Σλαβικά τοπωνύμια

 Σλαβικές εγκαταστάσεις

στη μεσαιωνική Ελλάδα

Συγγραφέας : Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μαρία
ISBN : 9607079140
ISBN 13 : 9789607079145
Εκδόσεις : ΙΔΡΥΜΑ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ
Χρονολογία έκδοσης : 2000
Σελίδες : 75

Ένα από τα πλέον αξιόπιστα έργα για το συγκεκριμένο θέμα. Από το βιβλίο αυτό παραθέτουμε ένα πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα σχετικά με τα Σλαβικά τοπωνύμια του ελλαδικού χώρου, ένα ζήτημα που συχνά επανέρχεται στην επικαιρότητα, λόγω του γεγονότος ότι συχνά το  επικαλούνται οι προπαγανδιστές των Σκοπίων. Τα τεκμηριωμένα δεδομένα που αναφέρονται στο εν λόγω έργο είναι πιστεύουμε αποστομωτικά.

ΔΕΕ

Σλαβικά τοπωνύμια   

"...Ιδιαίτερα χρήσιμα για το θέμα είναι τα δεδομένα των σλαβικών τοπωνυμίων, για τα όποια έχουν γίνει σημαντικές μελέτες, αλλά και λανθασμένες εκτιμήσεις και παρερμηνείες. Σύμφωνα με τον κατάλογο του Max Vasmer - τη μόνη ως τώρα παρά τις αδυναμίες της συνολική καταγραφή, τα σλαβικά μακροτοπωνύμια του ελληνικού χώρου είναι 2123 και κατανέμονται κατά περιοχές ως εξής: Μακεδονία 730, Θράκη 45, "Ήπειρος 412, Θεσσαλία 165, Αιτωλοακαρνανία 98, Ευρυτανία 48, Φθιώτιδα 55, Φωκίδα 45, Βοιωτία 22, Αττική 18, Πελοπόννησος 429, Νησιά τοϋ Ιονίου 16, Εύβοια 19, Νησιά του Αιγαίου 4, Κρήτη 17.

Ακόμη και αν δεν έχουν καταγραφεί όλα τα σλαβικά μακροτοπωνύμια του ελληνικού χώρου, ο αριθμός είναι πολύ μικρός σε σύγκριση με το σύνολο των δεκάδων χιλιάδων ελληνικών τοπωνυμίων. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο αριθμός αυτός δεν αντιπροσωπεύει απόλυτα την πραγματικότητα, γιατί α) περιέχει τοπωνύμια τα όποια εσφαλμένα θεωρούνται σλαβικά, ενώ μπορούν να εξηγηθούν από την ελληνική ή και την ιταλική γλώσσα, β) περιέχει σλαβικά τοπωνύμια πού μαρτυρούνται από μεσαιωνικές πηγές, αλλά δεν διασώθηκαν ως τή σύγχρονη εποχή και ταυτόχρονα τοπωνύμια σλαβικά πού εμφανίστηκαν σχετικά μεταγενέστερα και επέζησαν ως τις ημέρες μας. Υπάρχει δηλ. μια επικάλυψη ως προς την κατανομή του υλικού μέσα στο χρόνο και τούτο μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα.

Δεν θα αναλύσω εδώ το μηχανισμό της ονοματοθεσίας των τοπωνυμίων και τη σημασία τους παραπέμπω γι' αυτό στην εμπεριστατωμένη ανάλυση του Δ. Ζακυθηνού. Περιορίζομαι μόνο να επαναλάβω ότι ορισμένα σλαβικά τοπωνύμια δεν αποτελούν πρωτογενείς σλαβικές ονοματοθεσίες, άλλα οφείλονται σε δευτερογενείς σχηματισμούς, γιατί, παρόλο πού προέρχονται από λέξεις σλαβικές, δόθηκαν στο χώρο άπό τρίτους φορείς, Έλληνες, Βλάχους η Αλβανούς, και όχι από τούς ίδιους τους Σλάβους. Έτσι, λέξεις σλαβικές πού πέρασαν στο καθημερινό ελληνικό λεξιλόγιο, πού μεταπλάστηκαν σύμφωνα με τους κανόνες της ελληνικής γλώσσας, όπως π.χ. οι λέξεις λόγγος, λαγκάδα, βάλτος κ.ά., και δόθηκαν από Έλληνες κατοίκους σε διάφορους τόπους, δέν μπορούν να θεωρηθούν τοπωνύμια σλαβικά είναι απλώς λεξιλογικά δάνεια.

Σχετικά με την κατανομή των σλαβικών τοπωνυμίων στο χώρο, παρατηρείται ότι συγκεντρώνονται σε ορεινές περιοχές, είναι λιγότερα στις πεδιάδες και ελάχιστα στα παράλια. Τούτο συμφωνεί και με τη γενική εικόνα των Σλάβων, που ήταν κυρίως γεωργοί ή και κτηνοτρόφοι και κατοικούσαν συνήθως στις πλαγιές και τις υπώρειες των βουνών. Άλλωστε η άμυνα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας απέναντι στη σλαβική διείσδυση ήταν πολύ πιο αποτελεσματική στα αστικά κέντρα και οι επίμαχες στρατιωτικά και οικονομικά θέσεις βρίσκονταν συνήθως στην πεδιάδα και στις ακτές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι τα σλαβικά τοπωνύμια δείχνουν ένα λαό γεωργικό, πού αγνοούσε τον αστικό βίο και δεν είχε αναπτυχθεί πολιτικό και πολιτιστικά: τα περισσότερα τοπωνύμια έχουν σχέση με την καθημερινή ζωή και τη φύση, με τον αγροτικό και ποιμενικό βίο- δεν μαρτυρούνται τοπωνύμια με αφηρημένες έννοιες η δηλωτικά τού δημόσιου βίου και τής θρησκευτικής ζωής, που θα υποδήλωναν κάποια εξελιγμένη πολιτικά και πολιτιστικά κοινωνία. Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για τις δάνειες στην ελληνική γλώσσα σλαβικές λέξεις. Γεγονός πού συμφωνεί και μέ τις μαρτυρίες των πηγών για την πολιτική και κοινωνική τους συγκρότηση.

Το μέγεθος των εγκαταστάσεων των Σλάβων στόν ελληνικό χώρο δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστή αριθμητικά. Ωστόσο, ο P. Charanis παρατηρεί ότι «δεν θα πρέπει να ήταν υπερβολικά πολυάριθμοι σε σύγκριση με τον γηγενή πληθυσμό [...] γιατί διαφορετικά δεν θα είχαν χάσει οι περισσότεροι από αυτούς την ταυτότητα τους»...".

«Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Ελλάδα» της σειράς "Όψεις της Βυζαντινής Κοινωνίας - 8", του Ιδρύματος Γουλανδρή-Χόρν (1993, επανέκδ. 2000), της Καθηγήτριας της Ιστορίας των Λαών της Χερσονήσου του Αίμου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (1975-1996), Μαρίας Νυσταζοπούλου - Πελεκίδου.

Σημ. ΔΕΕ: Οι επισημάνσεις είναι δικές μας και δεν υπάρχουν στο αρχικό κείμενο.