Φανούλα Παπάζογλου - Η μεγάλη ελληνίστρια
και ιστορικός της αρχαίας Μακεδονίας
Η συμβολή της
Φανούλας Παπάζογλου
στην ιστορική γεωγραφία
Του Μιλτιάδη Χατζόπουλου
Τη νύχτα της 26ης προς την 27η Ιανουαρίου (2001) πέθανε στο Βελιγράδι η μεγάλη ελληνίστρια και ιστορικός της αρχαίας Μακεδονίας Φανούλα Παπάζογλου. Η Φανούλα Παπάζογλου γεννήθηκε το 1917 από γονείς Έλληνες βλαχικής καταγωγής στο Μοναστήρι, που οι τύχες του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου είχαν αφήσει έξω από την ελληνική επικράτεια. Αλλοι συγγενείς της ήλθαν τότε ή αργότερα ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, η οικογένειά της όμως παρέμεινε στη Σερβία και εκείνη παρακολούθησε την εγκύκλιο εκπαίδευση σε σχολεία του Μοναστηρίου. Μετά την αποφοίτησή της το 1936 εγγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου όπου μέχρι το 1941 σπούδασε κλασική φιλολογία και ιστορία. Μεταξύ των καθηγητών της ήταν και ο Νικόλας Βούλιτς, που της ενέπνευσε την αγάπη για την επιγραφική και την ιστορική γεωγραφία.
Στη νέα Γιουγκοσλαβία
Η εισβολή του Αξονος έθεσε προσωρινά απότομο τέλος στις σπουδές της. Η Φανούλα Παπάζογλου στρατεύθηκε με ηρωισμό στις γραμμές των Παρτιζάνων, συνελήφθη και εγκλείσθηκε σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως από τους Γερμανούς και, μετά την απελευθέρωση, προσέφερε επί δύο χρόνια τις υπηρεσίες της στη νέα Γιουγκοσλαβία, εργαζομένη στα υπουργεία Πληροφοριών και Εξωτερικών. Το 1946 ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου και από το 1947 άρχισε εκεί την πανεπιστημιακή της σταδιοδρομία, την οποία συνέχισε μέχρι τη συνταξιοδότησή της, το 1979.
Στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου η Φανούλα Παπάζογλου γνώρισε, ερωτεύθηκε και παντρεύτηκε τον κατά δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερό της διαπρεπή Ρώσο βυζαντινολόγο Γεώργιο Οστρογκόρσκι, από τον οποίο απέκτησε μια θυγατέρα, την Τατιάνα, και ένα γιο τον Αλέξανδρο. Το λιτό και φιλόξενο διαμέρισμά τους, στον αριθμό 10 της οδού βασιλέως Λαζάρου, υποδέχθηκε μαθητές και συναδέλφους από όλα τα μέρη του κόσμου. Η αγάπη και ο θαυμασμός προς το διάσημο σύζυγό της εκφράζονται στον πρόλογο της ελληνικής εκδόσεως της «Ιστορίας του Βυζαντινού Kράτους», ο οποίος γράφηκε ενάμιση χρόνο μετά το θάνατό του.
TATJANA OSTROGORSKI
Η Φανούλα Παπάζογλου ήταν ιστορικός. Την απασχολούσαν θέματα πολιτειακής και κοινωνικής ιστορίας και ιστορικής ανθρωπολογίας, όπως αυτά που πραγματεύεται στα μεγάλα της συγγράμματα «Τα φύλα της κεντρικής Βαλκανικής κατά τους προρρωμαϊκούς χρόνους» (στα σερβικά και τα αγγλικά), Αμστερνταμ 1978, ή «Λαοί και πάροικοι. Ερευνες περί της δομής της ελληνιστικής κοινωνίας» (στη γαλλική), Βελιγράδι 1997.
Kατά πάσαν όμως πιθανότητα το όνομά της στην ιστορία των αρχαιογνωστικών επιστημών θα μείνει συνδεδεμένο με τις συμβολές της στην επιγραφική και την ιστορική γεωγραφία. Πέρα από τις δεκάδες άρθρων που αφιέρωσε σ' αυτά τα θέματα, υπήρξε η ψυχή της εκδόσεως πέντε τόμων μέχρι σήμερα των (λατινικών κυρίως) επιγραφών της Ανω Μοισίας (Σερβίας, Kοσσυφοπεδίου και βορείου, πρώην γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας) και ενός μέχρι σήμερα τόμου των (ελληνικών κυρίως) επιγραφών της νοτίου πρώην γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας, στους οποίους συνεργάσθηκε πλειάδα μαθητών της.
Συστηματική συλλογή
Πράγματι η Φανούλα Παπάζογλου αντελήφθη πολύ ενωρίς ότι η ανανέωση της μελέτης της αρχαιότητος, ιδίως περιοχών που, όπως η Μακεδονία, δεν ήσαν στον επίκεντρο του ενδιαφέροντος των αρχαίων συγγραφέων, είχε ως απαραίτητη προϋπόθεση την εκμετάλλευση νέων ιστορικών πηγών και ότι οι πολύτιμες αυτές πηγές, οι επιγραφές και τα νομίσματα, υπήρχαν διασκορπισμένες και εν πολλοίς άγνωστες, έπρεπε δε να συλλεχθούν και να εκδοθούν συστηματικά. Η μελέτη τους επέτρεψε τον εντοπισμό πόλεων και τον εθνικό προσδιορισμό λαών γνωστών από μία απλώς νύξη αρχαίου κειμένου ή και τελείως αγνώστων.
Παρομοίως, επειδή κατανοούσε ότι η μελέτη της ιστορίας είναι αδιανόητη έξω από το γεωγραφικό της πλαίσιο, αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών της στην ανάπλαση της ιστορικής γεωγραφίας της πατρίδος της, της Μακεδονίας. Kαρπός του μόχθου της ήταν η έκδοση το 1957 της μονογραφίας «Οι μακεδονικές πόλεις κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους» (στη σερβική). Επρόκειτο για τιτάνιο έργο που πραγματοποιήθηκε υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Εκτοτε και επί δύο δεκαετίες εργάσθηκε για την ανασύνθεσή του υπό το φως των νέων αρχαιολογικών ανακαλύψεων που μετέβαλαν άρδην την εικόνα της αρχαίας Μακεδονίας. Επιστέγασμα των εικοσαετών προσπαθειών της ήταν η δημοσίευση στη γαλλική του μνημειώδους έργου «Οι πόλεις της Μακεδονίας κατά τη ρωμαϊκή εποχή» (Αθήνα 1988), που σφράγισε τις έρευνες για την ιστορία και τη γεωγραφία της Μακεδονίας και αποτελεί σήμερα απαραίτητο βοήθημα για όσους ασχολούνται με αυτήν.
Στη Σερβική Ακαδημία
Η συμβολή της Φανούλας Παπάζογλου αναγνωρίσθηκε τόσο στον τόπο της όσο και διεθνώς. Το 1974 εξελέγη τακτικό μέλος της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών. Το 1982 της απενεμήθη ο τίτλος του επιτίμου διδάκτορος της Σορβόννης. Μέλος της Ακαδημίας Επιστημών των Σκοπίων και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, τιμήθηκε με τα ανώτατα βραβεία από την πόλη του Βελιγραδίου και τη Δημοκρατία της Σερβίας για το σύνολο της προσφοράς της. Στην Ελλάδα ήταν επίτιμο μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός».
Ελληνίδα με βλάχικες ρίζες η Φανούλα Παπάζογλου λόγω ιστορικών συμπτώσεων δεν υπηρέτησε την ιδιαίτερη πατρίδα της Μακεδονία από την Ελλάδα, αλλά από τη Γιουγκοσλαβία. Εκεί αποτέλεσε τον πόλο των αρχαίων ελληνικών σπουδών, τη σημασία του οποίου υπογραμμίζει το κενό που αφήνει η απώλειά της. Ο σπόρος όμως που έριξε καρποφόρησε στους μαθητές της, όπως ο Σλ. Σούσανιτς, η Μαριάννα Ριτσλ ή η Μιλένα Μίλιν.
Η Φανούλα Παπάζογλου, παρά την καταγωγή της από τη Μακεδονία, στην οποία αφιέρωσε την ζωή της, αρνήθηκε την καταγραφή της ως Μακεδόνισσας, εθνικής ονομασίας που είχαν οικειοποιηθεί οι Σλαβομακεδόνες και αυτοπροσδιοριζόταν ως Γιουγκοσλάβα, από πίστη στα ιδανικά που ενέπνευσαν οι αγώνες κατά του Ναζισμού και για την οικοδόμηση μιας νέας ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας. Τα γεγονότα των τελευταίων δέκα ετών, αποκορύφωμα των οποίων υπήρξαν οι βάρβαροι βομβαρδισμοί της χώρας της από τους πρώην συμμάχους της, την πίκραναν βαθύτατα. Ευτυχώς η αγάπη των παιδιών της και των εγγονών της και η στοργή των μαθητών της φαίδρυναν το τέλος της ζωής της.
Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου