Η έννοια της κάστας στις Ινδίες (3)

Η έννοια της κάστας στις Ινδίες (3)

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

(συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση)

Στο σημείο αυτό λοιπόν θα πρέπει να απαριθμήσουμε και τις αρνητικές πλευρές της συγκεκριμένης κοινωνικής συγκρότησης των Ινδιών, που περιγράψαμε προηγουμένως.

Ασφαλώς, η σημαντικότερη από αυτές (και της οποίας οι καταλυτικές συνέπειες καθόρισαν ίσως για πάντα την τραγική πορεία αυτής της χώρας), υπήρξε η πρωτοφανής τεχνολογική καθυστέρηση στην οποία είναι βυθισμένη εδώ και πολλούς αιώνες η ινδική κοινωνία στην πλειοψηφία της και που θα χρειασθούν τιτάνιες προσπάθειες για να ξεπερασθεί. Και τούτο διότι τα κληρονομικά κλειστά επαγγέλματα καλλιέργησαν στους Ινδούς τεχνίτες μια ιδιαίτερα οπισθοδρομική νοοτροπία και ψυχοσύνθεση με αποτέλεσμα να αντιστέκονται πεισματικά σε κάθε τεχνολογική πρόοδο και εξέλιξη.

Όπως απεκάλυψε ο Βρετανός ανθρωπολόγος J. H. Hutton, ο Ινδός τεχνίτης αισθάνεται ότι κάθε νεωτερισμός και εκσυγχρονισμός στις μεθόδους και στις τεχνικές είναι «...αμάρτημα και ασέβεια προς τους προγόνους του τεχνίτη...».

(J. H. Hutton: "Caste in India, its nature, function and origins" 4th ed. pp. 324 “Oxford University Press” London 1969).

Ένα άλλο αρνητικό σημείο του Συστήματος της κάστας, με γενικότερες επιπτώσεις στην πρόοδο της κοινωνίας, ήταν ότι κατέπνιγε και συνέθλιβε κάθε ιδιοφυές άτομο, κάθε ελεύθερο και δημιουργικό πνεύμα. Ο ταλαντούχος νέος δεν έχει καμιά διέξοδο και θα εξαντλήσει την ενεργητικότητα του μέσα στα περιορισμένα όρια της κάστας του χωρίς ελπίδα κοινωνικής επιτυχίας και ανόδου, χωρίς ποτέ να αξιοποιηθεί το ταλέντο του προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας. Αλλά αυτή η κατάσταση πραγμάτων είναι ένας ακόμη αστάθμητος παράγοντας από αυτούς που ναρκοθέτησαν την πορεία της Ινδικής κοινωνίας προς την πρόοδο, όπως εξάλλου αποδεικνύει και αυτή η ίδια η σημερινή κατάσταση των Ινδιών.

Ένα ακόμη, επίσης σημαντικό αρνητικό στοιχείο (ίσως το πιο απωθητικό και απάνθρωπο ολόκληρου του Συστήματος) και το οποίο συνδέεται με τις βαθύτερες ρίζες των αντιλήψεων που καλλιέργησε ο κοινωνικός διαχωρισμός σε κλειστές ομάδες, είναι σίγουρα η παρανοϊκή φοβία της μόλυνσης, της πνευματικής μίανσης, που έχει διαποτίσει από αιώνες το μυαλό και την ψυχή των οπαδών του Ινδουϊσμού. Ο φόβος αυτός υποδαυλιζόμενος από την ιερή λογοτεχνία δεκάδων αιώνων και ενισχυμένος για αναρίθμητες γενιές από την παράδοση και τον Νόμο, έχει δημιουργήσει τρομακτικές κοινωνικές ανισότητες και αδικίες μεταξύ των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικές κλειστές ομάδες. Αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι ορισμένες κάστες θεωρούνται τόσο μιαρές, ώστε ακόμη και απλή θέα των μελών τους πιστεύεται ότι προκαλεί μίανση στα μέλη οποιασδήποτε άλλης κάστας.

Έτσι π.χ. τα μέλη της κάστας Τσαντάλα (Chandala) των Αθίκτων, δεν επιτρέπεται να εγκαταλείπουν την περιοχή (γκέτο) όπου κατοικούν, αν δεν κρατούν το ξύλινο σήμαντρο το οποίο είναι υποχρεωμένοι να κρούουν συνεχώς έτσι ώστε να προειδοποιούν τους διαβάτες για την μιαρή προσέγγιση τους.

Αλλά ο παραλογισμός του Συστήματος είναι τέτοιου είδους που πλήττονται ακόμη και οι ανώτερες τάξεις εξ ίσου σοβαρά, όχι όμως με τον ίδιο ταπεινωτικό και κτηνώδη τρόπο που βλάπτονται οι Άθικτοι. Για παράδειγμα, ορισμένες κάστες Βραχμάνων θεωρούν τους εαυτούς τους τόσο αγνούς, ώστε η επαφή τους με τα μέλη σχεδόν οποιασδήποτε άλλης κάστας πιστεύουν ότι τους μολύνει. Συνηθίζουν λοιπόν, πολλοί Βραχμάνοι αυτής της κατηγορίας, να γευματίζουν κατά κανόνα με υγρή ενδυμασία, η οποία απλώς έχει στραγγιστεί πρόχειρα, διότι (όντας υποχρεωμένοι να γευματίζουν πάντοτε με καθαρή φρεσκοπλυμένη ενδυμασία λόγω θρησκευτικών επιταγών) δεν τολμούν να την εκθέσουν στον ήλιο να στεγνώσει φοβούμενοι ότι η σκιά κάποιου διαβάτη που θα πέσει τυχαία επάνω της θα την μολύνει, με αποτέλεσμα να μιανθούν και οι ίδιοι!

Το αποκορύφωμα όμως των αρνητικών συνεπειών του Συστήματος είναι, χωρίς αμφιβολία, το καταστρεπτικό για το σύνολο πλέον της χώρας γεγονός, ότι ο αυστηρός διαχωρισμός του πληθυσμού σε κλειστές ομάδες, είχε ως αποτέλεσμα, να γίνονται οι Ινδίες εύκολη λεία για τους κατά καιρούς επιδρομείς και κατακτητές. Και τούτο διότι οι ανυπέρβλητοι φραγμοί που ύψωσε το σύστημα, δεν επέτρεψαν ποτέ να δημιουργηθούν αισθήματα εθνικής ενότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των κατοίκων των Ινδιών. Απομονωμένες η μια από την άλλη, οι διάφορες ομάδες του πληθυσμού, υπέφεραν πάντοτε από τις διχαστικές επιπτώσεις του Εθνικού κατακερματισμού που καλλιεργούσε το Σύστημα (μέσω των θεσμών της κάστας) στο σύνολο της χώρας. Έτσι, οι παροιμιώδες και σχεδόν μόνιμη διάσπαση των Ινδιών σε απειράριθμα κρατίδια υπήρξε ανέκαθεν μια εξαιρετικά δελεαστική πρόσκληση, αλλά και πρόκληση για τον κάθε επίδοξο κατακτητή.

Αχαιμενίδες Πέρσες, Έλληνες του Μ. Αλεξάνδρου, Έλληνες της Βακτριανής, Σάκες, Κουσάν, Πάρθοι, Σασσανίδες Πέρσες, Λευκοί Ούννοι, Άραβες, Μογγόλοι, Τούρκοι, Αφγανοί και τέλος Ευρωπαίοι εκμεταλλεύτηκαν πάντοτε το γεγονός ότι το σύστημα του διαχωρισμού δεν επέτρεψε ποτέ την δημιουργία και ανάπτυξη μιας πραγματικά εθνικής ζωής και ενός ουσιαστικά ενιαίου Έθνους.

Τελειώνοντας, πιστεύουμε θα πρέπει να παραθέσουμε και τα σχετικά συμπεράσματα ενός από τους μεγαλύτερους πολιτικούς και κοινωνικούς συγγραφείς του αιώνα μας, του Άρθουρ Καίσλερ («Ο Λωτός και το Ρομπότ» Εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα 1983), ο οποίος μετά την επίσκεψη του (το 1958) στις Ινδίες, έγραψε τα εξής με εκείνον τον χαρακτηριστικό και φιλοσοφημένο, αλλά εξίσου οξύ και διεισδυτικό τρόπο του:

«...Στο παρελθόν και στις απέραντες αγροτικές περιοχές όπου εξακολουθεί κι επιζεί το παρελθόν, το σύστημα υπηρετούσε στο να συντηρεί την διαιώνιση της παράδοσης και την σταθερότητα της κοινωνικής δομής. Πρόσφερε στο άτομο την ψυχική σιγουριά και την συναισθηματική ασφάλεια μέσα στην μήτρα της οικογένειας και στον ιστό της κοινωνικής ομάδας του. Σ’ όλη του την ζωή τον περιστοίχιζε η προστατευτική στοργή των δικών του.

Το αν τα οφέλη αυτά άξιζαν την θυσία της ατομικότητας και της ανεξαρτησίας που συνεπάγονταν, είναι θέμα μεταφυσικής εκτίμησης και για ένα μέλος διαφορετικού πολιτισμού θα ήταν τόσο αλαζονεία όσο και ανοησία, η προσπάθεια να δώσει μια απάντηση. Εξάλλου ακόμη και στον δικό μας πολιτισμό, ήταν ανάλογο το τίμημα που πλήρωσε το άτομο για την πνευματική παρηγοριά και την κοινωνική ασφάλεια που είχε να του προσφέρει η χριστιανική φεουδαρχική κοινωνία. Έτσι το πρόβλημα δεν τίθεται στην κρίση των αξιών. Βγαίνει από το ιστορικό γεγονός ότι η παλιά οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική δομή της Ινδίας, αυτή την στιγμή γκρεμίζεται. Και ότι οι παραδοσιακές αξίες και μέθοδοι διαμόρφωσης ενός χαρακτήρα δεν ταιριάζουν άλλο με τις απαιτήσεις της νέας δομής, μια και βασίζονται σε ξένα αντίγραφα που επιβάλλει στο έθνος μια Δυτικοποιημένη μειονότητα...».

Και ο Άρθουρ Καίσλερ καταλήγει:

«...αν η αντιγραφή των Δυτικών προτύπων έχει φέρει την Ινδία σ’ ένα αδιέξοδο από το οποίο θα πρέπει να βγει μόνη της, με την ίδια σαφήνεια μπορούμε να διακρίνουμε ότι η Ινδία, παρ’ όλες τις αγιοπρεπείς επιθυμίες της για την επίτευξη του σαμάντι (=ιερή έκσταση, σημ. ΔΕΕ), δεν έχει να προσφέρει κανένα πνευματικό φάρμακο για τα δεινά του Δυτικού πολιτισμού...».

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης

Χίος, 31.V.1988

Συμπληρωματική Βιβλιογραφία

Bayly, Susan. Caste Society and Politics in India from the Eighteenth Century to the Modern Age. Cambridge University Press 1999.

Bougle, Celestin. Essays on the Caste System. Cambridge University Press. 1971.

Fuller, C. J. Caste Today. Oxford University Press. 1996.

Metcalf, Thomas R. Modern India: An Interpretive Anthology. The Macmillian Company. 1971.

Prabhu, Pandarinath H. Hindu Social Organization: A Study in Socio-Psychological and Ideological Foundations. Popular Prakashan. 1979.

Vikas Kamat: The Caste System: Introduction, Myths and Reality (http://www.kamat.com/indica/caste/)

• Swami Sahajanand Saraswati Rachnawali (Selected works of Swami Sahajanand Saraswati), Prakashan Sansthan, Delhi, 2003.

• Baldev Upadhyaya, Kashi Ki Panditya Parampara, Sharda Sansthan, Varanasi, 1985.

• M.A. Sherring, Hindu Tribes and Castes as Reproduced in Benaras, Asian Educational Services, New Delhi, First edition 1872, new edition 2008.

• Jogendra Nath Bhattacharya, Hindu Castes and Sects, Munshiram Manoharlal, Delhi, first edition 1896, new edition 1995.

• E.A.H.Blunt, The Caste System of North India, first edition in 1931 by Oxford University Press, new edition by S.Chand Publishers, 1969.

• Christopher Alan Bayly, Rulers, Townsmen, and Bazaars: North Indian Society in the Age of British Expansion, 1770–1870, Cambridge University Press, 1983.

• Anand A. Yang, Bazaar India: Markets, Society, and the Colonial State in Bihar, University of California Press, 1999.

• Acharya Hazari Prasad Dwivedi Rachnawali, Rajkamal Prakashan, Delhi.

• Bibha Jha's Ph.D thesis Bhumihar Brahmins: A Sociological Study submitted to the Patna University.

• Arvind Narayan Das, Agrarian movements in India : studies on 20th century Bihar (Library of Peasant Studies), Routledge, London, 1982.

• M. N. Srinivas, Social Change in Modern India, Orient Longman, Delhi, 1995.

• Mahavir Prasad Dwivedi essays.

• Ambedkar, B.R. (1946). The Untouchables: Who Were They and Why They Became Untouchables? as reprinted in Volume 7 of Dr. Babasaheb Ambedkar Writings and Speeches, published by Government of Maharashtra 1990; Complete Writings.

• Ambedkar, B.R. (1946) Who were the Shudras (Read online).

• Atal, Yogesh (1968) "The Changing Frontiers of Caste" Delhi, National Publishing House.

• Atal, Yogesh (2006) "Changing Indian Society" Chapter on Varna and Jati. Jaipur, Rawat Publications.

• Baines, Jervoise Athelstane (1893). General report on the Census of India, 1891, London, Her Majesty's Stationery Office.

• Blunt, E.A.H. (1931). The Caste System of Northern India, republished 1964, S. Chand, Delhi.

• Crooke, William (1896). Tribes and Castes of the North-Western Provinces and Oudh, 4 vols.

• Duiker/Spielvogel. The Essential World History Vol I: to 1800. 2nd Edition 2005.

• Dumont, Louis. Homo Hierarchicus: The Caste System and Its Implications. Complete English edition, revised. 540 p. 1970, 1980 Series: (Nature of Human Society).

• Ghurye, G. S. (1961). Caste, Class and Occupation. Popular Book Depot, Bombay.

• Ghurye, G. S. (1969). Caste and Race in India, Popular Prakashan, Mumbai 1969 (1932).

• Jaffrelot, Christophe (2003). India's Silent Revolution: The Rise of the Lower Castes, C. Hurst & Co.

• Kane, Pandurang Vaman: History of Dharmasastra: (ancient and mediaeval, religious and civil law) — Poona : Bhandarkar Oriental Research Institute, 1962–1975.

• Lal, K. S. Growth of Scheduled Tribes and Castes in Medieval India (1995).

• Murray Milner, Jr. (1994). Status and Sacredness: A General Theory of Status Relations and an Analysis of Indian Culture, New York: Oxford University Press.

• Raj, Papia & Aditya Raj (2004) "Caste Variation in Reproductive Health of Women in Eastern Region of India: A Study Based on NFHS Data" Sociological Bulletin 53 (3): 326–346.

• Ranganayakamma (2001). For the solution of the "Caste" question, Buddha is not enough, Ambedkar is not enough either, Marx is a must, Hyderabad : Sweet Home Publications.

• Russell, R.V. and R.B. Hira Lal (1916). The Tribes and Castes of the Central Provinces of India, 4 vols., London.

• Liz Stuart, in the Guatdian Weekly , January 10, 2002