Μη-συμβατική Ανθρωπολογία (2)

Χρονολογικός πίνακας απολιθωμάτων Οικογένειας «Ανθρωπίδες»

Περί του "Αρχανθρώπου"...

(Συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση)

Μετά από αυτήν την μακρά, αλλά αναγκαία παρέκβαση, επανερχόμαστε στις απόψεις και τις θέσεις του κ. Άρη Πουλιανού, που αρχικά ήσαν απόλυτα συμβατές και σύμφωνες με τα επιστημονικώς παραδεκτά, όπως τουλάχιστον παρουσιάζονταν στα κείμενά του. Φαίνεται όμως – υποθέσεις κάνω – ότι αυτή η σύμπλευση με το κύριο ρεύμα της «συμβατικής» επιστημονικής σκέψης δεν επαρκούσε στον κ. Α. Πουλιανό, ο οποίος πιθανόν συνειδητοποίησε ότι σ’ αυτό το «κράτος» της «πλάκας», όπου ευημερούν μόνον οι κομματικοί εγκάθετοι ανεξαρτήτως αποχρώσεως και τα ποικίλα τρωκτικά του δημοσίου χρήματος, το μέλλον του διαγραφόταν μάλλον σκοτεινό. Έτσι, ο φιλόδοξος ανθρωπολόγος αποφάσισε – επαναλαμβάνω ότι κάνω υποθέσεις – να μεταπηδήσει στον χώρο της «μη-συμβατικής» ανθρωπολογίας και αντί να παραμείνει ένας περιθωριακός και μοναχικός ερευνητής και μια παραγνωρισμένη ιδιοφυΐα (από τις οποίες βρίθει η Ελλάδα), να αναδειχθεί σε πνευματικό ηγέτη και καθοδηγητή ενός κατά φαντασίαν «ελληνοκεντρικού» χώρου. Μέσα στα πλαίσια αυτά εντάσσονται διάφορες «ανακαλύψεις», «ευρήματα» και εξωφρενικές θεωρίες που αφήνουν κεχηνότες ακόμη και τους πιο φευγάτους «ελληνόψυχους», οι οποίοι όμως, χωρίς να πολυκαταλαβαίνουν από επιστημονική μεθοδολογία και δεοντολογία, αρπάζονται από τις σχετικές δηλώσεις του σε αντίστοιχης σοβαρότητας περιοδικά και βομβαρδίζουν στην συνέχεια όποιον βρουν μπροστά τους με «αυτοχθονισμούς», «την αρχαιότερη φωτιά που άναψε ανθρώπινο χέρι στην Ευρώπη», «εργαλεία ανθρωπιδών ηλικίας 12-11 εκατομ. ετών» (!!!) και άλλες ανάλογες «μη-συμβατικές» παλαβομάρες. Δυστυχώς, οι αναγνώστες αυτών των δηλώσεων δεν διαθέτουν το ανάλογο επιστημονικό υπόβαθρο και προφανώς οι γνώσεις τους για θέματα Παλαιοντολογίας, Παλαιοανθρωπολογίας και Εξελικτικής Βιολογίας είναι από ελάχιστες έως ανύπαρκτες. Έτσι είναι πολύ εύκολο να καταπιούν μαζί με το δόλωμα και το αγκίστρι! Οι επιστημονικές εξελίξεις μάλιστα στον χώρο της Παλαιοανθρωπολογίας είναι ραγδαίες την τελευταία δεκαετία με τις νέες ανακαλύψεις, ώστε είναι αδύνατον αν κάποιος δεν παρακολουθεί την σχετική βιβλιογραφία να καταλάβει τι συμβαίνει και είναι σίγουρο ότι κάπου θα σαστίσει με τα περίεργα ονόματα πλασμάτων που έζησαν πριν από εκατομμύρια χρόνια και το κυριότερο, ποια είναι η σχέση τους με τους σύγχρονους ανθρώπους που ζουν στην Γη ή η σχέση τους με τους προγόνους των Ελλήνων.

Δυστυχώς όμως η επιστημονική γνώση δεν κατακτάται με διαβάσματα συνεντεύξεων σε απίθανα περιοδικά και άρθρων ημιμαθών δημοσιογράφων, η άγνοια των οποίων ανταγωνίζεται επάξια την καλπάζουσα φαντασία τους! Εν πάση περιπτώσει θα επιχειρήσω να περιγράψω όσο πιο σύντομα μπορώ την υφιστάμενη κατάσταση στον χώρο της Παλαιοανθρωπολογίας διεθνώς, που μας φέρνει και στην «πέτρα του σκανδάλου» με την οποία έχει συνδεθεί άρρηκτα το όνομα του κ. Πουλιανού, δηλ. το περίφημο τμήμα του απολιθωμένου κρανίου που ανακαλύφθηκε στο αφάνταστα ταλαιπωρημένο σπήλαιο των Πετραλώνων της Χαλκιδικής.

Ξεκινώντας από τα βασικά, υπενθυμίζουμε ότι οι ζώντες οργανισμοί ταξινομούνται (με κριτήριο την γενετική τους συγγένεια) σε κάποιες μεγάλες συστηματικές ομάδες που με την σειρά τους υποδιαιρούνται σε μικρότερες, αυτές σε ακόμη μικρότερες κ.ο.κ. μέχρι που φτάνουμε στην κατώτερη βαθμίδα, την οποία αποτελούν τα διάφορα «είδη» (species) των διαφόρων οργανισμών που ζουν στον πλανήτη, ζώα, φυτά, μικρόβια κ.λπ. Κάθε είδος (η μικρότερη συστηματική μονάδα) έχει κατά κανόνα μια και μοναδική επιστημονική ονομασία, ώστε να μπορούν οι επιστήμονες να συνεννοούνται μεταξύ τους και να μη υπάρχουν παρανοήσεις από τα τοπικά ονόματα σε διάφορες γλώσσες. Οι επιστημονικές ονομασίες αποτελούνται από δύο τμήματα, στην Λατινική γλώσσα. Το πρώτο τμήμα είναι το όνομα (πάντα με κεφαλαίο αρχικό γράμμα) του «γένους», δηλ. της ευρύτερης βιολογικά συγγενικής ομάδας στην οποία ανήκει το συγκεκριμένο είδος οργανισμού, ενώ με την προσθήκη και της δεύτερης ονομασίας (πάντα με μικρό αρχικό γράμμα) αναφερόμαστε πλέον στον ίδιο τον οργανισμό, δηλ. το «είδος». Σήμερα δεχόμαστε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ανήκει στο είδος που επιστημονικά ονομάζεται Homo sapiens (= Άνθρωπος ο σοφός) και το οποίο, όπως υποστηρίζεται, πρωτοεμφανίσθηκε στην Αφρική πριν από 160-150.000 χρόνια περίπου, για να μεταναστεύσει αρχικά στην Μ. Ανατολή πριν από 100.000 χρόνια και στην συνέχεια σε άλλες περιοχές της Ευρασίας πριν από 50.000 χρόνια περίπου, σύμφωνα με την θεωρία της μοναδικής περιοχής καταγωγής (single origin model). Σύμφωνα όμως με την θεωρία των πολλαπλών περιοχών (multiregional model), ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίχθηκε από ένα διαφορετικό, προγονικό είδος Homo (τον λεγόμενο Η. erectus = Άνθρωπος ο όρθιος) και έδωσε τοπικούς αρχαϊκούς πληθυσμούς που μετεξελίχθηκαν σε Homo sapiens (βλ. Wolpoff, M.H., J. Hawks, D.W. Frayer and K. Hunley, 2001-"Modern human ancestry at the peripheries: A test of the replacement theory" Science, 291:293-297) ή προέκυψε από την άμεση εξέλιξη πληθυσμών Homo erectus ήδη εγκατεστημένων σε διάφορες περιοχές της Ευρασίας (βλ. Carleton Coon: The Origin of Races, London 1963).

Στην ευρωπαϊκή Ήπειρο οι πρώτοι πληθυσμοί ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων, οι λεγόμενοι Κρο-Μανιόν (Cro-Magnon, από την ομώνυμη τοποθεσία στην Γαλλία) εμφανίζονται πριν από 40.000 χρόνια περίπου, ενώ στην Παλαιστίνη (σπήλαια Qafzeh και Skhul) πριν από 100.000 χρόνια. Οι πρόγονοι του σημερινού ανθρώπου συγκατοίκησαν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και της Δυτ. Ασίας για αρκετές χιλιάδες χρόνια με ένα διαφορετικό είδος ανθρώπου, τον λεγόμενο Άνθρωπο του Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis), το οποίο εμφανίσθηκε στην Γη πριν από 200.000 χρόνια και εξαφανίσθηκε πριν από 27.000 χρόνια περίπου (ηλικία των τελευταίων υπολειμμάτων Νεάντερταλ από την Ισπανία). Τα δύο αυτά είδη Homo (sapiens και neanderthalensis, θεωρούμενα παλαιότερα απλές ποικιλίες του ιδίου είδους) κατά την επικρατούσα άποψη προήλθαν εξελικτικά από ένα άλλο είδος Homo, τον λεγόμενο Homo heidelbergensis, ο οποίος εμφανίσθηκε στην Ευρώπη πριν από 500.000 χρόνια και εξαφανίσθηκε πριν από 220.000 χρόνια περίπου, αλλά πρόσφατα έχουν διατυπωθεί και διαφορετικές απόψεις. Ο Homo heidelbergensis, όπως και το στενά συγγενικό είδος που προαναφέραμε, ο Homo erectus (=Άνθρωπος ο όρθιος), από το οποίο πιθανότατα εξελίχθηκε, προήλθαν από ένα άλλο είδος τον Homo ergaster, ο οποίος εντοπίζεται στην Ανατολική Αφρική (πριν 1,9 εκατ. χρόνια) μαζί με άλλα δύο είδη Homo, τον H. habilis και τον H. rudolfensis, τα οποία έζησαν μεταξύ 2,4 και 1,2 εκατομμυρίων ετών.

Το γένος Homo, όπως είναι παραδεκτό σήμερα, προήλθε από την εξέλιξη ενός άλλου προγονικού είδους, το οποίο ανήκε σε ένα διαφορετικό, αρχαιότερο γένος, τους Αυστραλοπιθήκους (Australopithecinae, που σημαίνει «νότιοι πίθηκοι» και όχι «πίθηκοι της Αυστραλίας»!) και ειδικότερα από ένα συγκεκριμένο είδος, το Australopithecus afarensis, το οποίο εντοπίζεται στην Ανατολική Αφρική, όπου έζησε μεταξύ 4 και 3.000.000 ετών. Τα πρώτα απολιθώματα αυτού του είδους ανακαλύφθηκαν το 1974 στην Αιθιοπία από τον νεαρό τότε (31 ετών) Αμερικανό Παλαιοανθρωπολόγο Donald Johanson και χρονολογήθηκαν γύρω στα 3,3 εκατομ. χρόνια. Το εκπληκτικό με το εύρημα αυτό ήταν ότι ανακαλύφθηκε το 40% του απολιθωμένου σκελετού του, μια σπανιότατη περίπτωση, μια και συνήθως οι ερευνητές ήσαν ικανοποιημένοι με την εύρεση κάποιου κρανίου ή μιας σιαγόνος ή ακόμη και μερικών δοντιών! Το εύρημα αυτό ήταν η περίφημη «Λούσυ», όπως έγινε γνωστή παγκοσμίως από το παρατσούκλι που δόθηκε στον απολιθωμένο σκελετό.

Ο Johanson συν-έγραψε αργότερα (το 1996) το εκπληκτικό και μοναδικό σε αξία και περιεχόμενο βιβλίο-λεύκωμα με φωτογραφίες και πλήρη περιγραφή από όλα τα απολιθωμένα ευρήματα Ανθρωπιδών που είχαν ανακαλυφθεί μέχρι τότε (βλ. Εικόνα στην προηγούμενη ανάρτηση).

Χρονολογικά, το αμέσως παλαιότερο εύρημα προέρχεται και αυτό από μια περιοχή της Ανατολικής Αφρικής, την βόρεια Κένυα, όπου το 1994 ανακαλύφθηκαν απολιθώματα ενός αρχαιότερου είδους ηλικίας 4.200.000 ετών περίπου, το οποίο πήρε την ονομασία Australopithecus anamensis και εικάζεται ότι ήταν ο πρόγονος των afarensis. Η μελέτη των οστών έδειξε ότι ήταν πιο εύσωμος από το προηγούμενο είδος (το βάρος του υπολογίσθηκε μεταξύ 55 και 46 κιλών) και το σπουδαιότερο, ήταν ένα δίποδο ον, τόσο ως προς την στάση του σώματος, όσο και την κίνηση. Την ίδια χρονιά (1994) σημειώθηκε και μια άλλη σπουδαία ανακάλυψη και πάλι σε μια περιοχή της Αιθιοπίας, όπου βρέθηκαν απολιθώματα ενός ακόμα παλαιότερου είδους, ηλικίας 4.400.000 ετών, που ονομάσθηκε Ardipethicus ramidus. Η ανακάλυψη αυτού του νέου είδους γέννησε πολλά ερωτήματα σχετικά με το εάν έπρεπε να τοποθετηθεί στην κατηγορία των προγονικών μορφών στον άξονα εξέλιξης του ανθρώπου ή να θεωρηθεί πρόγονος κάποιου από τους ανθρωποειδείς πιθήκους. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε κάποια περισσότερα στοιχεία για την συστηματική ταξινόμηση του ανθρώπου, δηλ. την τοποθέτησή του ανάμεσα στους άλλους ζώντες οργανισμούς του πλανήτη μας.

Οι δύο μεγάλες κατηγορίες οργανισμών, τα Φυτά και τα Ζώα, αποτελούνται από διάφορες Συνομοταξίες (Phyla). Το Ζωϊκό Βασίλειο έχει 11 Συνομοταξίες και μία από αυτές είναι τα Χορδωτά (Chordata), η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις τέσσερεις μεγάλες Ομοταξίες (Classes) των τετραπόδων: Αμφίβια (Amphibia), Ερπετά (Reptilia), Πτηνά (Aves) και Θηλαστικά (Mammalia). Μεταξύ των πολυάριθμων Τάξεων των Θηλαστικών υπάρχει και η σημαντική Τάξη (Order) των Πρωτευόντων (Primates), όπου στην Υποτάξη Ανθρωποειδοειδή (Anthropoidea) περιλαμβάνονται 3 Υπεροικογένειες:

α. Τα Κηβοειδή (Ceboidea) όπου κατατάσσονται οι πίθηκοι του Νέου Κόσμου,

β. τα Κερκοπιθηκοειδή (Cercopithicoidea) που περιλαμβάνει τους πιθήκους του Παλαιού Κόσμου και

γ. τα Ανθρωποειδή (Hominoidea), όπου υπάγονται τρεις ενδιαφέρουσες Οικογένειες (Families).

Η πρώτη Οικογένεια, οι Υλοβατίδες (Hylobatidae) περιλαμβάνει τους Γίββωνες (Gibbons) και τους Σιαμάγκους (Siamang), δασόβιους φρουτοφάγους πιθήκους της ΝΑ Ασίας και Ινδονησίας, η δεύτερη τους Πογγίδες (Pongidae), που περιλαμβάνει τους λεγόμενους Ανθρωποειδείς πιθήκους (Apes)*, τον Ουρακοτάγκο (γένος Pongo), τον Γορίλλα (γένος Gorilla) και τον Χιμπαντζή (γένος Pan) και τέλος η τρίτη τους Ανθρωπίδες (Hominidae), στην οποία κατατάσσεται το μοναδικό επιζών είδος αυτής της Οικογένειας, ο Άνθρωπος ο σοφός (Homo sapiens).

___________________________

(*) Δυστυχώς δεν υπάρχει στην ελληνική γλώσσα η διάκριση μεταξύ των πιθήκων (monkeys) και ανθρωποειδών πιθήκων (apes). Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι όροι μαϊμούδες ή μαϊμούνια για τους πρώτους και πίθηκοι μόνον για τους δεύτερους, αλλά σίγουρα θα υπήρχε και πάλι σύγχυση. Στην αγγλική γλώσσα monkeys αποκαλούνται μόνον οι μαϊμούδες με ουρά, δηλ. τα πλέον πρωτόγονα από εξελικτική άποψη είδη πιθήκων, ενώ apes ονομάζουν μόνον τους ανώτερους πιθήκους.

Αναγκαστήκαμε να κάνουμε αυτήν την εξαντλητική απαρίθμηση διότι αμέσως παρακάτω θα υποχρεωθούμε να επιχειρηματολογήσουμε εναντίον κάποιων εξωφρενικών «μη-συμβατικών» ανθρωπολογικών απόψεων, που είναι αδύνατον να κατανοηθούν από οποιονδήποτε δεν γνωρίζει έστω στοιχειωδώς τα παραπάνω, καθώς και μερικά ακόμη επιστημονικά δεδομένα που σχετίζονται με την εξελικτική ιστορία του ανθρώπου. Τελειώνουμε λοιπόν αυτές τις κουραστικές αναφορές μας στην Ανθρωπολογία με κάποια στοιχεία για δύο ακόμα θέματα:

Το πρώτο είναι η εντυπωσιακή πρόοδος που σημειώθηκε στην Γενετική και ειδικότερα στην τεχνική που είναι γνωστή ως «μοριακό ωρολόγι» (molecular clock) που μας δίνει την δυνατότητα να προσδιορίσουμε χρονικά πότε δύο ομάδες οργανισμών ξεχώρισαν μεταξύ τους και προέκυψαν διαφορετικά είδη, καθώς και τις εξελίξεις στις τεχνικές του μιτοχονδριακού DNA (mtDNA).

Το δεύτερο είναι τα πρόσφατα σχετικά ευρήματα που επεξέτειναν το εξελικτικό παρελθόν του ανθρώπου αρχικά κατά 1,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου, με την ανακάλυψη (το 2000) στην Κένυα του Orrorin tugenensis ηλικίας 6.000.000 ετών και στην συνέχεια κατά 2.000.000 και πλέον χρόνια με την ανεύρεση (το 2001) του Sahelanthropus tchadensis (γνωστού με το παρατσούκλι Tumai = «ελπίδα ζωής» στην τοπική διάλεκτο) στο Τσαντ, στην κεντρική Αφρική, ηλικίας μεταξύ 7 και 6 εκατομμυρίων ετών (βλ. το εξαιρετικά κατατοπιστικό άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Scientific American: An ancestor to call our own - January 2003 σελ. 42-51). Πρέπει να σημειώσουμε ότι γίνονται ακόμη πολλές συζητήσεις μεταξύ των επιστημόνων για τον Sahelanthropus και την ακριβή τοποθέτησή του στον πίνακα της φυλογενετικής εξέλιξης των Ανθρωπιδών (*).

______________________________________

(*) Θα πρέπει να τονιστεί ότι για τον χαρακτηρισμό ενός απολιθώματος και την τοποθέτησή του στην εξελικτική σειρά των προγονικών μορφών του ανθρώπου τα βασικά στοιχεία που αναζητούν οι Παλαιοανθρωπολόγοι είναι η διαπίστωση εάν υπήρχε διποδισμός (bipedalism), δηλ. εάν βάδιζε στα δύο πόδια, το σχήμα της κάτω σιαγόνος και το είδος των δοντιών και το σπουδαιότερο, η χωρητικότητα της εγκεφαλικής κοιλότητος (βλ. Εικόνα παρακάτω).

Οι ερευνητές που ανακάλυψαν το απολίθωμα υποστηρίζουν [περιοδικό Nature 418, 145-151 (11 July 2002) - A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa] ότι ανήκει στον αρχαιότερο ανθρώπινο πρόγονο μετά τον διαχωρισμό της (εξελικτικής μας) γραμμής από εκείνη των χιμπατζήδων («…the oldest known human ancestor after the split of our line from that of chimpanzees...»), ενώ οι διαφωνούντες υποστηρίζουν ότι ανήκει πιθανότατα σε κοινό πρόγονο χιμπατζήδων και ανθρώπων, με το επιχείρημα ότι σύμφωνα με το «μοριακό ωρολόγι» ο διαχωρισμός ανθρώπων-χιμπατζήδων έγινε πριν από 5 εκατομ. χρόνια, δηλ. 1 ή 2 εκατομ. χρόνια μετά από την εποχή που έζησε ο Sahelanthropus.

Βεβαίως, η πλειονότητα των Παλαιοανθρωπολόγων δεν δέχεται την χρονολόγηση του «μοριακού ωρολογιού», υποστηρίζοντας ότι τα στοιχεία της Παλαιοανθρωπολογίας και άλλων επιστημονικών κλάδων υποδεικνύουν ότι ο διαχωρισμός της Οικογένειας Hominidae (Ανθρωπίδες) από την Οικογένεια Pongidae έγινε γύρω στα 7.000.000 χρόνια πριν από σήμερα (*) και επομένως ο Sahelanthropus μπορεί πράγματι να αποτελεί τον αρχαιότερο ανθρώπινο πρόγονό μας.

______________________________

(*) Αντίστοιχα η Οικογένεια Hylobatidae αποχωρίσθηκε από τους κοινούς προγόνους Ανθρώπων-Χιμπατζήδων κατά το Μειόκαινο, πριν από 20 εκατομ. χρόνια περίπου, ενώ ο διαχωρισμός των πιθήκων του Παλαιού Κόσμου (Υπεροικογένεια Cercopithicoidea) από τα Ανθρωποειδή (Υπεροικογένεια Hominoidea) υπολογίζεται ότι συνέβη στο πριν από 30-35 εκατομ. χρόνια, στην διάρκεια του Ολιγόκαινου. Ο διαχωρισμός των πιθήκων του Νέου Κόσμου (Ceboidea) από τις δύο παραπάνω Υπεροικογένειες υπολογίζεται ότι έγινε στην διάρκεια του Ηώκαινου, πριν από 40-45 εκατομμύρια χρόνια.

(Συνεχίζεται)