Η πολιτιστική εξουσία

Ένα ακόμη κείμενο του συγγραφέα Σάββα Γρηγοριάδη, σχετικό με το ακανθώδες ζήτημα της πολιτιστικής εξουσίας, μιας έννοιας και μια διαδικασίας πολυσύνθετης και "υπόγειας" ταυτόχρονα. Η ανίχνευσή της και οι επιπτώσεις της είναι δύσκολα αντιληπτές σε όσους δεν έχουν εμβαθύνει στο θέμα. Το κείμενο που ακολουθεί, αν και απαισιόδοξο στην κατάληξή του, πιστεύω ότι δίνει μια πρώτη γεύση. Θα επανέλθουμε σίγουρα σε επόμενες αναρτήσεις.

ΔΕΕ 

Η πολιτιστική εξουσία

Η αποθέωση της Δημοκρατίας είναι οι εκλογές, εκείνη η μαγική στιγμή, που μπαίνεις πίσω από το παραβάν, και διαλέγεις το ψηφοδέλτιο, σταυρώνεις τον υποψήφιο που θέλεις με το στυλό μπικ και γλείφεις τον φάκελλο για να τον κλείσεις. Πόσο γλυκιά είναι αυτή η γεύση! Όταν πλέον ρίχνεις τον φάκελλο μέσα στην κάλπη, είσαι κάτι παραπάνω από ένας απλός πολίτης, είσαι ο Αποφασιστής, είσαι αυτός που έχει πάρει το μέλλον το δικό του, των παιδιών του, ολόκληρης της κοινωνίας στα χέρια του. Περπατάς κορδωμένος φεύγοντας και έχεις ρίξει μία μούτζα στο σύστημα. Όσο η Δημοκρατία μας μας είναι όρθια, δεν φοβάσαι τίποτα. Την Κυριακή κυριαρχείς. Γιατί, όμως, από τη Δευτέρα νιώθεις και πάλι ο βλάκας, που τον κορόιδεψαν;

Οι εκλογές μάλλον δεν είναι η αποθέωση της Δημοκρατίας, όχι πια τουλάχιστον, αλλά το αποτέλεσμα μίας ζύμωσης που από καιρό έχει συμβεί και που οδηγεί το χέρι σου από το να σημειώσεις το σταυρό, μέχρι να ξύσεις τη μύτη σου. Η μάχη για την ψήφο σου έχει δοθεί πολύ πιο πριν, χωρίς εσένα, για εσένα και ακόμα και αν καταφέρεις να νικήσεις στην περιορισμένη μάχη της εκλογικής απόφασης, έχεις χάσει το ευρύτερο παιχνίδι. Έκοψες το δέντρο, αλλά το δάσος έχει μείνει όρθιο και σε κοροϊδεύει.

Το κλειδί του πολέμου, του κάθε πολέμου, δεν είναι να καταστρέψεις τον εχθρό, να τον σκοτώσεις, να βιάσεις τις γυναίκες του, να καταλάβεις τους πόρους του. Οι μεγάλοι στρατηλάτες ξέραν ότι όλα αυτά δεν είναι παρά μέσα για την επιδίωξη του ευρύτερου σκοπού, που δεν είναι άλλος, από το να κάνεις τον εχθρό να πιστέψει ότι δεν μπορεί να κερδίσει. Πολλές φορές μπορεί να κερδίσεις τη μάχη, αλλά να χάσεις τον πόλεμο ακριβώς από αυτό, την απώλεια στην πίστη της νίκης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που θα αγγίξει όλους τους παντρεμένους, η μουρμούρα της γυναίκας τους. Είναι πιο δυνατοί, πιο έξυπνοι, πιο μορφωμένοι, πιο καλοί συζητητές (ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν), αλλά η νίκη στον καυγά έρχεται μέσω της υπόκωφης, συνεχόμενης, σιδερένιας θέλησης. Η μουρμούρα είναι αδύνατον να νικηθεί. Η μουρμούρα δεν είναι απλώς το ζευγαρίστικο όπλο για τη νίκη, είναι και ο ευρύτερος κοινωνικός στίβος μάχης. Τις φωνές και τις πράξεις δύσκολα τις θυμόμαστε, είναι η μουρμούρα που εντυπώνεται βαθιά μέσα μας και όταν αυτή συνδυάζεται με τα κατάλληλα μέσα έκφρασης και προπαγάνδας, πλέον δεν υπάρχει τρόπος να καταπολεμηθεί.

Το σύστημα έχει εφεύρει πολλούς τρόπους να σου εντυπώνει απόψεις χωρίς να το καταλάβεις καν. Χρησιμοποιεί τη νοοτροπία του κοπαδιού, που έχει επιβιώσει μέσα μας από την πρωτόγονη νηπιακή μας ηλικία ως είδος, και δημιουργεί στεγανά και απόψεις που είναι αδύνατον να της καταπολεμήσουμε. Κύριοι άξονες είναι η ιστορία, είτε η συγγραφή είτε η εκμάθησή της, και η λογοτεχνία, είτε η συγγραφή είτε η διάδοσή της. Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί το απόλυτο όπλο στα χέρια του συστήματος, που προέρχεται από το συνδυασμό τους, και λέγεται ιστορικό μυθιστόρημα. Θεωρείτε τυχαίο, ότι ξεπετάγονται όλο και περισσότερα όλο και πιο πετυχημένα;

Στην ανάγνωση της ιστορίας, βασικό είναι να καταλαβαίνεις την προέλευση των απόψεων. Η συγγραφή της ιστορίας θυμίζει ένα κρεμμύδι με αλλεπάλληλα στρώματα φλούδας. Τα γεγονότα είναι δεδομένα, η ανάλυσή τους και η ερμηνεία τους, ο τρόπος που παρουσιάζονται, μπαίνουν σε ένα κυκεώνα μπερδέματος, που όταν φθάνουν στα χέρια μας, αποτελούν ένα ολόκληρο σύστημα απόψεων. Καμία άποψη δεν είναι εκ προοιμίου αποδεκτή, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από το μπάρμπα του καφενείου, που τα ξέρει όλα και τα απαξιώνει.

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για την ανίχνευση των προθέσεων και το πως το σύστημα περνάει έντεχνα απόψεις.

Ερώτηση: Από που προέρχονται και πως διασώθηκαν τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα;

Απάντηση (ο μπάρμπας του καφενείου, κατά πάσα πιθανότητα δάσκαλος στο επάγγελμα, θα απαντήσει γελώντας): Μα, από τους Άραβες. Τα μελέτησαν, τα αντέγραψαν και όταν ανακατακτήθηκε η Ισπανία από τους Δυτικούς στην εποχή της Reconquista, οι Δυτικοί τα πήραν τα αντέγραψαν στα μοναστήρια τους και άρχισε η Αναγέννηση της Ιταλίας.

Ελάχιστες γνώσεις πάνω στην ιστορία της ιστοριογραφίας αρκούν για να καταρρίψουν αυτόν τον τόσο διαδεδομένο μύθο. Ας αρχίσουμε από τα βασικά, από που προέρχεται ως άποψη. Ο Γίβων προσπαθεί μέσα στα πλαίσια του διαφωτισμού να καταρρίψει κάθε τι θεοκρατικό και εκκλησιαστικό και άρα τα βάζει με το μεγαλύτερο χριστιανικό οργανισμό του μεσαίωνα (όχι τον παπισμό ρε βλάκα μπάρμπα του καφενείου), την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που την γνωρίζουμε εξαιτίας του Γίβωνα ως Βυζάντιο (πρακτικά ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε παλαιότερα, αλλά αυτό δεν ενδιαφέρει αυτήν την στιγμή). Τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα όχι μόνο αντιγράφονται, αλλά μελετούνται με φανατισμό από βυζαντινούς διανοούμενους, που γράφουν στην Αττική διάλεκτο και μαθαίνουν την Ιλιάδα από έξω και ανακατωτά, όπως απέδειξε ο Ράνσιμαν, ο Βίρχοου, ο Βασίλιεφ και η δική μας Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ. Αλλά γιατί τότε πιστεύουμε το αντίθετο; Είναι ζήτημα της μάχης της πολιτιστικής εξουσίας. Σβήνουμε το Βυζάντιο για να μπορέσουν οι Άγγλοι του 19ου αιώνα να δικαιολογήσουν μία συνέχεια από τη Ρώμη και άρα την νεόκτητη παγκόσμια αυτοκρατορία τους. Κανένα έθνος δεν θέλει να είναι νεόπλουτο. Όπως επίσης και πάρα πολλοί άλλοι λόγοι, που δεν χωράν να αναλυθούν στο παρόν άρθρο. Ενώ λοιπόν τα αρχαιοελληνικά χειρόγραφα έφθασαν στην Ιταλία από τους Βυζαντινούς πρόσφυγες (έτσι ξεκίνησε η Αναγέννηση), όλοι "γνωρίζουν" ότι έφτασαν στην Δύση από τους Άραβες.

Στην Ελλάδα η μάχη για την πολιτιστική εξουσία δόθηκε σε πιο πρόσφατα γεγονότα, όπως ο εμφύλιος και η μικρασιατική καταστροφή. Περίεργο δεν είναι ότι σε αυτά τα δύο γεγονότα επικεντρώνεται σχεδόν το σύνολο της καθεστωτικής λογοτεχνίας; Κοιτάξτε τα λογοτεχνικά βραβεία, τα μπεστ σέλερ, τα διαφημισμένα βιβλία. Η συντριπτική πλειονότητα ασχολούνται με αυτά τα γεγονότα, και ακολουθεί ο κινηματογράφος και η τηλεόραση. Θα διαφωνήσει κανείς με το επιχείρημα ότι αυτά τα θέματα συγκινούν και τα ζητάει το κοινό; Πιθανό, αλλά γιατί η οπτική πλευρά που έχουν, είναι σχεδόν ίδια και πανομοιότυπη;

Πρόσφατα η πιο πολυδιαφημισμένη ταινία του ελληνικού κινηματογράφου ήταν το “Ψυχή Βαθιά” και η οπτική γωνία της ήταν συγκεκριμένη:

1. Ο εμφύλιος προκλήθηκε από τους Αμερικάνους.

2. Οι αντιμαχόμενοι Έλληνες, είχαν υψηλές αξίες και τρόπο διενέργειας του πολέμου.

3. Οι κακοί Αμερικάνοι χρησιμοποίησαν ναπάλμ (κύριο θέμα του έργου), που αποτέλεσε βασικό παράγοντα της νίκης του Εθνικού Στρατού. Παρόλο που όσο και αν το έψαξα, δεν βρήκα ούτε μία αναφορά για Ναπάλμ στον εμφύλιο, παρά μόνο για κάποιες εμπρηστικές βόμβες, με ελάχιστο αποτέλεσμα (εκτός βέβαια από την Wiki, περίεργο, έτσι;).

4. Το ξενοκινούμενο καθεστώς μετά το πέρας του εμφυλίου σκοτώνει ακόμα και παιδιά που δεν έφταιγαν. Όλος περιέργως η μαζική μετανάστευση, η επιβίωση των βασικών πρωταγωνιστών του εμφυλίου και οι εξορίες, αποσιωπούνται.

Δεν είναι ένα καλό πείραμα να σκεφτείς αγαπητέ αναγνώστη, πόσες από αυτές τις απόψεις τις έχεις ενστερνιστεί εδώ και χρόνια; Τις έψαξες περισσότερο; Διασταύρωσες τις πηγές; Βρήκες την ουσία της άποψης και το που σκοπεύει; Αν όχι, τότε την επόμενη φορά που θα πας να ψηφίσεις, σκέψου λίγο παραπάνω μέσα στο παραβάν. Το χέρι μπορεί να το ελέγχεις, αλλά τη μάχη για το μυαλό σου, από καιρό την έχεις χάσει.

Γρηγοριάδης Σάββας