Ιταλικοί λαοί (3)

«Η αρπαγή των Σαβίνων γυναικών»

Λεπτομέρεια από τον περίφημο πίνακα του Πιέτρο ντα Κορτόνα (1596-1669)

(Από το "Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου"
του Δ.Ε.Ευαγγελίδη)

Σαβέλλοι: Γενική ονομασία της ομάδας των Δευτερο-Ιταλικών λαών (βλ. Ιταλικοί λαοί), φορέων Οσκικών διαλέκτων (βλ. Όσκοι, Οπικοί), εγκατεστημένων αρχικά στην κεντρική Ιταλική χερσόνησο. Αργότερα, μεταξύ 6ου – 5ου αιώνα π.Χ. οι Σαβέλλοι θα αρχίσουν τις μετακινήσεις τους προς τον Νότο, κατακτώντας αρχικά την Καμπανία, οπότε θα προκύψουν οι Καμπανοί (από το 445 π.Χ.) και στην συνέχεια την Λευκανία ή Λουκανία (βλ. Λευκανοί), την Βρεττία ή Βρούττιον (βλ. Βρέττιοι) και την Απουλία (βλ. Άπουλοι).

Ο όρος Σάβελλος ή Σαβέλλος (Sabellus), άρχισε να χρησιμοποιείται από τους Ρωμαίους μετά τον 3ο αιώνα π.Χ. ως γενικός χαρακτηρισμός για όλα τα φύλα που ομιλούσαν Οσκικές διαλέκτους. Παλαιότερα, οι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν τον όρο Σαυνίτες ή Σαμνίτες αντί του όρου Σάβελλοι ή Σαβέλλοι για να χαρακτηρίσουν τους φορείς Οσκικών διαλέκτων, ανεξάρτητα αν αυτοί ζούσαν στο Σάμνιον (Samnium), την κυρίως χώρα των Σαμνιτών (η ορεινή χώρα στα βόρεια της Καμπανίας) ή όχι. Πρόγονοι των Σαμνιτών θεωρούνταν οι θρυλικοί Σαβίνοι, που διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο στην πρώϊμη Ιστορία της Ρώμης.

Σύμφωνα με τις πρόσφατες απόψεις των ερευνητών, οι συγγενείς αυτοί όροι, προέρχονται από την οσκική λέξη Safineis, με την οποία αυτοαποκαλούνταν οι Σαμνίτες στην γλώσσα τους. Η αντίστοιχη λέξη στην Λατινική ήταν Sabini, αλλά ο όρος περιορίστηκε να σημαίνει τον λαό των Σαβίνων, όπως αυτοί έγιναν γνωστοί στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο (C.A.H. Vol. IV σελ. 703).

Οι απόψεις του Στράβωνος (Ε΄ IV. 12), για την ετυμολογία του ονόματος Σαβέλλοι, ότι δηλ. είναι υποκοριστικό από τους γονείς τους, τους Σαβίνους, που τους έστειλαν να εγκατασταθούν στην χώρα των Οπικών, σύμφωνα με τον σχετικό μύθο που αναφέρει, δεν φαίνεται να έχουν βάση.

Σαβίνοι: Περίφημος λαός της αρχαιότητας, εγκατεστημένος στο κεντρικό τμήμα της Ιταλικής χερσονήσου (βλ. Χάρτη), μεταξύ του μέσου ρου του ποταμού Τίβερη και της οροσειράς των Απεννίνων, βορείως του Λατίου (Latium). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή της χώρας και του λαού των Σαβίνων από τον Στράβωνα (Ε΄ ΙΙΙ. 1): «…Οι Σαβίνοι κατοικούν στενή χώρα […] Έχουν λίγες και ταπεινές πόλεις εξ αιτίας των συνεχών πολέμων […] Η Κύρις σήμερα είναι μικρό χωριό, αλλά υπήρξε σημαντική πόλη, από την οποία ξεκίνησαν οι βασιλείς της Ρώμης, ο Τίτος Τάτιος και ο Νουμάς Πομπίλιος. Από εδώ ονομάζουν Κυρίτες τους Ρωμαίους οι ρήτορες […] Οι Σαβίνοι είναι αρχαιότατος λαός και αυτόχθων. Οι Πικεντίνοι και οι Σαυνίτες είναι δικοί τους άποικοι, καθώς και οι Λευκανοί των Σαυνιτών και οι Βρέττιοι των Λευκανών. Η αρχαιότητά τους αυτή είναι τεκμήριο της γενναιότητας και της ικανότητάς τους σε πολλά, χάρη στις οποίες αρετές άντεξαν μέχρι σήμερα. Ο ιστορικός Φάβιος αναφέρει ότι οι Ρωμαίοι τότε μόνον κατάλαβαν τι θα ’πει πλούτος, όταν κατέκτησαν αυτόν τον λαό…».

Παρακάτω (Ε΄ ΙΙΙ. 2) ο Στράβων μνημονεύει το περίφημο επεισόδιο της αρπαγής των Σαβίνων παρθένων από τους Ρωμαίους, που ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους στους μετέπειτα αιώνες (βλ. Εικόνα παραπάνω). Κατά τον Στράβωνα λοιπόν:

«…Μετά το κτίσιμο της πόλης (της Ρώμης), ο Ρωμύλος μάζευε διάφορα κακόφημα άτομα και όρισε ως άσυλο ένα τέμενος ανάμεσα στην Άκρα και στο Καπιτώλιο. Επίσης έκανε πολίτες όλους όσους κατέφευγαν στην πόλη από τις γειτονικές. Επειδή δεν υπήρχαν αρκετές γυναίκες να τους παντρέψει, όρισε ιππικό αγώνα προς τιμήν του Ποσειδώνα, αυτόν που γίνεται και σήμερα. Ήρθαν πολλοί, ιδίως Σαβίνοι, οπότε πρόσταξε να αρπάξουν τις παρθένες που είχαν έλθει, όλοι όσοι ήθελαν γυναίκα. Ο Τίτος Τάτιος, βασιλιάς των Κυριτών (δηλ. των Σαβίνων σ.σ.), θέλησε να ξεπλύνει την ντροπή με τα όπλα, αλλά συμβιβάστηκε με τον Ρωμύλο στην βάση να μοιραστούν εξουσία και πολιτεία. Ο Τάτιος δολοφονήθηκε στο Λαουΐνιο (η πόλη των Λατίνων Lavinium σ.σ.), οπότε βασίλεψε μόνος του ο Ρωμύλος με την έγκριση των Κυριτών. Τον διαδέχθηκε ο Νουμάς Πομπίλιος, συμπολίτης του Τατίου, που πήρε τον θρόνο με την συγκατάθεση των υπηκόων του…».

Η σύγχρονη έρευνα έχει αποκαταστήσει σε πολλά σημεία αυτές τις μυθικές παραδόσεις, που κατέγραψε ο Στράβων, αλλά και τις διηγήσεις και άλλων αρχαίων συγγραφέων σχετικά με τους Σαβίνους. Έτσι σήμερα γνωρίζουμε ότι οι Σαβίνοι, οι θρυλικοί πρόγονοι των Σαμνιτών, ανήκαν στους λεγόμενους Δευτερο-Ιταλικούς λαούς (βλ. Ιταλικοί λαοί). Ομιλούσαν μια οσκο-ουμβρική διάλεκτο, στην οποία αποδίδεται και μια αρχαιότατη επιγραφή του 7ου αιώνα π.Χ. με ασαφές κείμενο, χαραγμένο σε ένα κύπελλο (βλ. C. A. H. Vol. IV σελ. 731) και η οποία θα εξελιχθεί στις νεώτερες Οσκικές διαλέκτους των Σαμνιτών και των Σαβέλλων. Είναι επίσης γεγονός ότι οι Σαβίνοι, οχυρωμένοι στις ορεινές περιοχές των Απεννίνων, αποτελούσαν τους πλέον σκληροτράχηλους αντιπάλους και επίφοβους εχθρούς των Λατίνων και των ασήμαντων τότε Ρωμαίων. Οι διαμάχες τους με τους Ρωμαίους θα δώσουν αφορμή για πολλές μυθικές διηγήσεις και θρύλους.

Στις μετέπειτα ρωμαϊκές παραδόσεις πάντως, οι Σαβίνοι ήσαν φημισμένοι για το θάρρος τους, την απαρασάλευτη ηθική τους και την θρησκευτική τους αφοσίωση. Έτσι, δεν είναι παράξενο που μεγάλες και ισχυρές ρωμαϊκές οικογένειες και γένη, με υπερηφάνεια διακήρυσσαν την καταγωγή τους από τους Σαβίνους. Γνωστή είναι η περίπτωση του Σαβίνου ηγέτη Άττου Κλάουζου (Attus Clausus), ο οποίος μετέφερε 4.000 συγγενείς και υποστηρικτές του και σε συμφωνία με τις ρωμαϊκές αρχές εγκαταστάθηκαν στην επικράτεια της Ρώμης, όπου έγινε ο γενάρχης του φημισμένου γένους των Κλαυδίων, στο οποίο συγκαταλέγονται αρκετά από τα μεγάλα ονόματα που διαμόρφωσαν την Ιστορία της Ρώμης, όπως ο θετός γιος και διάδοχος του ιδρυτή της Αυτοκρατορίας Οκταβιανού Αυγούστου, ο αυτοκράτωρ Τιβέριος (14-37 μ.Χ.).

Οι αρχαίες παραδόσεις για την συγχώνευση των Σαβίνων του Τίτου Τάτιου (Titus Tatius) με τους Ρωμαίους, δεν φαίνεται να έχουν πραγματική ιστορική βάση και είναι πρωθύστερες, όπως και η παράδοση για την εγκατάσταση των Σαβίνων στον Κυρηνάλιο λόφο (έναν από τους περίφημους επτά λόφους πάνω στους οποίους κτίστηκε η Ρώμη), ο οποίος υποτίθεται ότι πήρε την ονομασία από τον Κυρίνο (Quirinus), μια θεότητα των Σαβίνων. Αυτός είναι πάντως ο λόγος που ο Στράβων (ό.π.) αποκαλεί τους Σαβίνους Κυρίτες, μια ονομασία που παραδοσιακά αναφερόταν στους Ρωμαίους, λόγω της καταγωγής τους εν μέρει από τους Σαβίνους.

Παρ’ όλα αυτά, οι επιδρομές των Σαβίνων εναντίον της Ρώμης συνεχίσθηκαν κάθε χρόνο σχεδόν χωρίς διακοπή και το 496 π.Χ. θα φθάσουν μέχρι τα τείχη της πόλεως. Το 460 π.Χ. οι Σαβίνοι θα καταλάβουν ακόμα και το φρούριο στο λόφο του Καπιτωλίου, μέχρις ότου ένας συμμαχικός στρατός Λατίνων βοήθησε τους Ρωμαίους να τους εκδιώξουν από την πόλη.

Τελικώς, το 449 π.Χ. οι Ρωμαίοι θα επιτύχουν μια αποφασιστική νίκη επί των Σαβίνων και τα επόμενα 150 χρόνια περίπου θα κυλήσουν με ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των δύο λαών. Στο γεγονός αυτό συνετέλεσε και η υιοθέτηση από τους Ρωμαίους διαφόρων θεοτήτων των Σαβίνων, που εντάχθηκαν στο ρωμαϊκό Πάνθεον, όπως π.χ. ο Κυρίνος που προαναφέραμε.

Το 290 π.Χ. με την λήξη του Γ΄ Σαμνιτικού πολέμου (298-290 π.Χ.), οι Σαβίνοι θα υποταχθούν οριστικά στην Ρώμη. Ένα μέρος τους θα πωληθούν ως σκλάβοι, ενώ στους υπόλοιπους θα παραχωρηθούν πολιτικά δικαιώματα άνευ ψήφου (civitas sine suffragio). Σύντομα θα εκρωμαϊσθούν πλήρως και θα παύσουν να υπάρχουν ως ξεχωριστός λαός.