Δεν έχεις, Όλυμπε, θεούς, μηδέ λεβέντες η Όσσα, ραγιάδες έχεις, μάννα γη, σκυφτούς για το χαράτσι, κούφιοι και οκνοί καταφρονούν τη θεία τραχιά σου γλώσσα, των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι…
(Κωστής Παλαμάς)

Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2009

Λαοί και φύλα της αρχαίας Μακεδονίας (1)


'Αλμωπες, Βισάλτες, Βρίγες-Βρύγοι ή Βρύγες (Φρύγες)
Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Πολλά από τα τοπωνύμια της αρχαίας Μακεδονίας (βλ. Χάρτη Αρχαία Μακεδονία) χρησιμοποιήθηκαν (μετά την απελευθέρωσή της το 1912) και πάλι από την ελληνική Πολιτεία, για την ονομασία κυρίως επαρχιών, σύμφωνα με την παλαιότερη διοικητική διαίρεση της χώρας μας.
Μόνον για τους Νομούς Πέλλας, Πιερίας, Ημαθίας και Χαλκιδικής χρησιμοποιήθηκαν αρχαίες ονομασίες, για τον μεν πρώτο το όνομα της νεώτερης πρωτεύουσας του Μακεδονικού βασιλείου, για τον δεύτερο η αρχαία ονομασία της περιοχής, που είχε δοθεί από τους Μάγνητες, για τον τρίτο το αρχαίο τοπωνύμιο [Ημαθία/Ψαμαθία (Ησύχιος) = αιγιαλός, αμμώδης περιοχή/χώρα] με το οποίο ήταν γνωστή σε παλαιότερες εποχές η Μακεδονία (πριν από την εγκατάσταση του φύλου των Μακεδόνων) και για τον τέταρτο η αρχαία ονομασία, που προήλθε από τους αρχαίους Χαλκιδείς αποίκους των παραλίων.
Στις περισσότερες επαρχίες των Νομών της Μακεδονίας χρησιμοποιήθηκαν, όπως προαναφέραμε τα αρχαία τοπωνύμια, τα οποία είχαν προκύψει, στην συντριπτική τους πλειονότητα, από τα ονόματα διαφόρων φύλων που είχαν εγκατασταθεί στις περιοχές αυτές. Προφανώς, τα αρχαία τοπωνύμια δεν συνέπιπταν εδαφικά απολύτως με τις νεώτερες επαρχίες, αλλά κάλυπταν σε γενικές γραμμές τις αντίστοιχες περιοχές της αρχαιότητας. Μέχρι πρόσφατα λοιπόν υπήρχαν στους διάφορους Νομούς της Μακεδονίας «Επαρχίες» με αρχαίες ονομασίες όπως Επαρχία Αλμωπίας (στον Νομό Πέλλας), Επαρχίες Σιντικής, Βισαλτίας (στον Νομό Σερρών), Παιονίας (στον Νομό Κιλκίς), Επαρχία Εορδαίας (Νομός Κοζάνης).
Ποιοι ήσαν όμως οι Άλμωπες, οι Βισάλτες, οι Παίονες, οι Εορδοί, οι Σίντοι ή Σιντοί, αλλά και οι Πίερες, οι Σίθωνες, οι Οδόμαντες, οι Ηδωνοί, οι Ορέστες, οι Λυγκηστές, οι Ελιμιώτες, οι Πελαγόνες, οι Μάγνητες κ.λπ.;
Στις αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε όσες πληροφορίες έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα για αυτούς τους αρχαίους λαούς και τα φύλα, που κατοικούσαν στον χώρο της αρχαίας Μακεδονίας. Υπενθυμίζουμε ότι για Παίονες και Παιονία υπάρχει πρόσφατη ανάρτηση (Κυριακή, 01 Νοεμβρίου 2009).

Για περισσότερες πληροφορίες, αλλά και για την πληρέστερη ενημέρωση των αναγνωστών, συστήνουμε την ανάγνωση του εισαγωγικού κεφαλαίου με τον τίτλο «Ιστορικό Περίγραμμα» από το βιβλίο: «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων» – ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ (β΄ έκδοση συμπληρωμένη) Θεσσαλονίκη 2004, [Κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλείο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ Ερμού 61 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ] καθώς και το βιβλίο των Σάκη Τότλη-Δημήτρη Ευαγγελίδη: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ χθες και σήμερα (Έκδόσεις Μέτρο, 2009), το οποίο εκδόθηκε αρχικά από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πέλλας και διανεμήθηκε σε Σχολεία, Συλλόγους και πολίτες.

Ἂλμωπες: Στο εξαιρετικό και αναντικατάστατο, παρά την παλαιότητά του, Λεξικό των Κυρίων Ονομάτων (Ανέστη Κωνσταντινίδου, Κωνσταντινούπολις 1900) αποκαλούνται Ἀλμῶπες και όπως αναφέρει, ήσαν «…Έθνος πελαγονικόν της Μακεδονίας…». Σύμφωνα με την παράδοση η Αλμωπία έλαβε το όνομα από τον γίγαντα Άλμωπο, υιό του Ποσειδώνος και της Έλλης (Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά). Η Αλμωπία υπήρξε η πρώτη χώρα που κατακτήθηκε (Θουκυδίδης, Β΄ 99) από τους Τημενίδες βασιλείς της Μακεδονίας (αμέσως μετά το 550 π.Χ.). Αξίζει να σημειωθεί ότι στους Βυζαντινούς χρόνους ονομαζόταν Μογλενά (=χώρα της ομίχλης) ενώ επί Τουρκοκρατίας Καρατζόβα από την τουρκική ονομασία του όρους Βόρας (Λεξικό Παπυρος – Λαρούς – Μπριτάνικα, Αθήνα 1997).
Σύμφωνα με τις νεώτερες αντιλήψεις, οι αρχαιότεροι κάτοικοι της Αλμωπίας θεωρούνται ως παιονικής καταγωγής φύλο (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – «Εκδοτική Αθηνών» 1982, σελ. 48), το οποίο εγκαταστάθηκε στην περιοχή, όπου συγχωνεύθηκε με τους γηγενείς κατοίκους (απογόνους Νεολιθικού πληθυσμού) στην διάρκεια της Μέσης Εποχής του Ορειχάλκου(1900-1600 π.Χ.).
Ο γεωγράφος Κλαύδιος Πτολεμαίος (Γ΄ 13. 24) τους αποδίδει τις πόλεις Όρμα, Ευρωπό και Άψαλο. Γύρω στο 1150 π.Χ., η περιοχή θα κατακτηθεί από τους Βρίγες (Φρύγες) και μετά την αποχώρηση των Φρυγών (περί το 800 π.Χ.), θα υποταχθεί στους Ιλλυριούς. Τελικώς, στη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. η χώρα των Αλμώπων θα κατακτηθεί από τους Μακεδόνες, οι οποίοι θα τους αφομοιώσουν ή εκδιώξουν από την περιοχή και από τότε θα αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα της Μακεδονίας.

Βισάλτες: Αρχαίο μη-ελληνικό φύλο, θεωρούμενο παλαιότερα ως θρακικό, που εγκαταστάθηκε, γύρω στα τέλη της Χαλκοκρατίας (περίπου 1200 π.Χ.), κυρίως στις δυτικές περιοχές του κάτω ρου του ποταμού Στρυμόνα, αφομοιώνοντας ένα τμήμα του πελασγικού φύλου των Κρηστωναίων και απωθώντας τους υπόλοιπους δυτικότερα, αλλά υπό την κυριαρχία του ηγεμόνα των Βισαλτών (βλ. Ο. Άβελ: Ιστορία της Μακεδονίας, σελ. 177). Σύμφωνα όμως με νεώτερες απόψεις (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – «Εκδοτική Αθηνών» 1982, σελ. 48), οι Βισάλτες θεωρούνται ως ένα αρχικά φρυγικό φύλο, που αναμίχθηκε στην συνέχεια με τους Θράκες.
Η αρχαία πάντως Βισαλτία, κάλυπτε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. την περιοχή μεταξύ του όρους Βερτίσκος προς Δυσμάς, της Κερκινίτιδος λίμνης προς Ανατολάς, του Στρυμονικού κόλπου προς Νότον και του ποταμού Στρυμόνος προς Α-ΒΑ (Βλ. Χάρτη Αρχαία Μακεδονία ).
Οι Βισάλτες αναφέρονται από τον Ηρόδοτο (Η΄ 116) και από τον Θουκυδίδη (Β΄ 99 – Δ΄ 106). Ο Ηρόδοτος συγκεκριμένα διηγείται, ότι κατά την εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδος, ο βασιλεύς των Βισαλτών δεν δέχθηκε να τον ακολουθήσει και κατέφυγε στην Ροδόπη. Οι έξη υιοί του όμως τον παράκουσαν και συνεξεστράτευσαν με τους Πέρσες, αλλά όταν επέστρεψαν τους τιμώρησε σκληρά, τυφλώνοντάς τους.


Αργυρό οκτάδραχμο Βισαλτών (περίπου 475-465 π.Χ.)


Η Βισαλτία κατελήφθη από τον Βασιλέα της Μακεδονίας Αλέξανδρο τον Α΄, μετά την μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.) και εκτός από μικρά διαστήματα, θα παραμείνει από τότε επαρχία του Μακεδονικού Βασιλείου. Οι Βισάλτες, στην διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, θα εξελληνισθούν και θα αφομοιωθούν πλήρως.

Βρίγες, Βρύγοι ἤ Βρύγες: Με την ονομασία Βρίγες και Βρύγοι (βλ. Στράβων Ζ΄ VΙΙ. 8), μνημονεύεται στις αρχαίες πηγές ένα μικρό φύλο στην Ιλλυρία. Τα μέλη αυτού του φύλου αναφέρονται ως οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής, σύμφωνα με την παράδοση για την ίδρυση της Επιδάμνου (αποικία των Κερκυραίων, σημερινό Δυρράχιο της Αλβανίας), την οποία κατέγραψε ο Αλεξανδρινός ιστοριογράφος του 2ου μ.Χ. αιώνα Αππιανός και που τους διαδέχθηκαν αργότερα οι Ταυλάντιοι, με τους οποίους, όπως σαφώς συμπεραίνεται, οι Βρίγες δεν είχαν καμιά σχέση ή συγγένεια.
Η νεώτερη έρευνα προσδιόρισε ότι το φύλο αυτό ταυτίζεται με τους Βρίγες του Ηροδότου (Ζ΄ 73), που εντοπίζονται στην Μακεδονία, πριν από την μαζική τους αναχώρηση και εγκατάσταση στην Μικρά Ασία, όπου θα γίνουν γνωστοί με την ονομασία Φρύγες. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι ο Ηρόδοτος αναφέρει (ΣΤ΄ 45 και Ζ΄ 185) και κάποιους άλλους Βρύγες, «Βρύγοι Θρήικες», οι οποίοι επιτέθηκαν στον στρατό του Μαρδονίου, σε μια νυκτερινή επιχείρηση, κάπου στην «Μακεδονία», χωρίς να προσδιορίζεται ακριβώς η περιοχή (σύμφωνα με τον Ν. Χάμμοντ – «Ιστορία της Μακεδονίας» τομ. Α΄ σελ. 329 - μάλλον στην βόρεια Χαλκιδική), κατά την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδος (492 π.Χ.). Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που ο Στέφανος Βυζάντιος διακρίνει τους Βρίγες «έθνος Θρακικόν», από τους Βρύγες, που τους θεωρεί «Μακεδονικόν έθνος, προσεχές Ιλλυριοίς». Φαίνεται ότι αυτοί οι Βρύγες ή Βρίγες ή Βρύγοι, ήσαν υπόλειμμα των εκτεταμένων φρυγικών εγκαταστάσεων στον βορειοελλαδικό χώρο (βλ. Ιστορικό Περίγραμμα στο «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων»). Όσο για τον χαρακτηρισμό τους, «Θράκες», αυτός οφείλεται μάλλον στις συγκεχυμένες απόψεις του Ηροδότου και της εποχής του, που επαναλαμβάνονται και από άλλους αρχαίους συγγραφείς (π.χ. Στράβων Ζ΄ ΙΙΙ. 2).

Δ.Ε.Ε.

4 σχόλια:

Akritas είπε...

Η Margalit Finkelberg στο Greeks and Pre-Greeks(σελ31) γράφει για τους Φρύγες:

The Phrygians spoke an Indo-European language closely related to Greek, which allows
us to suppose that their position as regards the Greeks could not have differed much from that of the Macedonians. [22]
Yet, no ancestor of the Phrygians is mentioned in Greek genealogies on a par with Makedon and Graikos. This ‘structural amnesia’ was obviously due to the fact that, as distinct from the Macedonians who remained in their original habitat in southeastern Europe, the Phrygians moved to Anatolia in the time of the great migrations at the end of the Bronze Age.[23]

===================================
[22]
Note that some of the ostensibly isolated Greek words, which are often associated with the socalled pre-Hellenic substratum, in fact have parallels in Macedonian or Phrygian. Thus Greek thalassa, ‘sea’, and wanakt-, ‘ruler’, are the same as Macedonian dalangkha and Phrygian vanakt-: cf. Lejeune 1972: 108; Neumann 1979 : 824. On the pre-Hellenic substratumsee below, Chapter 3 .

[23]
Hdt. 7.73; Str. 14.5.29, pp. 680–1; Xanthus 765 F 14 Jacoby. Cf. Mellink 1991: 621. Linguistic considerations speak against the argument expounded in Drews 1993a: 65–6 and 1993b: 9–26, that the tradition of the Phrygian migration from Europe to Asia is a fifth-century bc invention.
Of all the languages of the East Indo-European group only Greek, Macedonian and Phrygian are centum languages, that is, they did not develop the palatalisation of the velar consonants characteristic of the other East Indo-European languages (Armenian, Albanian, Indo-Iranian, the Slavic and Baltic languages).
This common retention can only be accounted for if we assume that the Greeks, Macedonians and Phrygians jointly separated from the proto-Indo-European unity and left for the Balkans before satemisation of the rest of the East Indo-European languages had taken place.
Had Greek and Phrygian separated before the arrival of the Greeks in the Balkans, Phrygian should have been related to Greek approximately as are Armenian or Iranian, which also belong to the Eastern group of Indo-European languages and are quite close to Greek. On East Indo- European and Greek see Mallory 1989: 108; cf. West 1997: 2 n. 2. On ‘structural amnesia’ see Henige 1974: 27.


Ποια είναι η άποψη σας για αυτό;
Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί ευρέως αυτή η άποψη.

Βιβλιόφιλος είπε...

Όπως αναφέρω στο σχετικό λήμμα για τους Φρύγες της Μ. Ασίας στο "Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου":
"...Η σύγχρονη γλωσσολογική έρευνα, έχει αποδείξει ότι η Φρυγική γλώσσα είναι χωρίς αμφιβολία μέλος της Αριοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών. Δυστυχώς, το περιορισμένο λεξιλόγιο που διαθέτουμε, η απουσία ή έστω η σπανιότητα εκτεταμένων κειμένων, που θα μας αποκάλυπταν περισσότερα για την γραμματική και το συντακτικό, καθιστούν την Φρυγική μια ελάχιστα γνωστή γλώσσα. Από εδώ ξεκινούν και τα προβλήματα κατάταξής της μέσα στην οικογένεια των Αριοευρωπαϊκών γλωσσών. Παλαιότερα, πολλοί αναφέρονταν στην «Θρακοφρυγική» ομάδα ή κλάδο της Αριοευρωπαϊκής οικογένειας. Σήμερα αποδείχθηκε ότι η Θρακική και η Φρυγική ανήκουν σε δυο τελείως διαφορετικές ομάδες.
Υπενθυμίζουμε ότι η Αριοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες, ανάλογα με την λέξη για τον αριθμό εκατό: Στις γλώσσες centum της Δυτικής ομάδας και τις γλώσσες satem της Ανατολικής ομάδας.
Η Φρυγική αποδείχθηκε ότι ανήκει όπως και η Ελληνική, στην Δυτική ομάδα centum, μαζί με τις Ιταλικές (αρχαίες: Λατινο-Φαλισκική, Οσκο-Ουμβρική, Πικεντική και σύγχρονες Ρωμανικές-Λατινογενείς: Ιταλική, Ισπανική, Γαλλική κ.λ.π.) και Τευτονικές (Γερμανική, Ολλανδική, Σκανδιναβικές) γλώσσες. Αντίθετα, η Θρακική ανήκει στην Ανατολική ομάδα, στην λεγόμενη ομάδα satem, όπου κατατάσσονται επίσης οι Σλαβικές, οι Ιρανικές (Περσική, Κουρδική, Αφγανική κ.λπ.) και οι Ινδικές γλώσσες (η προγονική Σανσκριτική και οι σύγχρονες Hindi, Bengali, Punjabi, Urdu κ.λπ.).
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη του καθηγητή της Ελληνικής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων O. Masson, ο οποίος επισημαίνοντας τα πολλά κοινά γλωσσικά στοιχεία στην σύνταξη και στο λεξιλόγιο μεταξύ Φρυγικής και Ελληνικής γλώσσας, καταλήγει στο θεμελιώδες ερώτημα:
«…Οι εκπληκτικές ομοιότητες αυτές, που μέχρι ένα σημείο δικαιολογούνται διότι ανάγονται στους στενούς προϊστορικούς δεσμούς μεταξύ των δύο γλωσσών, οφείλονται απλώς στο γεγονός ότι οι δύο λαοί συνοικούσαν επί αιώνες στον ίδιο γεωγραφικό χώρο ή στο γεγονός ότι Φρυγική και Ελληνική ανήκουν στον ίδιο κλάδο της Αριοευρωπαϊκής; ».
Κατά τον ίδιο επιστήμονα, με τον μελλοντικό εμπλουτισμό των γνώσεών μας για την Φρυγική, πιθανόν να καταλήξουμε κάποια μέρα να αναφερόμαστε στον «Ελληνο –Φρυγικό» κλάδο της Αριοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών (βλ. C.Α.Η. Vol. III part 2, σελ. 669)...".

Με άλλα λόγια είναι πολύ πρόωρο και επιστημονικά μη αποδεκτό να καταλήγουμε σε οριστικά συμπεράσματα με ελάχιστα στοιχεία. Για τα υπόλοιπα που αναφέρεις στα αποσπάσματα συμφωνώ με τα περισσότερα, αλλά σηκώνει συζήτηση, ειδικά το σημείο που θεωρεί την αρχαία Μακεδονική ισότιμη (ξεχωριστή)γλώσσα με την Ελληνική και Φρυγική και όχι απλή ελληνική διάλεκτο, κάτι που έχει απορριφθεί από τους περισσότερους ειδικούς.
Επειδή αναφέρεται σε κάποιο σημείο, έχεις διαβάσει το βιβλίο του Drews: "The coming of the Greeks" και τις αστειότητες που υποστηρίζει;
Πάντως το σχετικά πρόσφατο βιβλίο του David W. Anthony: The Horse, The Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World – “Princeton University Press” Princeton N. J. 2007 περιέχει ενδιαφέρουσες απόψεις για το γενικότερο θέμα.
ΔΕΕ

Βιβλιόφιλος είπε...

Ξαναδιαβάζοντας τα αποσπάσματα, διαπίστωσα ότι ή εν λόγω κυρία υποστηρίζει μια καινοφανή (τουλάχιστον για μένα) άποψη ότι η Ελληνική γλώσσα ανήκει μαζί με την Μακεδονική (!!!) και την Φρυγική στις Ανατολικές Ι.Ε. γλώσσες! Υποθέτω ότι η εν λόγω έχει διαβάσει πολύ Χάντιγκτον και το κείμενό της είναι μάλλον πολιτικό παρά επιστημονικό...
ΔΕΕ

Βιβλιόφιλος είπε...

Διάβασε κι αυτό:

The incipit of a piece from the Jerusalem Post:


Four senior scientists will be admitted on Tuesday to the Israel Academy of Sciences and the Humanities at a ceremony in Beit Hanassi. Over Hanukka, new members are inducted by the president of Israel, who formally appoints them.

The academy is the most senior body in Israeli science. Established in 1961, it serves as the government's science adviser and aims to promote scientific research and development in the natural and social sciences.

The new members are: Prof. Margalit Finkelberg, head of classical studies at Tel Aviv University. Born in Minsk in 1947, she came on aliya in 1975 and received her Ph.D. at the Hebrew University. She has an international reputation in the fields of literature and religion in ancient Greece.

Χωρίς σχόλια...