Καμπανοί (Ιταλικοί λαοί 2)

Καμπανοί: Οι κάτοικοι της Καμπανίας (Campania, βλ. Χάρτη), από τις πλέον εύφορες και παραγωγικές περιοχές της αρχαίας Ιταλίας, γύρω από την σημερινή Νάπολι (Napoli), στις δυτικές ακτές της κεντρικής Ιταλίας (Τυρρηνικόν Πέλαγος).

Κατά τον Στράβωνα (Ε΄ ΙΙΙ. 6) την Καμπανία αρχικά κατείχαν οι Αύσονες, ενώ και οι Οπικοί «…είχαν κάποτε μερίδιο στην Καμπανία…». Ο ίδιος (Ε΄ IV. 3-13), μας έχει παραδώσει μια αξιόλογη περιγραφή της χώρας και των κατοίκων της: «…μετά την Λατίνη χώρα είναι η Καμπανία, που βρίσκεται δίπλα στην θάλασσα… η πιο εύφορη απ’ όλες τις πεδιάδες. Γύρω της υπάρχουν λοφοσειρές γεμάτες με καρποφόρα δένδρα και τα βουνά των Σαυνιτών και των Όσκων…».

Στην συνέχεια παραθέτει τις απόψεις άλλων συγγραφέων για του κατοίκους της περιοχής: «…Ο Αντίοχος (πρόκειται για τον αξιόλογο ιστορικό, Αντίοχο τον Συρακούσιο, που άκμασε το β΄ μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και το έργο του οποίου διασώθηκε μόνον σε αποσπάσματα - σημ. ΔΕΕ) λέγει ότι την χώρα κατοίκησαν οι Οπικοί (βλ. λεπτομέρειες στο λήμμα Οπικοί), που λέγονται και Αύσονες, ενώ κατά τον Πολύβιο (ο γνωστός ιστορικός του 2ου π.Χ. αιώνα Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης σημ. ΔΕΕ) είναι ξεχωριστοί λαοί και αναφέρει ότι στην περιοχή του κόλπου που ονομάζεται Κρατήρας (ο σημερινός Κόλπος της Νεαπόλεως, Golfo di Napoli σημ. ΔΕΕ) κατοικούν Οπικοί και Αύσονες. Άλλοι υποστηρίζουν ότι πρώτα κατοικούσαν Οπικοί και Αύσονες, ώσπου κάποιο φύλο Οσκικής καταγωγής τους κατέκτησε, αλλά και αυτοί νικήθηκαν στην συνέχεια από τους Κυμαίους (τους κατοίκους της ελληνικής αποικίας της Κύμης, στο δυτικό άκρο του κόλπου της Νεαπόλεως σημ. ΔΕΕ) και αυτοί με την σειρά τους από τους Τυρρηνούς (βλ. Ετρούσκοι)…».

Και συνεχίζει: «…Η πεδιάδα είχε τόσα πλεονεκτήματα, ώστε ήταν περιζήτητη. Έχτισαν (εννοεί τους Ετρούσκους σημ. ΔΕΕ) δώδεκα πόλεις και την πρωτεύουσα την ονόμασαν Καπύη (Κάπουα-Capua, η σημερινή κωμόπολη Santa Maria Capua Vetere, περίπου 30 χλμ. βορείως της Νάπολι σημ. ΔΕΕ). Επειδή όμως από την πολυτέλεια έγιναν αδύναμοι, όπως κάποτε εκδιώχθηκαν από τον Πάδο (βλ. Γαλάτες) για τον ίδιο λόγο, έτσι και εδώ παραχώρησαν την χώρα στους Σαυνίτες (βλ. Σαμνίτες). Αυτοί τέλος υποτάχτηκαν στους Ρωμαίους…». Οι πληροφορίες αυτές του Στράβωνος, έχουν επιβεβαιωθεί εν μέρει από τις Αρχαιολογικές και Ιστορικές έρευνες για το παρελθόν της περιοχής.

Έτσι, δεχόμαστε σήμερα ότι είχαν πράγματι διεισδύσει και εγκατασταθεί εδώ, ήδη από τα μέσα του 9ου αιώνα π.Χ. διάφορα Οσκικά φύλα (βλ. λήμμα Όσκοι), τα οποία απορρόφησαν πιθανότατα κάποιους προϋπάρχοντες αυτόχθονες πληθυσμούς του λεγόμενου «Μεσογειακού» υποστρώματος. Έτσι προέκυψαν οι αποκαλούμενοι από τους αρχαίους συγγραφείς Αύσονες και Οπικοί.

Υπενθυμίζουμε ότι στην περιοχή της Καμπανίας και πιο συγκεκριμένα στον κόλπο της Νεαπόλεως, ιδρύθηκαν στο πρώτο μισό του 8ου αιώνα οι παλαιότερες αποικίες της Μεγάλης Ελλάδος, οι Πιθηκούσσες (στο σημερινό νησί της Ίσκια – Ischia) και η Κύμη (στην απέναντι ηπειρωτική ακτή, περίπου 15 χλμ. δυτικά της Νεαπολεως) από Ευβοείς αποίκους προερχομένους από την Ερέτρια και την Χαλκίδα και Αιολείς από την Κύμη της Μ. Ασίας.

Οι Έλληνες άποικοι θα εγκατασταθούν αρχικώς στις Πιθηκούσσες (μεταξύ 770-760 π.Χ. βλ. λεπτομέρειες Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄ σελ. 60) και στην συνέχεια (γύρω στο 740 π.Χ.), θα αποικίσουν την Κύμη, δίνοντας σκληρές μάχες με τους αυτόχθονες, τους οποίους θα απωθήσουν. Αργότερα, σε συνεργασία με τους Ρόδιους, οι Κυμαίοι θα ιδρύσουν την Παρθενόπη, την μετέπειτα Νεάπολη (η σημερινή Νάπολι – Napoli). Θα ακολουθήσει η περίοδος της κυριαρχίας των Ετρούσκων, μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. και η Κύμη θα βρεθεί σε μεγάλο κίνδυνο, όταν Ετρούσκοι και Ούμβροι θα επιτεθούν το 525 π.Χ. αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Η ακμή πάντως της κυριαρχίας των Ετρούσκων στην περιοχή σημειώνεται από τα τέλη του 8ου - μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και η Ετρουσκική γλώσσα φαίνεται ότι αναδείχθηκε στην κοινή ομιλουμένη και γραπτή γλώσσα όλων των μη-Ελλήνων κατοίκων της Καμπανίας, όπως αποδεικνύουν οι πολυάριθμες (κυρίως σε αγγεία) ετρουσκικές επιγραφές (βλ. σχετικά στο Bruno d’ Agostino: The Impact of the Greek Colonies on the Indigenous Peoples of Campania, σελ. 533-540, στο εξαιρετικό συλλογικό έργο The Western Greeks, 1996). Η Καπύη (Capua), στην διάρκεια του 7ου – 6ου αιώνα, ήταν η πρωτεύουσα της ετρουσκικής Καμπανίας και στην διάρκεια της κυριαρχίας τους στην Καμπανία, θα αναδειχθεί στην δεύτερη πόλη ολόκληρης της χερσονήσου, διάσημη αργότερα για τα περίφημα ορειχάλκινα καλλιτεχνήματά της.

Οι Ετρούσκοι θα υποταχθούν με την σειρά τους, στους σκληροτράχηλους και ικανότατους πολεμιστές Σαμνίτες (ή Σαυνίτες, κατά τις αρχαιοελληνικές πηγές), που ανήκαν στα Οσκικά φύλα (γνωστά με την γενικότερη ονομασία Σαβέλλοι) και κατάγονταν από τους πιο προοδευμένους Σαβίνους. Οι διεισδύσεις των Σαμνιτών στην περιοχή θα αρχίσουν από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.. Αυτοί οι σκληραγωγημένοι ορεσίβιοι, άρχισαν να κατεβαίνουν από τους φυσικά οχυρούς οικισμούς τους στο εσωτερικό της χερσονήσου, τις ορεινές περιοχές των Απεννίνων, της «ραχοκοκκαλιάς» της Ιταλίας. Οι Σαμνίτες, αντιμετώπιζαν ήδη πρόβλημα υπερπληθυσμού και ήταν λογικό να τους ελκύσουν οι πλουσιότατες και ιδιαίτερα εύφορες πεδινές εκτάσεις της Καμπανίας.

Σύντομα αυτοί οι Σαμνίτες μετανάστες (Σαβέλλοι) θα ηγηθούν μιας ομοσπονδίας πόλεων της Καμπανίας και θα αποδεχθούν εύκολα τις ελληνικές και ετρουσκικές επιδράσεις, μιμούμενοι όχι μόνον τα πολιτιστικά τους στοιχεία, αλλά και τις επιδόσεις τους στο εμπόριο και τις επιχειρήσεις. Βαθμιαία θα μετασχηματισθούν σε έναν νέο λαό και στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. οι Σαβέλλοι της βόρειας Καμπανίας, θεωρούνται πλέον ως ξεχωριστό φύλο με την ονομασία Καμπανοί.

Η ετρουσκική κυριαρχία στην Καμπανία έλαβε τέλος γύρω στο 470 π.Χ. μετά την καταστροφική ήττα που υπέστη το 474 π.Χ. ο στόλος των Ετρούσκων από τις ναυτικές δυνάμεις Κυμαίων και Συρακουσίων στην ναυμαχία ανοιχτά της Κύμης.

Το 424/423 π.Χ. οι Σαβέλλοι θα καταλάβουν την ετρουσκική Καπύη (Capua), που θα γίνει τον 4ο αιώνα π.Χ. η πρωτεύουσά τους στην βόρειο Καμπανία. Το 421 π.Χ. θα καταληφθεί και η ελληνική αποικία της Κύμης (βλ. για τα παραπάνω C.A.H. Vol. VΙΙ part 2 σελ. 359 και The Western Greeks ό.π. σελ. 166). Γύρω στο 343 π.Χ. οι Καμπανοί, απειλούμενοι από νέα κύματα μεταναστών από το Σάμνιον (Samnium, η χώρα των Σαμνιτών), θα λάβουν την μοιραία απόφαση, κάτω από την ηγεσία της Καπύης, να ζητήσουν στρατιωτική βοήθεια από την Ρώμη. Οι Ρωμαίοι, έχοντας από καιρό επισημάνει τα πλούσια εδάφη της Καμπανίας και με την προοπτική ότι θα επωφεληθούν από την ανάμειξή τους στις υποθέσεις της Καμπανίας, δεν δίστασαν να πάρουν την απόφαση και να απαντήσουν θετικά στο αίτημα των Καμπανών. Έτσι, θα ξεσπάσει όχι μόνον ο λεγόμενος Α΄ Σαμνιτικός πόλεμος (343-341 π.Χ.), αλλά η απόφασή τους αυτή θα αποτελέσει και το έναυσμα για μια αλυσσιδωτή αντίδραση, που οι επιπτώσεις της θα επηρεάσουν ευρύτερες περιοχές.

Αρχικά (343 π.Χ.), οι Ρωμαίοι θα νικήσουν τους Σαμνίτες και θα τους εκδιώξουν από την Καμπανία, αλλά στην συνέχεια θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα, καθώς οι στρατιώτες τους θα στασιάσουν (342 π.Χ.), αρνούμενοι να πολεμήσουν σε μια ξένη περιοχή. Επί πλέον η Καπύη θα ανακαλέσει την απόφασή της και αντί να συμπαραταχτεί με τους Ρωμαίους θα συμμαχήσει με την Λατινική Συμπολιτεία εναντίον τους. Οι Λατίνοι, είχαν αρχίσει να τηρούν εχθρική στάση προς την Ρώμη, όταν αντιλήφθηκαν ότι τυχόν απόσπαση εδαφών από την Καμπανία και προσάρτησή τους στην ρωμαϊκή επικράτεια, θα είχε ως αποτέλεσμα την περικύκλωσή τους. Έτσι, με τις πρώτες στρατιωτικές αποτυχίες των Ρωμαίων βρήκαν την ευκαιρία και το θάρρος να απαιτήσουν αναθεώρηση των συνθηκών με την Ρώμη και επάνοδο στο παλαιό καθεστώς της ισοτιμίας, μεταξύ Ρώμης και των υπολοίπων Λατινικών πόλεων. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ρωμαϊκή Σύγκλητος θα απορρίψει αμέσως αυτές τις προτάσεις και ο πόλεμος με την Λατινική Συμπολιτεία θα ξεσπάσει το 341 π.Χ.

Υπήρξε ο σκληρότερος πόλεμος σε μια σειρά στρατιωτικών συγκρούσεων που ακολούθησαν, αλλά η Ρώμη θα εφαρμόσει μια μακρόπνοη στρατηγική σε συνδυασμό με επιδέξιους διπλωματικούς ελιγμούς, με στόχο την διάσπαση και αποδυνάμωση των αντιπάλων της. Οι Λατίνοι θα αναγκασθούν τελικώς να υποταχθούν στους Ρωμαίους, ιδίως μετά από την βαριά ήττα που υπέστησαν μαζί με τους Καμπανούς συμμάχους τους, στο Τριφάνον (Trifanum), το 340 π.Χ. ένα χρόνο περίπου μετά την λήξη του Α΄ Σαμνιτικού πολέμου (343-341 π.Χ.).

Οι Καμπανοί θα εξαναγκασθούν να υπογράψουν χωριστή Συνθήκη, με την οποία οι Ρωμαίοι απέκτησαν τον έλεγχο του βορείου τμήματος της Καμπανίας. Βαθμιαία, ολόκληρη η χώρα, θα περιέλθει τελικώς στα χέρια των Ρωμαίων. Η Καμπανία, θα δεχθεί πολυάριθμους Ρωμαίους αποίκους και η γη της θα διαμοιρασθεί. Οι Καμπανοί θα επιχειρήσουν να αποτινάξουν τον Ρωμαϊκό ζυγό στην διάρκεια των Καρχηδονιακών πολέμων (κυρίως στην διάρκεια του Β΄ Καρχηδονιακού, 218-201 π.Χ.), αλλά μετά την ήττα του Αννίβα θα τιμωρηθούν σκληρά από τους Ρωμαίους, που δεν τους συγχώρεσαν για την στάση τους αυτήν.

Αργότερα (82 π.Χ.), οι Σαμνίτες της Καμπανίας θα σφαγιασθούν σκόπιμα κατά χιλιάδες από τον διαβόητο Ρωμαίο δικτάτορα Σύλλα (Lucius Cornelius Sulla, 136-78 π.Χ.), όπως γλαφυρά περιγράφει ο Στράβων (Ε΄ IV. 11): «…Αυτός, αν και κατέλυσε την επανάσταση των Ιταλών σε πολλές μάχες (σημ. ΔΕΕ: εννοεί της εκτεταμένη εξέγερση υποτελών Ιταλικών λαών εναντίον των Ρωμαίων, που έγινε γνωστός ως Συμμαχικός ή Μαρσικός πόλεμος, 90-87 π.Χ.), τους έβλεπε […] να είναι έτοιμοι να έλθουν στην ίδια την Ρώμη […] πολέμησε μαζί τους μπροστά στα τείχη της (σημ. ΔΕΕ: εννοεί την άλωση της Ρώμης, από τον Σύλλα και τους οπαδούς του το 82 π.Χ. και την οποία υπερασπίστηκαν κυρίως σαμνιτικά στρατεύματα μαζί με λίγους Ρωμαίους) και άλλους έσφαξε στην μάχη, δίνοντας εντολή να μη κρατούν αιχμαλώτους, ενώ αυτούς που κατέθεσαν τα όπλα, κάπου τρεις χιλιάδες, τους πήγε στην Δημόσια έπαυλη, στο πεδίον του Άρεως και τους φυλάκισε εκεί. Μετά από τρεις μέρες έστειλε στρατιώτες και τους έσφαξε όλους. Έκανε επίσης πλήθος προγραφών και δεν σταμάτησε πριν εξοντώσει όλους τους Σαυνίτες, ενώ άλλους τους έδιωξε από την Ιταλία. Σε αυτούς που τον ρωτούσαν γιατί τόσο μίσος, έλεγε ότι έμαθε εκ πείρας ότι ποτέ οι Ρωμαίοι δεν θα απολαύσουν ειρήνη όσο μένουν Σαυνίτες κοντά τους. Και έτσι οι πόλεις τους μετέπεσαν σε κώμες και μερικές εξαφανίσθηκαν τελείως…».

Μέχρι τα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. οι Καμπανοί θα αφομοιωθούν πλήρως από τους Ρωμαίους, γλωσσικά και πολιτιστικά (βλ. M. Grant: History of Rome – London 1990, σελ. 47-49 και 52).

Το παραπάνω λήμμα προέρχεται από το  "Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου" του Δ. Ε. Ευαγγελίδη