Αρβανιτόβλαχοι (1)

ΑΡΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΟΙ:

Αυτόχθονες Β/Ηπειρώτες που εκλατινίστηκαν...

Του ΑΧΙΛΛΕΑ Γ. ΛΑΖΑΡΟΥ, Βαλκανιολόγου

Το πρώτο συνθετικό της επικεφαλίδας ανάγει στην Αρβανιτία των Δημητριέων Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά, οι οποίοι στη Γεωγραφία Νεωτερική τη συγκαταλέγουν ως δεύτερη ελληνική περιφέρεια. Πρώτη εκλαμβάνουν τη Δαλματία, την οποία τον 7ο αιώνα μ.Χ. ο επίσκοπος Σεβίλλης Ισίδωρος αποκαλεί Graecia! Την απόφαση αυτή τεκμηριώνει ο L. Braccesi στη συγγραφή του Grecita adriatica (Bologna 1971).

Ο γεννημένος στη Στριδώνα Δαλματίας άγιος Ιερώνυμος δημιουργεί τη Vulgata, ο δε Καππαδόκης Γούλφιλας παραδουνάβια «Βίβλο Γοτθική»! Στη σημερινή Σκόδρα (Σκούταρι, Χρυσούπολη) επιγραφή των 6ου-7ου αι. μ.Χ., η οποία επί μισό αιώνα (1898-1959) λογιζόταν ιλλυρική, αποδείχθηκε ελληνική και χριστιανική. Ο γεωγράφος του 19ου αι. H. Kiepert (1818-1899) θεωρεί τον ποταμό Γενυσό (Γενούσο και αλβ. Σκούμπι), ο οποίος διέρχεται από το Ελβασάν, ως βόρειο όριο της Ελλάδος. Στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ Σκόδρας και Γενούσου – Εγνατίας, όπως ήδη είχε ορίσει ο Στράβων, επανέλαβε ο Προκόπιος και επαναβεβαιώνει ο Vl. Popovic, υπερείχε το ελληνικό στοιχείο, κατά τον A. Canini. Ιδιαίτερα δε εντυπωσιάζει η ομολογία του Αλβανού ηγέτη Basri-bey, κατά την οποία αναγνωρίζεται ο ελληνικός χαρακτήρας της νότιας Αλβανίας, όντως της Βορείου Ηπείρου, όπου «το υπεραιωνόβιο πολιτισμικό έργο των σχολών της κυριαρχεί ηθικά και εθνικά».

ΕΚΛΑΤΙΝΙΣΜΟΙ ΕΛΛΗΝΩΝ

Βέβαια, η ελληνικότητα της Βορείου Ηπείρου καταδείχθηκε διεπιστημονικά και από τους R. Vulpe, Vl. Georgiev, Ol. Masson, P. Cabanes, N.G.L. Hammond, F. Papazoglou. Ο πρώτος αποκλείει στη Βόρειο Ήπειρο ύπαρξη ονομάτων ιλλυρικών. Βρίσκει δε μόνον ελληνικά και ρωμαϊκά. Τα δεύτερα υποδηλώνουν απαρχές εκλατινισμού Ελλήνων, δηλαδή γενέσεως Βλάχων. Πράγματι πρώιμη λατινοφωνία Βορειοηπειρωτών επισημαίνεται και για βιοποριστικούς λόγους προ ρωμαιοκρατίας. Επαγγελματίες, κατ’ εξοχήν μεταφορείς – αγωγιάτες, δραστηριοποιούνται στα βοηθητικά (auxilia) ρωμαϊκά σώματα και εξοικειώνονται με τη λατινική, όπως διαπιστώνουν οι S. I. Oost, N. G. L. Hammond, G. Cheesman, P. Cabanes... Η λατινοφωνία εμφανίζεται και εκτός της Β. Ηπείρου πάλι προ ρωμαιοκρατίας. Διότι Ρωμαίοι και Έλληνες αναγκάζονται να συμπράξουν για την περιστολή ιλλυρικών επιδρομών, βλαπτικών για όλους. Έτσι αποβαίνει απαραίτητη στους Έλληνες η εκμάθηση βασικής λατινικής ορολογίας στρατιωτικής, ώστε να πραγματώνεται συμμαχικός συντονισμός.

Γρήγορα οι δυνατότητες εκλατινισμού Ελλήνων διευρύνονται. Ο Ρουμάνος C. Poghirc παραθέτει πέντε παράγοντες: Στρατός, Εμπόριο και οικονομικές δραστηριότητες, Ρωμαϊκή διοίκηση, δημόσιοι δρόμοι, Εκχριστιανισμός Βαλκανίων. Όλοι ισχύουν απόλυτα. Κατ’ ακολουθίαν οι Αρβανιτόβλαχοι είναι αυτόχθονες Βορειοηπειρώτες. Η αυτοχθονία άλλωστε και η ελληνικότητά τους επικυρώνονται και με ανάλυση του λατινογενούς γλωσσικού ιδιώματός τους, δοθέντος ότι τα δομικά στοιχεία του είναι ελληνικά, μη δυνάμενα να δανεισθούν, κατά τον Vl. Georgiev.

Επιπρόσθετα δε ο Ν. Iorga ενεργώντας έρευνα στα Αρχεία της Πολωνίας για Βλάχους από τη Μοσχόπολη ανακαλύπτει αυτοπροαίρετες ενώπιον των Πολωνικών Αρχών δηλώσεις της εθνικής ταυτότητάς τους: Honoratus Demetrius Wretowski, Graecus, vinopola, de civitate Moscopolis... 1780...

Ωστόσο ο Αλβανός Ekrem Vlora, που απορρίπτει πιθανότητα προελεύσεως Αρβανιτοβλάχων από Ρουμανία, εφ’ όσον εκεί πρωτοπαρουσιάζονται μετά δύο αιώνες, εικάζει ερχομό από Ιταλία! Παραβλέπει δε απαγόρευση συγκλητική, την οποία επικαλούνται οι Maria Manoliu, I. Iordan, B. Gerov... Ακόμη και Ιταλιωτών Ελλήνων, που επανέκαμψαν στην Ελλάδα, η Σύγκλητος εσπευσμένα ενεργεί για την επιστροφή, όπως τεκμηριωμένα ιστορεί ο Μιλτ. Χατζόπουλος.

ΤΙ ΕΙΠΑΝ ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ

Την εντοπιότητα και ελληνικότητα των Αρβανιτοβλάχων, καθώς και του συνόλου των Βλάχων του Ελλαδικου χώρου, ανακοινώνει ο πρώτος Νεοέλληνας ιστορικός Κ. Κούμας (1777-1836). Τη θέση του, κατά την Ελευθερία Ι. Νικολαΐδου, υποστηρίζουν οι Απ. Βακαλόπουλος, Αχ. Γ. Λαζάρου, Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου. Ειδικά για τον δεύτερο προσθέτει: «Στις εργασίες του Λαζάρου δημοσιεύεται πλήρης ελληνική και ξένη βιβλιογραφία γύρω από κάθε πτυχή του Κουτσοβλαχικού Ζητήματος. Συντριπτικά επιχειρήματα για «αντίπαλες» θέσεις περιέχει η πρόσφατη μελέτη του Καταγωγή και επίτομη ιστορία των Βλάχων της Αλβανίας, Ηπειρωτικό Ημερολόγιο τ. 15 (1993-94) σ. 427 κ.εξ. Τα επιχειρήματά του αναφέρονται τόσο στην καταγωγή των Κουτσοβλάχων όσο και στον πληθυσμιακή κατανομή τους, ιδιαίτερα στον χώρο της Αλβανίας». Ο Βακαλόπουλος συγγράφει και σύντομο μελέτημα ευγλωττότατα επιγραφόμενο: «Ο γλωσσικός εκλατινισμός των κατοίκων της Ηπειρωτικής Ελλάδας».

Οι Αρβανιτόβλαχοι επιδίδονται στη μεγαλοκτηνοτροφία, μεγαλοβιοτεχνία, εμπόριο, ναυτιλία, επιστήμες, γράμματα και καλές τέχνες, διοίκηση πολιτική – στρατιωτική, ιεραποστολή. Κατά τον Πλούταρχο στην Αυλή του Πύρρου θεωρούσαν σημαντική προσωπικότητα ένα μεγαλοκτηνοτρόφο. Ανατροπή φέρει η τουρκοκρατία με τον εξισλαμισμό Αλβανών, υπαιτίων απώλειας ιδιόκτητων βοσκοτόπων ή καταστροφής αστικών κέντρων, π.χ. Μοσχόπολη, και φυγής προς δύσβατα βουνά Μαυροβουνίου ή προς νότο έως την Πελοπόννησο και προς χώρες Παραδουνάβιες.

Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ

Πάντως επιβιώνουν στις προγονικές γενέτειρες της Βορείου Ηπείρου και στη Διασπορά, Θεσπρωτία, Αιτωλοακαρνανία, Μαγνησία κ.ά. Πελοποννήσου λαμπρό δείγμα σώθηκε στη Μολδαβία! Αφήνοντας τη Λακωνία η οικογένεια Σπαθάρη μετονομάζεται Milescu από το τοπωνύμιο εγκαταστάσεώς της. Το δε τέκνο Νικόλαος προσθέτει και προσωνύμιο Μολδαβολάκων, του οποίου την ιδιόχειρη διαθήκη, κατακειμένη στην ...Οξφόρδη σε άπταιστη ελληνική γλώσσα, ανακαλύπτει και δημοσιεύει η Laetitita Turdeanu-Cartojan.

Τις πρώτες σπουδές του έκαμε στην Ακαδημία Ιασίου, στην οποία ο Αρβανιτόβλαχος ηγεμόνας Βασίλειος Λούπος αντικατέστησε τους Πολωνούς καθηγητές με Έλληνες, καθιστώντας την εστία ακτινοβολίας ελληνικού πολιτισμού. Έπειτα φοιτά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπου τον γνώρισε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος και τον συνέστησε στον τσάρο της Ρωσίας Αλέξιο Μιχαήλοβιτς, πατέρα του Πέτρου του Μεγάλου. Ο τσάρος του αναθέτει οργάνωση Γραφείου Διαφωτίσεως, ακριβέστερα δε δημιουργία Διευθύνσεως Δημοσίων Διεθνών Σχέσεων! Ο Αρβανιτόβλαχος Ν. Σπαθάρης διατηρώντας συνεχή επικοινωνία με τους ομογενείς συμβάλλει στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού βιβλίου. Ταυτόχρονα αναδεικνύεται ονομαστός ελληνιστής και γίνεται περιζήτητος, ιδίως κατά το χρονικό διάστημα των θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων και αντιμεταρρυθμίσεων, στις οποίες πρώτιστο μέλημα υπήρξε η πιστότητα των πηγών, ελληνικών και λατινικών.

Νωρίς αναγνωρίζεται ως ρηξικέλευθος διπλωμάτης. Ως πρέσβυς δε του τσάρο, όπως επισημαίνεται από τον Εmile, Picot, ηγήθηκε τριακονταμελούς επίσημης αποστολής, της οποίας οι πλείστοι ήσαν Έλληνες, εγκαινιάζοντας ρωσοκινεζικές συνομιλίες. Ιδιαίτερο απόκτημα συνιστά διαφωτιστική συγγραφή, Οδοιπορικό, του οποίου το περιεχόμενο επιθυμούν πάμπολλοι να πληροφορηθούν. Έτσι άνοιξαν διάπλατα πύλες ανακτόρων για την υποδοχή του τολμητία. Αλλά ο Σπαθάρης αποτόλμησε και επικινδυνωδέστερο! Δραγουμάνος του εμπιστεύθηκε το τελειωτικό σχέδιο αλώσεως της Βιέννης, κατά το 1683, και με κίνδυνο της ζωής τους εγκαιρότατα το παρέδωσε στους πολιορκουμένους Αυστριακούς σώζοντας από τον εξισλαμισμό όλη την Ευρώπη.

Ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΟΥΠΟΣ

Αναντίρρητα μεταξύ των διακεκριμένων Αρβανιτοβλάχων ιδιάζουσα μορφή λογίζεται ο Λούπος Βασίλειος. Ψευδώνυμο είναι το επώνυμο, Κώτσης το αληθινό, προφανέστατα ηπειρωτικό, το δε όνομα Βασίλειος συμβολίζει τη βασιλεία του Βυζαντίου. Ως ηγεμόνας της Μολδαβίας το πρώτο μέτρο, που λαμβάνει, αφορά στην αντικατάσταση της σλαβωνικής από την τοπική Εκκλησία και βαθμιαία από τη Διοίκηση με την εισαγωγή της ελληνικής γλώσσας, μετακαλώντας από την Ήπειρο και τη λοιπή Ελλάδα κληρικούς ως ιερουργούς και διδασκάλους. Η ελληνομάθεια απλώθηκε και πέρα της μολδαβικής ηγεμονίας. Η θυγατέρα του αλληλογραφεί ελληνιστί με ηγετικά στελέχη της τσαρικής Ρωσίας. Προ πάντων ο Βασίλειος Λούπος αναδεικνύεται υπέρμαχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διεκδικητής του Βυζαντινού θρόνου ως Έλληνας!

Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ

Αρβανιτόβλαχος είναι και ο Απόστολος Αρσάκης. Γεννήθηκε στη Χοταχόβα της Βορείου Ηπείρου το 1797 και απεβίωσε στο Βουκουρέστι το 1874. Σπούδασε Ιατρική στη Γερμανία και αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Άλλης. Στον Αρσάκη οφείλεται η πρώτη συγγραφή ιστορίας της Ιατρικής στη Ρουμανία (Έκθεσις συνοπτική της ιατρικής ιστορίας, 1813). Ανέστειλε την άσκηση της Ιατρικής και επιδόθηκε στην ενασχόληση με κρατικές υποθέσεις. Ουσιαστικά έγινε συνειδητός πολιτικός στη Ρουμανία. Θιασώτης των ελευθέρων θεσμών και διακρατικών συνεργασιών διακρίθηκε ως ρήτορας και δημοσιογράφος. Αναδείχθηκε αρχηγός του ρουμανικού συντηρητικού κόμματος. Εκλέχθηκε υπουργός Εξωτερικών και σε κρίσιμη συγκυρία πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου, δηλαδή διετέλεσε και υπηρεσιακός πρωθυπουργός.

Όμως παρά την διά βίου διαμονή στην αλλοδαπή ποτέ δεν λησμόνησε τις γενέτειρές του, μικρή και μεγάλη. Τρανή απόδειξη αποτελεί η από μέρους του ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, η οποία διατηρείται και μάλιστα πολυδιάστατη. Το δε σπουδαιότερο είναι ότι δεν περιορίσθηκε μόνο στην οικονομική συνδρομή, η οποία υπερτερεί της μισής προσωπικής περιουσίας του. Πράγματι συντάχθηκε με τους πρωτοπόρους της αναγκαίας μέριμνας για την πνευματική καλλιέργεια των γυναικών. Είχε άλλωστε προβλέψει και τρεις υποτροφίες από το Ίδρυμά του για σπουδάστριες, οι οποίες θα υπηρετούσαν ως δασκάλες... Ίδρυσε τέσσερα παρθεναγωγεία (Αρσάκεια), στην Αθήνα, Κωνσταντινούπολη, Κέρκυρα και Λάρισα, πολύτιμη οπωσδήποτε προσφορά, της οποίας παρεπόμενη υπήρξε η απονομή στον Αρσάκη από την Ελλάδα μεγάλων τιμητικών διακρίσεων και μεταλλίων.

(συνέχεια και τέλος στην επόμενη ανάρτηση)

Πηγή: http://borioipirotika.blogspot.com/2011/10/blog-post_1287.html