Ένα κείμενο προβληματιμού από τον φίλο συγγραφέα Σάββα Γρηγοριάδη που αξίζει να διαβαστεί και να μας βοθήσει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν και άλλα ιδανικά, πέρα από την καθημερινή κατάθλιψη και μιζέρια.
ΔΕΕ
Η αξία στην εποχή του ΔΝΤ
Του Σάββα Γρηγοριάδη
Όταν τέλειωσε η ταινία «300» (που είχα πάει χαράματα στη Θεσσαλονίκη να τη δω σε πρώτη προβολή), σηκώθηκα από τη θέση μου δακρυσμένος και πήγα να μαζέψω το μπουφάν μου. Σήκωσα το κεφάλι μου, καθώς τα φώτα άναψαν και είδα ένα ολόκληρο κοινό του κινηματογράφου να αντιδράει με τον ίδιο τρόπο στα ερεθίσματα που είχε δεχθεί εδώ και λίγες ώρες. Έκλαιγαν. Όλοι έκλαιγαν.
Ίσως ήταν το συγκινητικός τέλος. Ίσως ο τέλειος τρόπος με τον οποίο το Χόλυγουντ εδώ και δεκαετίες έχει καταφέρει να διεγείρει το θυμικό μας προκαλώντας συγκινήσεις. Ίσως πολύ άλλοι λόγοι. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι ο κυριότερος από όλους δεν ήταν παρά ο πιο απλός. Όλοι θα ήθελαν να βρίσκονται εκεί τη στιγμή που ο καρτουνίστικος Λεωνίδας φώναζε:
«Σπαρτιάτες, ετοιμαστείτε για τη δόξα».
Όλοι οι άνθρωποι επιδιώκουμε να αφήσουμε το στίγμα μας μέσα στα όρια του χρόνου. Η συνειδητοποίηση της εύθραυστης φύσης μας και της προσωρινότητας μας σε αυτή τη ζωή, μας ωθεί να αναζητήσουμε την αθανασία μέσα από πράξεις ή έστω απλά σημεία που θα διατυμπανίζουν περίτρανα το ότι ήμασταν και εμείς εδώ. Σκέφτομαι και άρα υπάρχω; Ή καλύτερα με σκέφτεσαι και άρα υπήρξα;
Οι τρόποι με τους οποίους επιδιώκουμε την υπενθύμιση της ύπαρξής μας διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ικανότητες που διαθέτουμε, αλλά και ανάλογα με την εποχή.
Όσον αφορά το πρώτο, δεν έχει τεράστια διαφορά ο επιστήμονας που επιδιώκει να βρει τη θεραπεία στον καρκίνο από τον πιτσιρικά που φεύγοντας για το στρατό γράφει με τεράστια γράμματα στον τοίχο της πολυκατοικίας του «Στάθης, 314, Θήβα, φεύγω» ή «Σούλα, σʼ αγαπάω». Όλα είναι εκφάνσεις της ίδιας τάσης για αθανασία, καθώς ο θάνατος κάθε μέρα έρχεται και πιο κοντά μας.
Όσον αφορά το δεύτερο, κάθε εποχή δίνει τις δικές της δυνατότητες και κυρίως ευκαιρίες. Έχει διαφορά το να ζεις σε μία εποχή που οι πάντες γλεντάν μακάριοι από το να είσαι έτοιμος για δράση σε μία στιγμή που απαιτεί τον ήρωα. Στην πρώτη περίπτωση το να επιδιώκεις τη θυσία και τη δόξα του ήρωα σε καθιστά απροσάρμοστο. Στη δεύτερη, είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος την κατάλληλη στιγμή. Ο τρελός από τον ήρωα τελικά δεν έχουν και μεγάλη διαφορά. Είναι απλώς ζήτημα συγχρονισμού.
Μετά από αυτές τις διαπιστώσεις ας ωθήσουμε τη σκέψη μας σε λίγο πιο δυσάρεστα συμπεράσματα. Αν αποδεχτούμε την αλήθεια της επιζήτησης της αιωνιότητας στην ύπαρξή μας και με το δεδομένο ότι ουδείς εκών κακός, που ισχυριζόταν ο κακομοίρης ο Σωκράτης καθώς έπινε το κώνειο που τον πότιζαν οι συμπολίτες του, συμπεραίνεται ότι τελικά η κάθε μας πράξη αντηχεί στην αιωνιότητα, αλλά βασίζεται στις αξίες που έχει η κοινωνίας μας και στα πρότυπα που μας παρέχονταν από τότε που ήμασταν μικρά παιδιά.
Για το Σπαρτιάτη που από μικρό παιδί ατσαλωνόταν στη σκέψη ότι η δόξα συνοδεύει το θάνατο στη μάχη για την Ελευθερία του, οι Θερμοπύλες ήταν μία φυσιολογική κατάληξη. Ποια όμως μπορεί να είναι η επιδίωξη ενός ανθρώπου που μεγάλωσε επιδιώκοντας τη διασκέδαση των μπουζουκιών;
Πολύ πριν την οικονομική κατάρρευση της χώρας μας προηγήθηκε μια πνευματική κατάρρευση. Ο Αλέξανδρος ο Γ΄, που η ιστορία ονόμασε Mέγα, κοιμόταν έχοντας την Ιλιάδα στο προσκεφάλι του και επιδίωκε να μιμηθεί τον Αχιλλέα. Ποια η ομοιότητα με το νεοέλληνα που δεν κοιμόταν ποτέ, ονειρευόμενος με κλειστά μάτια το πότε θα αποκτήσει ένα πολυτελές αυτοκίνητο και μία βίλα με πισίνα, χωρίς να πληρώσει στην Εφορία γι’ αυτά;
Πρωταρχικά, υποφέραμε από την αλλοτρίωση των αξιών που θα αποτελούσαν σημείο αφετηρίας για την επιδίωξη της αθανασίας και όχι από την έλλειψη αυτής καθ’ αυτής της επιδίωξης. Με άλλα λόγια ο πόλεμος υπήρχε από πολύ πιο πριν, οι ήρωες ήταν έτοιμοι να εκκολαφτούν, το μόνο πρόβλημα υπήρξε ότι το πεδίο της μάχης ήταν άκαιρο και άσκοπό. Σαν να είσαι έτοιμος να κατακτήσεις το πρωτάθλημα του ποδοσφαίρου, αλλά να πηγαίνεις να παίξεις γκολφ. Όσο καλός και αν είσαι στο γκολφ, το αποτέλεσμα είναι δεδομένο. Δεν θα γίνεις ποτέ πρωταθλητής.
Όταν τέλειωσε η ταινία «300» (που είχα πάει χαράματα στη Θεσσαλονίκη να τη δω σε πρώτη προβολή), σηκώθηκα από τη θέση μου δακρυσμένος και πήγα να μαζέψω το μπουφάν μου. Σήκωσα το κεφάλι μου, καθώς τα φώτα άναψαν και είδα ένα ολόκληρο κοινό του κινηματογράφου να αντιδράει με τον ίδιο τρόπο στα ερεθίσματα που είχε δεχθεί εδώ και λίγες ώρες. Έκλαιγαν. Όλοι έκλαιγαν.
Ίσως ήταν το συγκινητικός τέλος. Ίσως ο τέλειος τρόπος με τον οποίο το Χόλυγουντ εδώ και δεκαετίες έχει καταφέρει να διεγείρει το θυμικό μας προκαλώντας συγκινήσεις. Ίσως πολύ άλλοι λόγοι. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι ο κυριότερος από όλους δεν ήταν παρά ο πιο απλός. Όλοι θα ήθελαν να βρίσκονται εκεί τη στιγμή που ο καρτουνίστικος Λεωνίδας φώναζε:
«Σπαρτιάτες, ετοιμαστείτε για τη δόξα».
Όλοι οι άνθρωποι επιδιώκουμε να αφήσουμε το στίγμα μας μέσα στα όρια του χρόνου. Η συνειδητοποίηση της εύθραυστης φύσης μας και της προσωρινότητας μας σε αυτή τη ζωή, μας ωθεί να αναζητήσουμε την αθανασία μέσα από πράξεις ή έστω απλά σημεία που θα διατυμπανίζουν περίτρανα το ότι ήμασταν και εμείς εδώ. Σκέφτομαι και άρα υπάρχω; Ή καλύτερα με σκέφτεσαι και άρα υπήρξα;
Οι τρόποι με τους οποίους επιδιώκουμε την υπενθύμιση της ύπαρξής μας διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ικανότητες που διαθέτουμε, αλλά και ανάλογα με την εποχή.
Όσον αφορά το πρώτο, δεν έχει τεράστια διαφορά ο επιστήμονας που επιδιώκει να βρει τη θεραπεία στον καρκίνο από τον πιτσιρικά που φεύγοντας για το στρατό γράφει με τεράστια γράμματα στον τοίχο της πολυκατοικίας του «Στάθης, 314, Θήβα, φεύγω» ή «Σούλα, σʼ αγαπάω». Όλα είναι εκφάνσεις της ίδιας τάσης για αθανασία, καθώς ο θάνατος κάθε μέρα έρχεται και πιο κοντά μας.
Όσον αφορά το δεύτερο, κάθε εποχή δίνει τις δικές της δυνατότητες και κυρίως ευκαιρίες. Έχει διαφορά το να ζεις σε μία εποχή που οι πάντες γλεντάν μακάριοι από το να είσαι έτοιμος για δράση σε μία στιγμή που απαιτεί τον ήρωα. Στην πρώτη περίπτωση το να επιδιώκεις τη θυσία και τη δόξα του ήρωα σε καθιστά απροσάρμοστο. Στη δεύτερη, είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος την κατάλληλη στιγμή. Ο τρελός από τον ήρωα τελικά δεν έχουν και μεγάλη διαφορά. Είναι απλώς ζήτημα συγχρονισμού.
Μετά από αυτές τις διαπιστώσεις ας ωθήσουμε τη σκέψη μας σε λίγο πιο δυσάρεστα συμπεράσματα. Αν αποδεχτούμε την αλήθεια της επιζήτησης της αιωνιότητας στην ύπαρξή μας και με το δεδομένο ότι ουδείς εκών κακός, που ισχυριζόταν ο κακομοίρης ο Σωκράτης καθώς έπινε το κώνειο που τον πότιζαν οι συμπολίτες του, συμπεραίνεται ότι τελικά η κάθε μας πράξη αντηχεί στην αιωνιότητα, αλλά βασίζεται στις αξίες που έχει η κοινωνίας μας και στα πρότυπα που μας παρέχονταν από τότε που ήμασταν μικρά παιδιά.
Για το Σπαρτιάτη που από μικρό παιδί ατσαλωνόταν στη σκέψη ότι η δόξα συνοδεύει το θάνατο στη μάχη για την Ελευθερία του, οι Θερμοπύλες ήταν μία φυσιολογική κατάληξη. Ποια όμως μπορεί να είναι η επιδίωξη ενός ανθρώπου που μεγάλωσε επιδιώκοντας τη διασκέδαση των μπουζουκιών;
Πολύ πριν την οικονομική κατάρρευση της χώρας μας προηγήθηκε μια πνευματική κατάρρευση. Ο Αλέξανδρος ο Γ΄, που η ιστορία ονόμασε Mέγα, κοιμόταν έχοντας την Ιλιάδα στο προσκεφάλι του και επιδίωκε να μιμηθεί τον Αχιλλέα. Ποια η ομοιότητα με το νεοέλληνα που δεν κοιμόταν ποτέ, ονειρευόμενος με κλειστά μάτια το πότε θα αποκτήσει ένα πολυτελές αυτοκίνητο και μία βίλα με πισίνα, χωρίς να πληρώσει στην Εφορία γι’ αυτά;
Πρωταρχικά, υποφέραμε από την αλλοτρίωση των αξιών που θα αποτελούσαν σημείο αφετηρίας για την επιδίωξη της αθανασίας και όχι από την έλλειψη αυτής καθ’ αυτής της επιδίωξης. Με άλλα λόγια ο πόλεμος υπήρχε από πολύ πιο πριν, οι ήρωες ήταν έτοιμοι να εκκολαφτούν, το μόνο πρόβλημα υπήρξε ότι το πεδίο της μάχης ήταν άκαιρο και άσκοπό. Σαν να είσαι έτοιμος να κατακτήσεις το πρωτάθλημα του ποδοσφαίρου, αλλά να πηγαίνεις να παίξεις γκολφ. Όσο καλός και αν είσαι στο γκολφ, το αποτέλεσμα είναι δεδομένο. Δεν θα γίνεις ποτέ πρωταθλητής.
Και ξαφνικά ήρθε η κρίση. Μία κρίση τόσο ασαφής και περίεργη, που απέκτησε σχεδόν μεταφυσικά χαρακτηριστικά. Κανένας δεν γνώριζε από το που προήλθε, κανένας δεν κατάλαβε το που οφειλόταν και φυσικά κανένας δεν προσπάθησε να κατανοήσει τα βαθύτερα χαρακτηριστικά της. Μία άγνοια που οδήγησε σε καταπληκτικά τραγελαφικά αποτελέσματα.
Πολιτικώς, οι άνθρωποι που διαχειρίστηκαν την εποχή που μας οδήγησε στην παρούσα κατάσταση, αυτοπροβλήθηκαν ως επίδοξοι σωτήρες. Κάτι σαν να αναλαμβάνει ο κακός ο λύκος την προστασία της κοκκινοσκουφίτσας, καθώς πηγαίνει να επισκεφτεί τη γιαγιά της.
Ηθικώς, όλοι, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, βρήκαν άπειρες δικαιολογίες για τον εαυτό τους, αλλά καμία μα καμία απολύτως εξήγηση για την κατάσταση. Είτε μιλάμε για τη συζήτηση στα καφενεία είτε για τις περισπούδαστες συζητήσεις στην τηλεόραση, το μεγάλο καφενείο της εποχής μας, η ανάλυση της κρίσης θυμίζει ιεροκήρυκες τις περίφημες εποχές της ιεράς εξέτασης. Όλοι έσφαλαν εκτός από τους εαυτούς μας.
Επαναστατικώς, ακόμα και το κίνημα των αγανακτισμένων, που παρουσιάστηκε ως αυθόρμητη εξέγερση απλών πολιτών, δεν είναι παρά μία τρομακτικά ειρωνική προσπάθεια να μην αλλάξει τίποτα. Για πρώτη φορά στην ιστορία η επανάσταση όχι μόνο δεν επιδιώκει την αλλαγή, αλλά προσπαθεί να καθιερώσει την παρακμή ως πανάκεια.
Τελικά τίθεται το πιο σημαντικό ερώτημα: Θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε;
Η όλη κατάσταση θυμίζει μία οικογένεια, στην οποία τα παιδιά είναι κακομαθημένα και οι γονείς τουλάχιστον αδαείς. Και σαν εκείνες τις εκπομπές που έχουν γίνει της μόδας τελευταία, έχει έρθει η νταντά, με την πείρα και τις σπουδές της, για να αλλάξει θεμελιακά τη δομή της οικογένειας, αλλά, και αυτό είναι το πιο γελοίο της υπόθεσης, όχι τους ανθρώπους που την απαρτίζουν.
Κατ` αυτό τον τρόπο, η ελληνική κοινωνία δέχεται μία τρομακτική πίεση για αλλαγή, αλλά μόνο δομικά και όχι ουσιαστικά. Όλοι ενδιαφέρονται να αλλάξουν τον Έλληνα, να τον κάνουν πιο πλούσιο (;), πιο πειθαρχημένο και πιο εργατικό, όμως ουδείς σκέφτεται να τον κάνει καλύτερο.
Η ουσία στην αντιμετώπιση της κρίσης δεν βρίσκεται σε κοινωνικά πειράματα, σε αλλαγή του εξουσιαστικού σκηνικού ή στο περίφημο πέρασμα σε ένα νέο πολιτικό κύκλο. Η αλήθεια είναι πιο απλή και λιτή. Η κρίση είναι όντως μία ευκαιρία για έναν επανακαθορισμό των αξιών έτσι ώστε να στοχοποιηθεί και πάλι η αναζήτηση της αθανασίας μέσα από πράξεις που οδηγούν σε εσωτερική ανέλιξη.
«Έλληνες, ήρθε η ώρα για τη δόξα» θα μπορούσε να αναφωνήσει κανείς.
Ίσως και πάλι η μάχη να είναι αδύνατον να κερδηθεί, αλλά παρόλα αυτά αξίζει να δοθεί, αν πρόκειται να ανακαλύψουμε και πάλι τους εαυτούς μας.
Παίξτε με τα νούμερα, φορολογήστε, αλλάξτε και πάλι όλη την κοινωνία. Το ευτύχημα είναι ότι στη ιστορία δεν υπάρχουν κενά και η ίδια η κοινωνία που δομικά τσαλαπατιέται θα βρει τον τρόπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες βασισμένη στις δύο αέναες και αδερφές ανθρώπινες τάσεις.
Το ατομικό κυνήγι της υστεροφημίας βάσει των θεμελιακών κοινωνικών αξιών.
Και αν οι αξίες αυτές επαναδιατυπωθούν, θα έρθει και πάλι η εποχή των ηρώων.
Πολιτικώς, οι άνθρωποι που διαχειρίστηκαν την εποχή που μας οδήγησε στην παρούσα κατάσταση, αυτοπροβλήθηκαν ως επίδοξοι σωτήρες. Κάτι σαν να αναλαμβάνει ο κακός ο λύκος την προστασία της κοκκινοσκουφίτσας, καθώς πηγαίνει να επισκεφτεί τη γιαγιά της.
Ηθικώς, όλοι, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, βρήκαν άπειρες δικαιολογίες για τον εαυτό τους, αλλά καμία μα καμία απολύτως εξήγηση για την κατάσταση. Είτε μιλάμε για τη συζήτηση στα καφενεία είτε για τις περισπούδαστες συζητήσεις στην τηλεόραση, το μεγάλο καφενείο της εποχής μας, η ανάλυση της κρίσης θυμίζει ιεροκήρυκες τις περίφημες εποχές της ιεράς εξέτασης. Όλοι έσφαλαν εκτός από τους εαυτούς μας.
Επαναστατικώς, ακόμα και το κίνημα των αγανακτισμένων, που παρουσιάστηκε ως αυθόρμητη εξέγερση απλών πολιτών, δεν είναι παρά μία τρομακτικά ειρωνική προσπάθεια να μην αλλάξει τίποτα. Για πρώτη φορά στην ιστορία η επανάσταση όχι μόνο δεν επιδιώκει την αλλαγή, αλλά προσπαθεί να καθιερώσει την παρακμή ως πανάκεια.
Τελικά τίθεται το πιο σημαντικό ερώτημα: Θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε;
Η όλη κατάσταση θυμίζει μία οικογένεια, στην οποία τα παιδιά είναι κακομαθημένα και οι γονείς τουλάχιστον αδαείς. Και σαν εκείνες τις εκπομπές που έχουν γίνει της μόδας τελευταία, έχει έρθει η νταντά, με την πείρα και τις σπουδές της, για να αλλάξει θεμελιακά τη δομή της οικογένειας, αλλά, και αυτό είναι το πιο γελοίο της υπόθεσης, όχι τους ανθρώπους που την απαρτίζουν.
Κατ` αυτό τον τρόπο, η ελληνική κοινωνία δέχεται μία τρομακτική πίεση για αλλαγή, αλλά μόνο δομικά και όχι ουσιαστικά. Όλοι ενδιαφέρονται να αλλάξουν τον Έλληνα, να τον κάνουν πιο πλούσιο (;), πιο πειθαρχημένο και πιο εργατικό, όμως ουδείς σκέφτεται να τον κάνει καλύτερο.
Η ουσία στην αντιμετώπιση της κρίσης δεν βρίσκεται σε κοινωνικά πειράματα, σε αλλαγή του εξουσιαστικού σκηνικού ή στο περίφημο πέρασμα σε ένα νέο πολιτικό κύκλο. Η αλήθεια είναι πιο απλή και λιτή. Η κρίση είναι όντως μία ευκαιρία για έναν επανακαθορισμό των αξιών έτσι ώστε να στοχοποιηθεί και πάλι η αναζήτηση της αθανασίας μέσα από πράξεις που οδηγούν σε εσωτερική ανέλιξη.
«Έλληνες, ήρθε η ώρα για τη δόξα» θα μπορούσε να αναφωνήσει κανείς.
Ίσως και πάλι η μάχη να είναι αδύνατον να κερδηθεί, αλλά παρόλα αυτά αξίζει να δοθεί, αν πρόκειται να ανακαλύψουμε και πάλι τους εαυτούς μας.
Παίξτε με τα νούμερα, φορολογήστε, αλλάξτε και πάλι όλη την κοινωνία. Το ευτύχημα είναι ότι στη ιστορία δεν υπάρχουν κενά και η ίδια η κοινωνία που δομικά τσαλαπατιέται θα βρει τον τρόπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες βασισμένη στις δύο αέναες και αδερφές ανθρώπινες τάσεις.
Το ατομικό κυνήγι της υστεροφημίας βάσει των θεμελιακών κοινωνικών αξιών.
Και αν οι αξίες αυτές επαναδιατυπωθούν, θα έρθει και πάλι η εποχή των ηρώων.
Σάββας Γρηγοριάδης
18-9-2011
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου