Οι νεοελληνικές διάλεκτοι

Οι νεοελληνικές διάλεκτοι

Τι είναι διάλεκτος

H ελληνική γλώσσα, αν και παρέμεινε ενιαία από την αρχαιότητα ως σήμερα, ποτέ δεν μιλήθηκε ομοιόμορφα σε ολόκληρο τον ομόγλωσσο γεωγραφικό χώρο, διαμορφώνοντας έτσι τοπικές διαλεκτικές παραλλαγές. Κατά περιόδους μια από αυτές τις διαλεκτικές παραλλαγές, επικρατώντας και εκτοπίζοντας τις άλλες, καθίσταται κοινή γλώσσα των ελληνόφωνων. Έτσι, η αρχαία αττική διάλεκτος αποτέλεσε τη βάση της Κοινής, η οποία μιλήθηκε κατά τους αλεξανδρινούς και ρωμαϊκούς χρόνους και της οποίας η βαθμιαία διάσπαση οδήγησε από την πρώιμη βυζαντινή εποχή σε νέες διαλεκτικές μορφές. Ήδη στο τέλος της πρώτης χιλιετίας μ. Χ. έχει αρχίσει η διαμόρφωση των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων. Τις κατά τόπους μορφές της Νέας Ελληνικής γλώσσας τις ονομάζουμε κοινώς διαλέκτους, στη γλωσσική όμως επιστήμη γίνεται διάκριση ανάμεσα σε διάλεκτο (όταν οι διαφορές της τοπικής γλωσσικής παραλλαγής είναι μεγάλες και τέτοιες που με δυσκολία παρακολουθεί το νόημα του λόγου ένας ομόγλωσσος που δεν είναι ντόπιος) και σε ιδίωμα (όταν οι διαφορές είναι μεν αισθητές, αλλά δεν δυσκολεύουν την κατανόηση των λεγομένων από τους ομόγλωσσους που δεν είναι ντόπιοι). Διαλέκτους θεωρούμε σήμερα την Ποντιακή (στην οποία συμπεριλαμβάνονται τα ελληνικά της Κριμαίας - Μαριούπολης), την Καππαδοκική, τηνΤσακωνική και την Κατωιταλική. Όλες τις άλλες κατά τόπους διαφοροποιήσεις της Κοινής Νεοελληνικής τις ονομάζουμε ιδιώματα. Ειδικά, το κρητικό και το κυπριακό ιδίωμα κατά παραχώρηση τα ονομάζουμε διαλέκτους, αναγνωρίζοντας μια ενδιάμεση βαθμίδα γλωσσικής διαφοροποίησής τους. Τρόπος κατάταξης των νεοελληνικών διαλέκτων Δεν υπάρχει ομοφωνία των ερευνητών για τα κριτήρια κατάταξης και διαφοροποίησης των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων, καθότι δεν υφίστανται σαφείς γεωγραφικοί διαχωρισμοί . Παρακάτω δίνονται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα από κάθε γλωσσικό επίπεδο για τα κριτήρια διαφοροποίησης, στα οποία εστιάζεται συνήθως η έρευνα (από αυτά άλλα αποτελούν επιβιώσεις από παλαιότερες μορφές της γλώσσας και άλλα νεωτερισμούς ως προς την κοινή νεοελληνική): α) Φωνητικά - Φωνολογικά: κλειστότερη προφορά των ατόνων [e] και [ο] ως [i] και [u] αντιστοίχως ("κώφωση"), και αποβολή/σίγηση των άτονων [i] και [u], π.χ. παιδί > πιδί, κουλούρι > κ'λούρ'. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. προφορά του [k] ως [ts] ("τσιτακισμός"), π.χ. Κυριακή > Τσυριατσή. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει στα νησιά του Αιγαίου, τη Μάνη, την Κρήτη, κ.α. προφορά των διπλών συμφώνων, π.χ. θάλασ-σα. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα, την Κύπρο και την Κάτω Ιταλία. απουσία συνίζησης, π.χ. τα παιδία, η μηλέα. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στον Πόντο, στην Κάτω Ιταλία, στα Επτάνησα και τη Μάνη. β) Μορφολογικά διατήρηση του τελικού -ν, π.χ. το παιδίν. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. κατάληξη γ' πληθυντικού ενεργητικού Ενεστώτα σε -ουσι αντί -ουν, π.χ. έχουσιαντί έχουν. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. αρσενικό άρθρο [i] αντί ο, π.χ. ι Νίκους. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στη Β. Ελλάδα. αύξηση η- αντί ε- στους παρελθοντικούς χρόνους, π.χ. ήλεγα, ηφέρνανε. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει στα Δωδεκάνησα, την Κρήτη και την Κύπρο. χρήση της ερωτηματικής αντωνυμίας είντα αντί τι, π.χ. είντα θες; Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει κυρίως στα νησιά του Αιγαίου. γ) Συντακτικά  εκφορά του έμμεσου αντικειμένου με αιτιατική αντί γενικής, π.χ. θα σε δώσω αντίθα σου δώσω. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει στη Β. Ελλάδα, τον Πόντο και τη Μικρασία. επίταξη των προσωπικών αντωνυμιών, π.χ. έδωσά σου αντί σου έδωσα. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και τη Μικρασία. Οι νεοελληνικές διάλεκτοι Η συμβατική γλωσσογεωγραφική κατάταξη που συνήθως υιοθετείται με βάση ένα μείγμα γλωσσικών (κυρίως φωνητικών) και γεωγραφικών κριτηρίων είναι η εξής:       ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ       ΙΔΙΩΜΑΤΑ Ποντιακή Καππαδοκική Κατωιταλική Τσακωνική Κυπριακή Κρητική Βόρεια Ημιβόρεια Δωδεκανησιακά Κυκλαδικά Επτανησιακά Μικρασιατικά Μάνης, Κύμης και Παλαιάς Αθήνας Επιβίωση των Νεοελληνικών διαλέκτων Σήμερα, και κυρίως ύστερα από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι τοπικές διαφοροποιήσεις της νεοελληνικής γλώσσας παρουσιάζουν εικόνα παρακμής, και σε μερικές περιπτώσεις έχουν εξαφανιστεί εντελώς (π.χ. η διάλεκτος της Καππαδοκίας). Ιδιαίτερα οι νεοελληνικές διάλεκτοι αποτελούν σήμερα στοιχείο πολιτισμικής παράδοσης παρά ζωντανή γλώσσα. Αλλά και τα νεοελληνικά ιδιώματα, κάτω από την πίεση κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων (αλλαγή στις δομές των παραδοσιακών κοινωνιών που συντηρούσαν τις τοπικές γλωσσικές μορφές) και λόγω της ευρείας χρήσης της κοινής μορφής της Νέας Ελληνικής (εξάπλωσή της μέσω της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και των ΜΜΕ) όχι μόνο χρησιμοποιούνται από όλο και λιγότερους ομιλητές (κυρίως ηλικιωμένους), αλλά και συνεχώς αλλοιώνονται σε όλα τους τα επίπεδα (φωνητική, μορφολογία, λεξιλόγιο) τείνοντας να αφομοιωθούν από την κοινή Νέα Ελληνική.  Βασική Βιβλιογραφία Αναγνωστόπουλος, Γ. (1924): Εισαγωγή εις την νεοελληνική διαλεκτολογία. Περί της αρχής των Νεοελληνικών διαλέκτων. Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών1: 93-108.  Ανδριώτης, Ν. (1933): Περί της αρχής των βορείων ιδιωμάτων της νέας ελληνικής.Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 10: 304-23. Browning, R (1969): Medieval and Modern Greek. Cambridge: Cambridge University Press. Ελλ. Μτφρ. Δ. Σωτηρόπουλος με τίτλο Η ελληνική γλώσσα μεσαιωνική και νέα (Αθήνα: Παπαδήμας, 1972). Dawkins, R. M. (1940): The Dialects of Modern Greek. Transactions of the Philological Society, 1-38.  Hatzidakis, G. (1892): Einleitung in die neugriechische Grammatik. Λειψία. Horrocks, G. (1997): Greek: A History of the Language and its Speakers. Λονδίνο: Longman. Κοντοσόπουλος, Ν. (2001): Διάλεκτοι και ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα: Γρηγόρης.  Newton, B. (1972): The generative interpretation of dialect. A study of Modern Greek phonology. Cambridge: CUP.  Τριανταφυλλίδης, Μ. (1938): Νεοελληνική Γραμματική. 1ος τόμ., Ιστορική εισαγωγή. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]. Trudgill, P. (2000): Modern Greek dialects: A preliminary classification. Journal of Greek Linguistics 4: 45-63. Vayacacos, D. V. (1972): Le grec moderne, les dialectes neohelleniques et le dictionnaire historique de la langue grecque de l' Academie d' Athenes. Avec une bibliographie de 2630 titres. Λεξικογραφικόν Δελτίον 12: 81-276.  Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (1999): Διαλεκτικοί θύλακοι της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (2000): Η Ελληνική Γλώσσα και οι Διάλεκτοί της. Αθήνα. http://www.academyofathens.gr/ilne/ecPortal.asp?id=268&nt=19&lang=1