Ηπειρωτικά (8)

Κεφαλλῆνες: Αρχαιοελληνικό φύλο της Δυτικής (Ηπειρωτικής) ομάδος, αναφερόμενο στα ομηρικά έπη, όπου παρουσιάζεται να κατέχει την Κεφαλληνία, την Ιθάκη, την Ζάκυνθο, πιθανόν την Λευκάδα, καθώς επίσης την Ακαρνανία και να διατηρεί καλές σχέσεις με τους Θεσπρωτούς, που κατείχαν τα παράλια της Ηπείρου. Από την Ακαρνανία θα εκτοπισθούν αργότερα, γύρω στο 1100 π.Χ. από τους Ακαρνάνες. Ο μυθικός ήρωας αυτού του φύλου, ο Οδυσσεύς, εκτός από τον Όμηρο (Ιλιάς, Β 631 και Οδύσσεια), αναφέρεται και σε θεσπρωτικούς μύθους που εντοπίζονται στην Πίνδο, πιθανή περιοχή αρχικής εγκατάστασης και διαμόρφωσης των Κεφαλλήνων.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι από πολλούς φιλόλογους, αρχαίους και σύγχρονους, Έλληνες και ξένους, έχουν επισημανθεί οι αναφερόμενες στον Οδυσσέα αντιφάσεις μεταξύ του κυρίως κειμένου της Ιλιάδος και του τμήματος της ραψωδίας Β που είναι γνωστό ως «Νηών Κατάλογος». Έτσι η Ιλιάς δημιουργεί την εντύπωση και η Οδύσσεια την ενισχύει, ότι ο Οδυσσεύς ήταν ο πιο μεγάλος από τους ηγεμόνες των νησιών του Ιονίου. Αλλά στον «Κατάλογο», η εικόνα είναι διαφορετική, αφού το μεγαλύτερο Βασίλειο στα Ιόνια νησιά είναι του Μέγη (Ιλιάς, Β 627) που είναι επικεφαλής ενός στόλου από 40 πλοία, ενώ ο Οδυσσεύς συγκεντρώνει μόλις 12 πλοία (Ιλιάς, Β 637) και εξουσιάζει μια ασήμαντη περιοχή, ό,τι περισσεύει από το Βασίλειο του Μέγητος!

Συστηματικές έρευνες πολλών ετών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο «Νηών Κατάλογος» αποτελεί παρεμβολή στο υπόλοιπο σώμα της Ιλιάδος, χρονολογείται από τα Μυκηναϊκά χρόνια, διασώθηκε με την προφορική παράδοση και ενσωματώθηκε αργότερα στο έπος. Στο εξαιρετικό έργο του Άγγλου καθηγητή Denys L. Page (μεταφρασμένο στα ελληνικά): Η Ιλιάς και η Ιστορία – Εκδόσεις Παπαδήμα – Αθήνα 1986 (β΄ έκδοση), υποστηρίζει με πειστικά επιχειρήματα ότι ο Οδυσσεύς δεν υπήρχε καθόλου στον αρχικό Κατάλογο και παρεμβλήθηκε επειδή είχε σπουδαία θέση στο υπόλοιπο έπος, όπως συνέβη και με τον Αίαντα. Και καταλήγει :

«… εάν ο Οδυσσέας δεν είχε θέση στον μυκηναϊκό Κατάλογο, τότε θα πρέπει να είναι είτε ήρωας της προ-τρωϊκής ποίησης (όπως ο Αίας) είτε μια μορφή μάλλον της Λαογραφίας παρά της Μυθολογίας, που μπήκε στο μαγνητικό πεδίο του Τρωϊκού κύκλου…».

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της νεώτερης έρευνας, οι Κεφαλλήνες πρέπει να εγκαταστάθηκαν στα νησιά που κατείχαν στο τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, κατά την διάρκεια της Μέσης Χαλκοκρατίας (Μεσοελλαδική 1900-1600 π.Χ.), την ίδια περίοδο που μετακινήθηκαν προς τον Νότο οι Λοκροί, οι Φωκείς και οι Αιτωλοί.

Παραυαίοι: Αρχαίο Ηπειρωτικό φύλο της ομάδας των Θεσπρωτών. Η ονομασία του φύλου προήλθε από την αρχική ονομασία του ποταμού Αώου, ο οποίος ονομαζόταν Αίας, Αύας ή Αύος, στην περιοχή του οποίου ήταν εγκατεστημένο. Οι Παραυαίοι, ορεσίβιος ποιμενικός λαός, απομονωμένος στις δύσβατες περιοχές της βορείας Πίνδου, ελάχιστο ρόλο θα διαδραματίσουν στις ιστορικές εξελίξεις της περιοχής. Με την εξάπλωση, στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. των Μολοσσών, στις κεντρικές περιοχές της Ηπείρου, οι Παραυαίοι θα αποκοπούν από τον κύριο κορμό των Θεσπρωτών και θα παραμείνουν ανεξάρτητοι στην ορεινή περιοχή τους.

Ο Θουκυδίδης τους αναφέρει (Β΄ 80) ως συμμάχους των Σπαρτιατών σε σχέση με τα γεγονότα του έτους 429 π.Χ. και την εισβολή στην Ακαρνανία. Μνημονεύει μάλιστα και το όνομα του Όρoιδος, του ηγεμόνα των Παραυαίων.

Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει τους Παραυαίους ως «…έθνος Θεσπρωτικόν. Ριανός εν τετάρτω Θεσσαλικών … καλούνται δε από του παρά τον Αύον ποταμόν οικείσθαι…».
Γύρω στο 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ θα τους ενσωματώσει στο Βασίλειο της Μακεδονίας μαζί με τους Τυμφαίους και τους Ορέστες.

Στην διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων, ο Πύρρος, ο βασιλεύς της Ηπείρου, θα αποσπάσει (294 π.Χ.) την Παραυαία από την Μακεδονία και θα την ενσωματώσει στην επικράτειά του.

Μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση, οι Παραυαίοι θα συγχωνευθούν με τα γειτονικά φύλα, κατά την διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας.

Παρωραίοι: Αρχαίο Ηπειρωτικό φύλο, γειτονικό των Τυμφαίων, εντοπιζόμενο στην βόρεια Πίνδο, μεταξύ του όρους Λάκμων και των πηγών των ποταμών Αράχθου και Αώου, στο σημερινό Ζαγόρι (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ. σελ. 24). Αναφέρονται από τον Στράβωνα (Ζ΄ VII. 8) ως ένα από τα Ηπειρωτικά φύλα που βρίσκονται κοντά στους Μακεδόνες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση του ονόματος ενός εκπροσώπου τους (Αρχίδαμος, Παρωρός) στο τιμητικό ψήφισμα των Μολοσσών, που βρέθηκε στην Δωδώνη (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ. σελ. 70).

Υποστηρίχθηκε παλαιότερα (Αρχ. Κάτ. Ηπ. ό. π. σελ. 62) ότι είχαν σχέση με τους Παρωρεάτας της Τριφυλίας στην δυτική Πελοπόννησο, κάτι που σήμερα δεν είναι αποδεκτό.

Οι Παρωραίοι ή Παρωροί, αποκλεισμένοι στην ορεινή χώρα τους, ελάχιστη συμμετοχή είχαν στα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα της αρχαιότητος και θα εξαφανισθούν την περίοδο της ρωμαιοκρατίας, συγχωνευόμενοι με τα υπόλοιπα φύλα της περιοχής.

Σελλοί: Πανάρχαιο φύλο της Ηπείρου εντοπιζόμενο στην περιοχή της Δωδώνης και το οποίο όπως προκύπτει, εξελίχθηκε σε μια ιερατική κάστα αφιερωμένη στην λατρεία του Δωδωναίου Διός. Οι Σελλοί αναφέρονται στον Όμηρο (Ιλιάς Π 234) με αφορμή την προσευχή του Αχιλλέα προς τον Δία : «…Βασιλιά Δία, Δωδωναίε, Πελασγικέ, που ζεις μακριά και κυβερνάς την Δωδώνη με τις βαρυχειμωνιές της, που γύρω της ζουν λατρεύοντάς σε οι ανιπτόποδες μάντεις Σελλοί που κοιμούνται καταγής…».

Αρκετούς αιώνες αργότερα, ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης, ο οποίος θεωρείται από όλους τους ερευνητές ως ιδιαίτερα ακριβής στις πληροφορίες του, μνημονεύει τους Σελλούς που κατοικούσαν στην Δωδώνη, αναφερόμενος σε ένα μεγάλο κατακλυσμό ο οποίος συνέβη: «…περί την Ελλάδα την αρχαίαν. Αύτη δ’ εστίν η περί την Δωδώνην και τον Αχελώον…Ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Έλληνες…» (Μετεωρολογικά, Α΄ 352α).

Ο Στράβων (Ζ΄ VII. 10) παραθέτοντας απόψεις παλαιότερων ιστορικών και συγγραφέων όπως ο Φιλόχορος, ο Πίνδαρος, ο Ησίοδος, ο Απολλόδωρος κ.λ.π. αναφέρει ότι οι Σελλοί λέγονται και Ελλοί και ότι κατοικούσαν στην Ελλοπία, όπως ονομαζόταν η περιοχή της Δωδώνης πολύ παλιά. Τέλος, ο Στέφανος Βυζάντιος στο σχετικό λήμμα αναφέρει τα εξής: «…Σελλοί, οι Δωδωναίοι. «αμφί δε Σελλοί σοί ναίουσ’ υποφήται». λέγεται και δίχα του σ Ελλοί…».

Στο "Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων" και στο λήμμα Σελλοί αναφέρονται τα εξής: «…ορεσίβιοι τινές γυμνόποδες, κατά γής κοιμώμενοι, πανάρχαιοι ιερείς του Διός εν Δωδώνη, ού και το ιερόν πρώτοι ελέγοντο ιδρύσαντες, απόγονοι δε των Πελασγών…», ενώ στο "Λεξικόν Ελλ. Αρχαιολ." και στο αντίστοιχο λήμμα «…οι αυτοί και Ελλοί, κατά την ενιαχού τραχείαν προφοράν της δασείας ως σ, οίον έξ = sex (έξη στα Λατινικά σημ. ΔΕΕ) κ.τ.λ., πιθανώς η ρίζα του ονόματος Έλληνες…». Η άποψη αυτή, ότι η ονομασία Έλληνες, προήλθε από τους Σελλούς ή Ελλούς, που αναφέρεται στο Λ.Ε.Α., υποστηρίζεται σήμερα από πολλούς ερευνητές.

Τυμφαῖοι: Αρχαίο Ηπειρωτικό φύλο, που συμμετείχε στην ομοσπονδία (=φυλετική ομάδα) των Μολοσσών. Οι Τυμφαίοι αποτελούσαν έναν ορεσίβιο ποιμενικό λαό, εγκατεστημένο στην περιοχή του όρους Τύμφη (σημερ. Γκαμήλα) της βόρειας Πίνδου, στις πηγές του Αώου.

Στην διάρκεια της βασιλείας του Αλεξάνδρου Α΄ της Μακεδονίας (498/497-454 π.Χ.), οι Τυμφαίοι, θα ενσωματωθούν στο Μακεδονικό Βασίλειο, όπως και τα υπόλοιπα φύλα της άνω Μακεδονίας, οι Ελιμιώτες, οι Λυγκηστές, οι Ορέστες και οι Πελαγόνες, τα οποία συμμετείχαν μέχρι τότε επίσης στην ομοσπονδία των Μολοσσών δηλ. των ελληνικών φύλων της Ηπείρου (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, σελ. 68). Την έστω και σκιώδη επικυριαρχία επί των φύλων της άνω Μακεδονίας θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου Α΄, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία όπως αποδείχθηκε. Ορισμένα από αυτά τα φύλα θα επανέλθουν στην ομοσπονδία των Μολοσσών, όπως οι Ορέστες (Ορέστες Μολοσσοί).

Το φυλετικό κράτος των Τυμφαίων είχε επικεφαλής βασιλέα, όπως και τα άλλα γειτονικά φύλα. Γνωρίζουμε ότι γύρω στο 370 π.Χ. βασιλεύς των Τυμφαίων ήταν ο Σιμμίας, γιος του οποίου ήταν ο γνωστός στρατηγός του Φιλίππου και Μ. Αλεξάνδρου, Πολυπέρχων ή Πολυσπέρχων (Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις - Βιβλίο Β΄ 12.2). Μετά την ήττα του βασιλιά των Μολοσσών Αρρύβα από τον Φίλιππο τον Β΄, το 350 π.Χ. η Τυμφαία, η Παραυαία και η Ορεστίδα θα ενσωματωθούν οριστικά στο Βασίλειο της Μακεδονίας.

Ο Στράβων αναφέρει (Ζ΄ VII. 9) την πόλη Αιγίνιον των Τυμφαίων, γειτονικό με την Αιθικία και την Τρίκκη (τα σημερινά Τρίκκαλα).
Οι Τυμφαίοι θα αφομοιωθούν από τους Μακεδόνες στην διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων και μέχρι την αρχή της χριστιανικής εποχής θα εξαφανισθούν ως ξεχωριστό φύλο.