Μπαμπούγερα:
ένα έθιμο αναλλοίωτο
στο βάθος των αιώνων…
Γράφει η Ζλατίντση Χρύσα
Τρεις χιλιετίες (ίσως και περισσότερο) πριν. Στις περιοχές της σημερινής δυτικής Θράκης και Δράμας, όπου ζούσαν οι λεγόμενοι Θράκες του Νότου (το ένα από τα δύο θρακικά φύλα εντοπισμένο από το Δούναβη ως την Ανατολική και Δυτική Θράκη και τον Στρυμόνα). Η θρησκεία των νότιων Θρακών είχε στην πιο εξέχουσα θέση τη λατρεία του Διόνυσου και του Ορφέα.
Ο θεός Διόνυσος ήταν ο θεός της καρποφορίας, της ηδονής, της αμπέλου και του θεάτρου. Γιος μιας χθόνιας θεάς, της Σεμέλης και του ουράνιου θεού Δία, καρπός μιας παράνομης σχέσης που εξαιτίας αυτής φυγαδεύτηκε στη Θράκη όπου μεγάλωσε εκεί. Λατρεύτηκε στην περιοχή αυτή με ιδιαίτερο πάθος επειδή έδωσε την ελπίδα στον άνθρωπο και της ένθεης μανίας να υπερβεί τα όρια του.
Στη Θράκη υπήρξε, στην αρχαιότητα, εντυπωσιακά εντονότερη η αισθησιακή πλευρά της λατρείας του θεού Διονύσου και επίσης ότι αποτέλεσμα από εκείνη την αρχαία ένταση ίσως πρέπει να είναι η επίσης έντονη νεοελληνική κληρονομιά η σχετική με παρόμοια σημερινά διονυσιακά έθιμα που επιβιώνουν ειδικά στη Θράκη.
Απόδειξη της λατρείας αυτής που υπήρξε στην περιοχή είναι ο ναός του θεού Διόνυσου που ανακαλύφθηκε 2 χλμ. έξω από την Καλή Βρύση της Δράμας. Η περιοχή αυτή αποτέλεσε το λίκνο της διονυσιακής λατρείας, με έντονο το πλαίσιο των τελετουργιών, ως κάτι ιερό και μυστηριώδες. Μέσα από τις τελετουργίες εκφράζονται οι πρωτόγονες ιδέες για τα πνεύματα της γονιμότητας και της βλάστησης.
Εκείνη την εποχή, η αδυναμία του ανθρώπου να αντιμετωπίσει, χωρίς τη συνδρομή των υπερφυσικών δυνάμεων, θεών ή δαιμόνων, τις αντιξοότητες και να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα τον οδήγησαν στην αναζήτηση τρόπων επικοινωνίας με τις δυνάμεις αυτές, τις οποίες θέλει να έχει βοηθούς στο έργο του και ασπίδα για κάθε επιβουλή εκ μέρους του κακού. Έτσι καταφεύγει στη λατρεία, ένα σύνολο ενεργειών που στόχο έχουν να τιμήσουν, να εξευμενίσουν και να ευχαριστήσουν τις αγαθοποιούς δυνάμεις.
Τα Μπαμπούγερα κατά την εποχή του Διόνυσου, ήταν σάτυροι οι ακόλουθοι του θεού Διόνυσου όπου γλεντούσαν με μια ζωή ανέμελη με κρασί και γλέντι.
Οι κωδονοφόροι κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε όλες τις ιστορικές περιόδους ανά τους αιώνες.
Λέγεται επίσης ότι αυτούς τους χρησιμοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος στις εκστρατείες του με σκοπό να τραπούν σε φυγή οι ελέφαντες του βασιλιά της Περσίας τρομάζοντας από τον ήχο των κουδουνιών. Επίσης επί τουρκοκρατίας κανένας τούρκος φοροεισπράκτορας δεν πάτησε το πόδι του στην Καλή Βρύση για να πάρει το λεγόμενο χαράτσι-φόρος των Ελλήνων προς τους Τούρκους γιατί έκαναν εμφάνιση τα άγρια σε όψη Μπαμπούγερα και τους τρομοκρατούσαν με αποτέλεσμα να τρέπονται σε φυγή.
Με τον όρο δρώμενα (<δρω = πράττω, δράση, δράμα) έχει καθιερωθεί στη Λαογραφία να χαρακτηρίζονται οι θεαματικές τελετές με θρησκευτικό και μαγικό περιεχόμενο, που συνδέονται με συγκεκριμένη εποχή του κύκλου του χρόνου και του θρησκευτικού κύκλου. Αποτελούν εκδηλώσεις των αγροτικών και ποιμενικών πληθυσμών και αποβλέπουν κατά κύριο λόγο στον εξευμενισμό των απροσδιορίστων φυσικών και υπερφυσικών δυνάμεων που επηρεάζουν τη βλάστηση και την καρποφορία της γης. Για τον λόγο αυτό διατρέχουν όλες τις ανάλογες κοινωνίες και δεν επηρεάζονται από τις θρησκευτικές αντιλήψεις των συστηματικών θρησκειών. Η αρχή τους χάνεται στο χρόνο και οι πανανθρώπινοι συμβολισμοί τους έχουν ενσωματωθεί στις θρησκευτικές τελετές πολλών λαών. Βεβαίως οι τελετές αυτές, με γονιμικό και ευετηρικό (ευ+έτος = καλός χρόνος, καλοχρονιά) χαρακτήρα, με την πάροδο του χρόνου και την προαγωγή της ορθολογικής σκέψης και στη λαϊκή κοσμοθεωρία, έχουν χάσει το συμβολισμό τους και αποτελούν πλέον αφορμές για διασκέδαση και ευωχία.
Ένας λαός, όσο παραδοσιακός κι αν είναι, αλλάζει τρόπο ζωής. Με το πέρασμα, όμως, του χρόνου, δε χάνονται εύκολα τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν και διατηρούν μια ομάδα ανθρώπων. Ένα τέτοιο αναλλοίωτο στοιχείο είναι και ο πολιτισμός του.
Έτσι, στην Καλή Βρύση Δράμας το πανάρχαιο πνεύμα είναι ζωντανό. Κυρίαρχο στοιχείο τα ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ, άνθρωποι μεταμφιεσμένοι που το τριήμερο 6-7-8 Ιανουαρίου κάνουν την εμφάνιση τους στους δρόμους του χωριού. Ένα δρώμενο που έχει τις ρίζες του στη λατρεία του θεού Διόνυσου. Τα μπαμπούγερα με την εντυπωσιακή και επιβλητική μορφή τους ξεχύνονται στους δρόμους μετά τον Αγιασμό των υδάτων και χτυπούν με το σακίδιο στάχτης που κρατούν στο χέρι τον κόσμο για να ξορκίσουν το κακό. Η μάσκα που γίνεται από δέρματα ζώων έχει τη μορφή τράγου που συμβολίζει το ζώο που έχει δύναμη για ζωή. Επίσης τα κουδούνια που ζώνονται στη μέση βγάζουν έναν ήχο για να ξυπνήσουν τη φύση. Τέλος η καμπούρα που τοποθετείτε πίσω στην πλάτη συμβολίζει τη γριά ΜΠΑΜΠΩ που έχει αποδώσει τους καρπούς της ζωής (τους απογόνους).
Το έθιμο κορυφώνεται στις 8 Ιανουαρίου με την αναπαράσταση του Διονυσιακού γάμου. Σε αυτή τη γιορτή μεταμφιεσμένων κυριαρχεί ο αυθορμητισμός και ο ενθουσιασμός. Στις 8/01/2014, οι Σταρτσοβίτες έλαβαν μέρος στο πανάρχαιο αυτό έθιμο, με τους συμμετέχοντες να αναπαριστούν την οικογένεια και τους συγγενείς των κουμπάρων. Αντιστοιχούν επίσης στα χειμερινά Διονύσια της Αρχαίας Ελλάδας, που τελούνταν μεταξύ 15ης Δεκεμβρίου και 15ης Ιανουαρίου.
Επίκεντρο των πολιτιστικών ανταλλαγών υπήρξε η θρησκεία, η οποία λειτούργησε ως βασικό μέσο συνένωσης των πόλων. Το έθιμο εντάχθηκε στις χριστιανικές γιορτές για να δώσει αφορμή για γλέντι και διασκέδαση. Είναι μια έξαρση της κοινωνίας για να ξεφύγει από την καθημερινότητα και τα προβλήματά της. Κυριαρχεί ένας συνδυασμός πολλών προχριστιανικών και χριστιανικών εθίμων. Τελούνται κυρίως με τρεις επιθυμητές σκοπιμότητες:
- Να χαρούν οι άνθρωποι την μετάβαση από τον χειμώνα, το σκοτάδι τη μη γονιμότητα και τον φόβο στην άνοιξη, το φως την βλάστηση και την χαρά. Αυτό επιδιώκεται με το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, τους πολύχρωμους φωτισμούς, τις φωτιές, την αναμμένη εστία, το κυνηγητό των καλικάντζαρων και τον αγιασμό των υδάτων.
- Να εξασφαλίσουν την ευτυχία για τον χρόνο που έρχεται. Αυτό πραγματώνεται με τα κάλαντα, τις ευχές, τα δώρα, τις βασιλόπιτες κλπ.
- Να τονώσουν το θρησκευτικό και οικογενειακό αίσθημα και αυτό εφαρμόζεται με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, την ωραία παραδοσιακή ψαλτική, τις νυχτερινές ακολουθίες και τις οικογενειακές συγκεντρώσεις στο σπίτι με τα φαγητά κλπ.
Όλες αυτές οι γιορτές έχουν πανάρχαια καταγωγή με κύριο σκοπό την καλοχρονιά.
Ο λαός βυθισμένος στα σκοτάδια της άγνοιας, της αμάθειας των δεισιδαιμονιών και των προλήψεων πίστευε πως η επιτυχία ή η αποτυχία στη ζωή εξαρτιόταν από διάφορες εξωγήινες δυνάμεις οι οποίες ρυθμίζανε την ύπαρξή τους και την μοίρα του. Πίστευε πώς όλες τις μέρες του Δωδεκαημέρου που τα νερά ήταν «αβάφτιστα» οι καλικάντζαροι που ως τώρα ήταν καταχωνιασμένοι στα σκοτάδια του Κάτω κόσμου (εκεί όλη την διάρκεια του χρόνου με τα τσεκούρια τους προσπαθούσαν να κόψουν το δέντρο της Γής), στις νεραϊδοσπηλιές, στα ποτάμια, στα «αρμάνια», στα νεκροταφεία, και στα γκρεμισμένα ακατοίκητα σπίτια με τη ευκαιρία που οι νύχτες ήταν «αλτές» (λυτές) και δεν ήταν στέρεα δεμένες στον κορμό του χρόνου, ανέβαιναν στον Απάνω κόσμο και βάζανε τα δυνατά τους να κάνουν ό,τι κακό μπορούσαν στους ανθρώπους, τους ανακάτευαν χωρίς κανένα έλεγχο και περιορισμό.
Η γνώση της αρχαίας ελληνικής λαϊκής λατρείας είναι το χρυσό κλειδί που μας οδηγεί στη νέα ελληνική θρησκεία. Η θρακική λατρεία πήγασε από την προθεϊκή εποχή και τη διονυσιακή τελετουργία, αναμίχτηκε με τον Ορφισμό, προσλαμβάνοντας κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους μερικά χριστιανικά στοιχεία που δεν αλλοίωσαν τα αρχέγονα διονυσιακά ή προθεϊκά.
Το σύνολο θρησκευτικών και δεισιδαιμόνων δοξασιών και αντιλήψεων που εκφράζουν τον σεβασμό και τον φόβο του πρωτόγονου ανθρώπου για δυνάμεις που δεν μπορεί να ελέγξει με τις αισθήσεις του συγκροτούν το σύστημα της λαϊκής πίστης, η οποία εκδηλώνεται με τη λαϊκή λατρεία. Στο σύστημα αυτό ανήκουν αρχέγονες δοξασίες και πράξεις αντίστοιχα αλλά και θρησκευτικές συνήθειες τις οποίες έχουν καθιερώσει οργανωμένες θρησκείες, όπως ο χριστιανισμός, σε ένα αρμονικό σύνολο αντιλήψεων και ενεργειών. Η συνύπαρξη αυτή ήταν απαραίτητη, εφ’ όσον ο λαός δεν ήταν δυνατόν να ερμηνεύσει με τον ίδιο κάθε φορά τρόπο φαινόμενα και περιστατικά της ζωής του σε σχέση με την φύση που τον περιέβαλλε.
Τα λατρευτικά έθιμα έχουν εκπληκτική μακροβιότητα. Με θαυμαστή πολυμορφία και προσαρμοστικότητα περνούν ανά τους αιώνες από θρησκεία σε θρησκεία, κρατώντας στο βάθος αναλλοίωτο το μαγικοθρησκευτικό τους πυρήνα, πίσω από τον οποίο κρύβονται αρχέγονες δοξασίες και δεισιδαιμονίες, ανεξιχνίαστες για το νου του λαϊκού ανθρώπου, αλλά βαθιά ριζωμένες στη ψυχή και στη συνήθειά του.
Περισσότερες φωτογραφίες εδώ:
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου