλακας» και πιθανόν «επίτροπος, κηδεμόνας». Έχει υποστηριχθεί (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ό.π. σελ. 144, αλλά και Χάμοντ: Ιστ. Μακ. Τόμ. Γ΄, σελ. 355) ότι σύντομα ανέλαβε τον πλήρη βασιλικό τίτλο.

Ο Αντίγονος Γ΄ Δώσων επέτυχε αξιόλογα αποτελέσματα κατά την οκταετή βασιλεία του. Αντιμετώπισε με επιτυχία τα σοβαρότατα προβλήματα που είχαν προκύψει την εποχή του θανάτου του Δημητρίου Β΄. Αξιοποίησε με θαυμαστή ευστροφία τις ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν στην νότια Ελλάδα, όπου αποκατέστησε την θέση της Μακεδονίας κατά ιδανικό τρόπο, δημιουργώντας ένα πρωτοποριακό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αποτελούσε εγγύηση για το μέλλον.
Όταν ο Φίλιππος Ε΄ ανέβηκε στον θρόνο δεν είχε ακόμα ενηλικιωθεί και την επιτροπεία του ανέλαβαν αυτοί που είχε ορίσει ο Αντίγονος Δώσων. Τον Ιούλιο όμως του 220 π.Χ. θα αναλάβει πλήρως την εξουσία και θα προσπαθήσει να ανταπεξέλθει στα προβλήματα και τους κινδύνους που αντιμετώπιζε η Μακεδονία. Ήδη στην Πελοπόννησο οι Αιτωλοί είχαν δημιουργήσει μια δυσάρεστη κατάσταση, η οποία απαιτούσε άμεσες αποφάσεις. Στις αρχές του καλοκαιριού του 220 π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄ επικεφαλής του μακεδονικού στρατού βρέθηκε στην Κόρινθο, όπου συνεκάλεσε το συμβούλιο της Συμμαχίας. Αποφασίσθηκε η κήρυξη πολέμου («Κοινός» ή Συμμαχικός Πόλεμος) εναντίον της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η απελευθέρωση όλων των πόλεων ή περιοχών που είχαν εξαναγκαστεί να συμμαχήσουν με τους Αιτωλούς και η μεταφορά του ελέγχου των Δελφών από την Αιτωλική Συμπολιτεία στην Δελφική Αμφικτιονία. Στην ίδια συνάθροιση η Συμμαχία δέχθηκε ως μέλος μια ομάδα πόλεων από την Κρήτη με επικεφαλής την Λύττο. Η υπόλοιπη χρονιά κύλησε με προετοιμασίες, ο δε Φίλιππος Ε΄ επέστρεψε στην Μακεδονία, όπου τον χειμώνα του 220/219 π.Χ. εκπαίδευσε τις δυνάμεις του και βελτίωσε την άμυνα εναντίον των Δαρδάνων.

[...]

Τα γεγονότα του 216 π.Χ. σηματοδότησαν σημαντικότατες εξελίξεις, όχι μόνον για το Βασίλειο της Μακεδονίας, αλλά και για την Παγκόσμια Ιστορία. Την χρονιά αυτήν (τον Αύγουστο) ο ρωμαϊκός στρατός θα υποστεί την μεγαλύτερη καταστροφή της ιστορίας του, στις Κάννες της νότιας Ιταλίας, από τον Καρχηδόνιο στρατηλάτη Αννίβα. Η Ρώμη έμοιαζε να φθάνει στο τέλος της.

Οι ειδήσεις αυτές έφθασαν στον Φίλιππο Ε΄, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει κάποιες ναυτικές επιχειρήσεις στο Ιόνιο, χωρίς όμως επιτυχία και είχε επιστρέψει στην Πέλλα. Μετά από σχετικές διαπραγματεύσεις στην διάρκεια του χειμώνα, ο Φίλιππος Ε΄ θα συνάψει Συμμαχία με τον Αννίβα, το καλοκαίρι του 215 π.Χ. Σε εφαρμογή αυτής της συνθήκης, ο Φίλιππος Ε΄ θα αρχίσει τις επιθέσεις του εναντίον ρωμαϊκών κτήσεων στον ελληνικό χώρο, θα καταλάβει την Κέρκυρα, βάση του ρωμαϊκού στόλου, στα τέλη του 215 π.Χ. και θα πολιορκήσει την ισχυρά οχυρωμένη Απολλωνία, όπου θα ηττηθεί στην στεριά και στην θάλασσα από τις ρωμαϊκές δυνάμεις, που με επικεφαλής τον Μ. Βαλέριο Λαιβίνο στάλθηκαν εσπευσμένα να λύσουν την πολιορκία.

Με αυτόν τον τρόπο άρχισε ο λεγόμενος Α΄ Μακεδονικός πόλεμος (215-205 π.Χ.), σε μια σειρά απεγνωσμένων προσπαθειών της Μακεδονίας να αντισταθεί στην αυξανόμενη επιθετικότητα και αρπακτικότητα της Ρώμης.

[...]

Το φθινόπωρο του 200 π.Χ. δυο ρωμαϊκές λεγεώνες αποβιβάστηκαν στις μακεδονικές περιοχές της Ιλλυρίας και επιτέθηκαν στην Αντιπάτρεια (σημερ. Βεράτι), κυρίευσαν την πόλη και σφαγίασαν τους κατοίκους της, ξεκινώντας με αυτόν τον τρόπο τις εχθροπραξίες του Β΄ Μακεδονικού πολέμου (200-196 π.Χ.). Αμέσως μετά από αυτά τα γεγονότα ο Πλευράτος των Αρδιαίων, ο Βάτων των Δαρδάνων και ο Αμύνανδρος των Αθαμάνων θα σπεύσουν να συμμαχήσουν με την Ρώμη. O Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος για το έτος 200 π.Χ. ο Π. Σουλπίκιος Γάλβας, θα εισβάλει το επόμενο έτος στην Μακεδονία, θα καταλάβει την πόλη Kέλετρον (σημερ. Καστοριά), αλλά θα υποστεί συνεχείς απώλειες από τις επιθέσεις του Φίλιππου E΄. Το φθινόπωρο του 199 π.Χ. οι μέχρι τότε επιφυλακτικοί Αιτωλοί θα προσχωρήσουν και αυτοί στην αντιμακεδονική συμμαχία. Για τον Φίλιππο Ε΄ ο πόλεμος αυτός ήταν αμυντικός, όχι για την απόκτηση νέων εδαφών, αλλά για την διατήρηση των κεκτημένων. Επέδειξε το ίδιο ακατάβλητο σθένος, όπως και στην διάρκεια του Α΄ Μακεδονικού πολέμου.

Οι συνθήκες όμως είχαν μεταβληθεί άρδην εις βάρος της Μακεδονίας και αυτό αποδείχθηκε τελικώς από την ολέθρια μάχη στην θεσσαλική τοποθεσία Kυνός Kεφαλές, όπου ο στρατός του Φιλίππου E΄ θα υποστεί συντριπτική ήττα, τον Ιούνιο του 197 π.Χ. από τον ρωμαϊκό στρατό, διοικητής του οποίου ήταν ο Τίτος Κοΐντιος Φλαμινίνος. Αμέσως μετά την μάχη ο Φίλιππος Ε΄ ζήτησε ανακωχή και συνάντηση για να συμφωνηθούν οι όροι της συνθηκολόγησης με την Ρώμη, αλλά ο Φλαμινίνος, ενώ συμφώνησε για την ανακωχή, δήλωσε ότι οι όροι θα καθορισθούν από την ρωμαϊκή Σύγκλητο. Στην διάρκεια της τετράμηνης ανακωχής, ο Φίλιππος Ε΄ αντιμετώπισε μια ακόμα εισβολή Δαρδάνων, οι οποίοι θεώρησαν ότι μετά την ήττα η Μακεδονία θα ήταν απροστάτευτη. Ο Μακεδόνας βασιλεύς με μια δύναμη 500 ιππέων και 5000 πεζών θα πετύχει τους Δάρδανους να λεηλατούν διασκορπισμένοι, την περιοχή «γύρω από τους Στόβους» και τους κατέκοψε. Εκείνη ακριβώς την χρονική περίοδο, η Ορεστίς, η περιοχή της σημερ. Καστοριάς θα επιλέξει να αποσχισθεί από την Μακεδονία και να ζητήσει την προστασία των Ρωμαίων.

[...]

Το 195 π.Χ. ο τελευταίος αντίπαλος της Ρώμης, ο τύραννος της Σπάρτης Νάβις, θα συντριβεί σε μια εκστρατεία, στην οποία συμμετείχαν και 1500 Μακεδόνες, στα πλαίσια όχι μόνον των υποχρεώσεων της Μακεδονίας από την συνθήκη με την Ρώμη, αλλά και ως εκδίκηση του Φιλίππου Ε΄ εναντίον του Νάβιδος, στον οποίον ενώ του είχε εκχωρήσει το Άργος, συμμάχησε αιφνιδιαστικά με τους Ρωμαίους, τον Χειμώνα του 198/197 π.Χ.

Το 194 π.Χ. οι Ρωμαϊκές δυνάμεις αναχώρησαν για την Ιταλία, φορτωμένοι με αναρίθμητα λάφυρα, που είχαν συγκεντρωθεί σχεδόν από κάθε ελληνική πόλη–κράτος. Στην πομπή του Θριάμβου που τελέστηκε στην Ρώμη, παρουσιάστηκαν τεράστιες ποσότητες νομισμάτων χρυσού, αργύρου και χαλκού, αγάλματα και οπλισμός, ενώ μπροστά από το άρμα του Φλαμινίνου βάδιζαν ως όμηροι, ο μικρότερος γιος του Φιλίππου Ε΄, ο Δημήτριος και ο γιος του Νάβιδος, ο Αρμένας.

Τα τελευταία οκτώ χρόνια μέχρι τον θάνατό του (179 π.Χ.), ο Φίλιππος Ε΄ αφιερώθηκε στην αναδιοργάνωση και ισχυροποίηση του Βασιλείου του, αλλά με περιορισμένα αποτελέσματα. Το γεγονός όμως που σίγουρα τον εξουθένωσε ήταν η ρήξη του με τον γιο του Δημήτριο, που είχε επιστρέψει το 191 π.Χ. από την ομηρία του στην Ρώμη και ο οποίος είχε αποκτήσει σαφή φιλορωμαϊκά αισθήματα. Ο μεγαλύτερος γιος του (από την Πολυκράτεια) και διάδοχος, ο Περσεύς, θα συγκρουστεί με τον ετεροθαλή αδελφό του και θα πείσει τον πατέρα τους να τον εκτελέσει (180 π.Χ.). Εικάζεται ότι αργότερα ο Φίλιππος Ε΄ μετάνιωσε, αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος, πριν έλθει σε άμεση σύγκρουση με τον Περσέα.

Ο Φίλιππος Ε΄ υπήρξε ένας μεγάλος ηγεμόνας, με σπάνια ηγετικά και διοικητικά προσόντα, μια αξιοθαύμαστη προσωπικότητα, όπως έδειξαν οι πράξεις του και παρά τα όσα του καταμαρτύρησαν ορισμένοι Ιστορικοί της εποχής εκείνης, όπως ο Αχαιός Πολύβιος (τοπικιστής και θαυμαστής της Ρώμης σε ενοχλητικό βαθμό) και ο Λατίνος Τίτος Λίβιος, οι οποίοι προσπάθησαν να αμαυρώσουν τον Μακεδόνα βασιλέα, ώστε να ανυψωθεί η ρωμαϊκή πλευρά (βλ. σχετική κριτική στο Ν. Χάμοντ: Ιστ. Μακεδ. τόμ. Γ΄ σελ. 375–376). Δυστυχώς, οι συσχετισμοί δυνάμεων ήσαν σαφώς εις βάρος του και η Τύχη συχνά τον εγκατέλειψε σε κρίσιμες στιγμές. Ο θάνατός του ήλθε στο απόγειο της Βαλκανικής πολιτικής του, που αν την ολοκλήρωνε ίσως οι εξελίξεις να είχαν άλλη πορεία. Κληροδότησε πάντως στον διάδοχό του ένα καλά οργανωμένο κράτος και μια χώρα που είχε επουλώσει αρκετά τις πληγές της από την σύγκρουσή της με την Ρώμη.

Η βασιλεία του Περσέως (179–168 π.Χ.) ξεκίνησε με μια επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον του θρακικού φύλου των Σαπαίων, οι οποίοι με επικεφαλής τον ηγεμόνα τους Αβρούπολι, είχαν εισβάλει στην ανατολική Mακεδονία. Ο Περσεύς θα επιδιώξει τα επόμενα χρόνια να βελτιώσει τις σχέσεις με τα ελληνικά κράτη, αλλά και να επαναπροσεγγίσει το Βασίλειο των Σελευκιδών, παίρνοντας ως σύζυγο την κόρη του Σελεύκου Δ΄, την Λαοδίκη. Η συμμαχία όμως αυτή θα μείνει ανενεργή, μετά από την δολοφονία του Σελεύκου Δ΄, η οποία υποκινήθηκε από τον Ευμένη Β΄ της Περγάμου.

Το 171 π.Χ. η Ρώμη, επιδιώκοντας την οριστική συντριβή της Μακεδονίας και πριν αυτή ενδυναμώσει περισσότερο, κήρυξε τον πόλεμο (Γ΄ Μακεδονικός πόλεμος, 171 - 167 π.Χ.), που κράτησε τέσσερα χρόνια, πολύ παραπάνω από όσο υπολόγιζαν οι Ρωμαίοι. Αρχικά, ο Περσεύς θα νικήσει ένα ρωμαϊκό στράτευμα στην βόρεια Θεσσαλία, σε μια μάχη κοντά στο Καλλίνικο (171 π.Χ.). Παράλληλα, θα επιδιώξει να αποκτήσει συμμάχους και θα προσεγγίσει τον ηγεμόνα των Αρδιαίων, τον Γένθιο, γιο του Πλευράτου, με τον οποίο θα συμφωνήσει τον Χειμώνα του 170/169 π.Χ. Αυτή η συμφωνία θα αργήσει να υλοποιηθεί λόγω της απληστίας του Ιλλυριού ηγεμόνα και όταν κινήθηκε ο Γένθιος ήταν ήδη αργά. Οι Ρωμαίοι θα τον συντρίψουν το 168 π.Χ.

Ο νέος Ύπατος της Ρώμης, Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, θα σφίξει μεθοδικά τον κλοιό γύρω από την Μακεδονία, στην οποία θα εισβάλει στις αρχές του καλοκαιριού. Στην αποφασιστική μάχη της Πύδνας, στην Πιερία, στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ. ο μακεδονικός στρατός θα εκμηδενιστεί, σφραγίζοντας αμετάκλητα τις τύχες του Μακεδονικού Βασιλείου.

H Mακεδονία γίνεται συγκλητική επαρχία και διαιρείται σε τέσσερα μέρη (Μερίδες), την Πρώτη Μερίδα με διοικητικό κέντρο την Αμφίπολη, την Δεύτερη με κέντρο την Θεσσαλονίκη, την Τρίτη με κέντρο την Πέλλα και την Τέταρτη με κέντρο την Πελαγονία.

Το 149 π.Χ. θα ξεσπάσει η επανάσταση κάποιου Aνδρίσκου, ο οποίος εμφανιζόταν ως γιος του Περσέως (ψευδο-Φίλιππος). Οι Μακεδόνες θα τον ακολουθήσουν, αποδεικνύοντας ότι παρέμεναν ακόμα απτόητοι, παρά τις συμφορές και την σκληρή κατοχή. Θα νικήσει τον στρατό που έστειλε η Ρώμη υπό τις διαταγές του Ρωμαίου διοικητή Πούμπλιου Γιουβεντίου Θάλνα (Publius Iuventius Thalna), και θα γίνει κύριος της χώρας. Η ευφορία για την απελευθέρωση δεν θα κρατήσει για πολύ. Τον επόμενο χρόνο ο Κ. Καικίλιος Mέτελλος επικεφαλής μιας ισχυρής στρατιωτικής δύναμης θα νικήσει τον Aνδρίσκο στη Θράκη και θα τον συλλάβει αιχμάλωτο. Η Μακεδονία γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία το Φθινόπωρο του 148 π.Χ., ενώ μια εξέγερση το 142 π.Χ. κάποιου Aλέξανδρου (ψευδο-Περσέως) θα καταπνιγεί με ευκολία. Αυτή υπήρξε και η τελευταία αναλαμπή. Η Μακεδονία θα υποκύψει οριστικά στους Ρωμαίους και στην διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας οι Μακεδόνες θα παύσουν να αναφέρονται ως ξεχωριστό φύλο.

Νομίσματα Αντιγόνου Β΄ Γονατά

Αργυρό τετράδραχμο (17,15 g)

Ε: Μακεδονική ασπίδα φέρουσα στο κέντρο

κερασφόρο κεφαλή Πανός

Ο: Αθηνά Αλκίδημος 

Αργυρή δραχμή (3,64 g)

Ε: Κεφαλή Ποσειδώνος

Ο: Αθηνά Αλκίδημος

Χάλκινο νόμισμα

Ε: Κεφαλή θεάς Αθηνάς

φέρουσα περικεφαλαία κορινθιακού τύπου

Ο: Ο θεός Παν υψώνων τρόπαιο

Χάλκινο νόμισμα

Ε: Μακεδονική ασπίδα

Ο: Μακεδονική περικεφαλαία

Αντίγονος Γ΄ Δώσων

Αργυρό τετράδραχμο (16,9 g)

Ε: Κεφαλή Ποσειδώνος

Ο: Ο θεός Απόλλων αναπαύεται γυμνός

στην πλώρη πολεμικού πλοίου

 

Φίλιππος Ε΄

Αργυρό τετράδραχμο (16,52 g)

Ε: Κεφαλή Φιλίππου Ε΄ με ταινία

Ο: Αθηνά Αλκίδημος

Αργυρό τετράδραχμο (17,11 g)

Ε: Κεφαλή ήρωος Περσέως

στο κέντρο μακεδονικής ασπίδας

Ο: Ρόπαλο μέσα σε στεφάνι δρυός

Αργυρό δίδραχμο (8.43  g)

Ε: Κεφαλή Φιλίππου Ε΄

Ο: Ρόπαλο μέσα σε στεφάνι δρυός

Περσεύς

Αργυρό τετράδραχμο

Ε: Κεφαλή νεαρού Περσέως

Ο: Αετός με ανοιγμένα φτερά

μέσα σε δρύϊνο στεφάνι

Αργυρό τετράδραχμο

Ε: Κεφαλή Περσέως

Ο: Αετός με ανοιγμένα φτερά

μέσα σε δρύϊνο στεφάνι

Ρωμαϊκή κατοχή

Αργυρό τετράδραχμο

Ε: Προτομή θεάς Αρτέμιδος στο κέντρο

μακεδονικής ασπίδας

Ο: Ρόπαλο μέσα σε δρύϊνο στεφάνι 

Βιβλιογραφία
Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη: "Αρχαία Μακεδονία"
David R. Sear: Greek coins