70 χρόνια από την μάχη της Έδεσσας (22-12-1948)

Σαν σήμερα πριν από 70 χρόνια (την 3η πρωϊνή της 22ας Δεκεμβρίου 1948) ένοπλα τμήματα του ΔΣΕ επιτέθηκαν στην Έδεσσα με στόχους, όπως αναφερόταν στην σχετική διαταγή (ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟΡΡΗΤΗ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ   ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ  ΑΡΙΘ. Ε.Π.Ε. 300

ΔΙΑΤΑΓΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ):

" -Κατάληψη Έδεσσας και διατήρησή της επί χρόνο ικανό για να γίνει γενική στρατολογία και επιμελητειακή εκμετάλλευση (ιδιαίτερα σε υφάσματα, δέρματα, άρβυλλα και ιματισμό κλπ.).

-Εξόντωση, αιχμαλωσία και διάλυση όσο το δυνατό μεγαλυτέρων εχθρικών δυνάμεων.

...Βασικός σκοπός των επιχειρήσεών μας είναι η φαρδειά στρατολογία νέων μαχητών και μαχητριών.

-Γι’ αυτό κάθε ταξιαρχία την ώρα που θα γίνεται επιχείρηση θα ενεργεί σύγχρονα και στρατολογία.

Κάθε τμήμα που θα μπει στην πόλη θα διαθέσει τον ένα λόχο του αποκλειστικά για την επιστράτευση νέων μαχητών. Θα επιστρατεύονται όλοι άνδρες και γυναίκες μέχρι ηλικίας 40 χρονών.

Η δουλειά αυτή θα οργανωθεί με σύστημα και να γίνεται με ταχύτητα...

Κάθε Ταξιαρχία θα οργανώσει συνεργεία, α) Επιστράτευσης, β) Επιμελητειακής εκμετάλλευσης και γ) Σύλληψης σημαινόντων εχθρών του λαού.
-Από άποψη εκμετάλλευσης να προτιμηθούν κατά σειρά: υφάσματα, δέρματα, παπούτσια, ρούχα, οπλισμός, πυρομαχικά, μεταγωγικά ζώα, αυτοκίνητα, κάρρα, φάρμακα.
2) Οι ταξιαρχίες να οργανώσουν καλά την ανατίναξη δημοσίων κτιρίων εργοστασίων και των σπιτιών που θα αντιστέκονται. Και να πάρουν τα αρχεία χωρ/κής, ταξιαρχίας, Τάγματος, εθνοφρουράς κλπ. "

Η επίθεση απέτυχε χάρη στον ηρωισμό των υπερασπιστών της πόλης, αλλά και την στρατιωτική ιδιοφυΐα του επικεφαλής (τότε) Ταξίαρχου Ξέρξη Λίβα. 

Δεν πρέπει να λησμονείται ότι αν πετύχαινε η Έδεσσα θα μετατρεπόταν σε μια λεηλατημένη έρημο, χάνοντας τον μισό πληθυσμό της λόγω της βίαιας στρατολόγησης (στόχος ήταν τα 4-5.000 άτομα), της απαγωγής των ομήρων (που θα εκτελούνταν αργά ή γρήγορα) και των νεκρών της μάχης.     

Τα παρεπόμενα της Μάχης της Έδεσσας

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

1.     Τα προηγηθέντα

Στα μέσα Δεκεμβρίου 1948 αποφασίσθηκε η 10η Μεραρχία του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Γιώργη Βοντίτσιο (Γούσια) να πραγματοποιήσει μια ριψοκίνδυνη διείσδυση από το Βίτσι προς την Έδεσσα με στόχο την κατάληψη της πόλης, την πρόκληση απωλειών στον αντίπαλο και τη στρατολογία δυνάμεων. Η επιχείρηση οδηγήθηκε σε αποτυχία. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η επιχείρηση που οργανώθηκε στις 29 προς 30/12/1948 με στόχο την Αριδαία. Η 10η μεραρχία υπέστη πολλές απώλειες και το επόμενο βήμα ήταν η ανασυγκρότησή της ούτως ώστε να αντεπεξέλθει στα πολεμικά της καθήκοντα.

Μετά την ανασυγκρότηση της 10ης Μεραρχίας οργανώθηκε η επιχείρηση για την κατάληψη της Νάουσας με επικεφαλής τον Δημ. Βλαντά. 

Η επίθεση άρχισε στις 11 του Γενάρη του ’49 και η ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης πραγματοποιήθηκε δύο μέρες μετά, ύστερα από σκληρές και αδιάκοπες μάχες και κυρίως λόγω της στήριξης από τους οργανωμένους κομμουνιστές που έδρασαν στα μετόπισθεν των υπερασπιστών της πόλης. Οι δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού αποχώρησαν από την πόλη το απόγευμα στις του 14 Γενάρη, αφού προξένησαν αρκετές απώλειες στον αντίπαλο, αποκόμισαν αρκετά λάφυρα και πραγματοποίησαν στρατολογίες νέων μαχητών.

Με τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων σε Έδεσσα – Αριδαία – Νάουσα ασχολήθηκε και το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ το οποίο στη σχετική ανακοίνωσή του, με ημερομηνία 10/2/1949, αναφέρει μεταξύ άλλων: «Τα σχέδια των επιχειρήσεων στην Έδεσσα – Αρδέα ήταν ανεπαρκή, η διοίκηση δεν είχε στα χέρια της εφεδρεία και δεν εξασφάλισε μια ζωντανή καθοδήγηση στη διάρκεια της κάθε μάχης. Οι επιτυχίες στη Νάουσα και στον ελιγμό κερδήθηκαν ακριβώς γιατί αποφύγαμε τα λάθη που παρουσιάσαμε στις δύο πρώτες επιχειρήσεις» («Επίσημα κείμενα ΚΚΕ», τόμος 6ος, σελ. 348 – 354).

Εκείνο που σκόπιμα αποσιωπά η παραπάνω ανακοίνωση είναι τα εσωκομματικά παρασκήνια, ιδίως τα όσα θλιβερά συνέβησαν μετά την μάχη της Έδεσσας.

2.   Τα παρεπόμενα

Φεβρουάριος του 1949. Ο εμφύλιος βρισκόταν στην κορύφωσή του, όμως πάνω από τον Γράμμο και το Βίτσι πλανιόταν ήδη, για τον Ζαχαριάδη και τον στρατό του, το φάντασμα της ήττας. Ο παντοδύναμος ηγέτης του ΚΚΕ είχε διώξει ήδη τον αρχιστράτηγό του Μάρκο Βαφειάδη και εκκαθάριζε τον ΔΣΕ από του «Μαρκικούς». Ανάμεσά τους και ο ταξίαρχος Γιώργος Γεωργιάδης, άριστος αξιωματικός, τον οποίο ο διάδοχος του Μάρκου στην αρχιστρατηγία, Γούσιας (Γιώργης Βοντίτσιος), κατηγορούσε για «προδοσία» ως υπαίτιο της αποτυχημένης επιχείρησης κατάληψης της Έδεσσας. Ο Γεωργιάδης θα συλληφθεί, θα δικαστεί από «ανταρτοδικείο», με τις συνήθεις κατηγορίες περί «προδοσίας» και θα εκτελεστεί, κάπου στην περιοχή των Πρεσπών. Ελάχιστοι γνώριζαν τον ακριβή τόπο της δίκης και της εκτέλεσης, καθώς και τι ειπώθηκε στο «δικαστήριο» και όσοι ήξεραν κρατούσαν το στόμα τους κλειστό, όσο εξουσίαζε το κόμμα ο Ζαχαριάδης και οι πιστοί του. Όταν όμως το 1956 ανατράπηκε στο πλαίσιο της αποσταλινοποίησης, στην αρμόδια επιτροπή της νεοεκλεγείσας Κ.Ε. του ΚΚΕ έφτασε η επιστολή ενός πολιτικού πρόσφυγα από την Τασκένδη, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας στη δίκη.

Το αδημοσίευτο γράμμα εντόπισε η κ. Ιωάννα Παπαθανασίου, επιστημονική συνεργάτιδα των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), στο πλαίσιο της ιστορικής της έρευνας και το διάβασε στην εκδήλωση με θέμα «Οι εκκαθαρίσεις στον ΔΣΕ: Αναψηλαφώντας την υπόθεση Γ. Γεωργιάδη», που οργάνωσε στις 31-8-2013 στο Δημαρχείο Πρεσπών η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ).

«Όταν θυμάμαι αυτή τη δίκη δακρύζω. Για την ιστορία του κόμματός μας αποτελεί μαύρη κηλίδα», έγραφε ο τότε αντάρτης Προκόπης Μπαράκος, τον οποίο η ηγεσία του ΚΚΕ είχε επιστρατεύσει μαζί με δύο άλλους συμπολεμιστές τους για να αποτελέσουν, κατά τα προβλεπόμενα, το «ακροατήριο» της δίκης!

«Οργανωτής όλης αυτής της σκηνοθεσίας και υπεύθυνος για την καταδίκη σε θάνατο του σ. Γεωργιάδη ήταν ο σ. Γούσιας, ο οποίος φώναζε στον Γεωργιάδη: σήμερα εδώ θα τα πληρώσεις όλα».

Ο Μπαράκος περιέγραφε ότι η δίκη έγινε «μέσα σε μια υγρή εκκλησιά με τέσσερις δικαστές, έναν «λαϊκό επίτροπο», δύο μαχητές για την ασφάλεια και «τρεις ακροατές», μεταξύ των οποίων ήταν και ο ίδιος.

Συνέχισε λέγοντας ότι ο Γούσιας δεν είπε ούτε λέξη για την κύρια «κατηγορία» που αφορούσε την μάχη της Έδεσσας και δεν  επέτρεψε καν στον Γεωργιάδη να πάρει τον λόγο.

Ανέφερε ακόμα ότι «κατά τις έντεκα το βράδυ, η δίκη μεταφέρθηκε σε ένα σπίτι λόγω του κρύου» και ο ίδιος κρατούσε ένα «γκαζοκάντηλο» για φωτισμό.

Στην προαναφερθείσα εκδήλωση συμμετείχε και ο Βασίλης Γκανάτσιος (Χείμαρρος) «υποστράτηγος» του ΔΣΕ, ο οποίος γνώριζε τα της μάχης της Έδεσσας και είχε ζήσει από κοντά την υπόθεση της δολοφονίας του ταξίαρχου Γεωργιάδη (πυροβολήθηκε πισώπλατα από τους φρουρούς που είχαν αναλάβει τη μεταγωγή του στις φυλακές του ΔΣΕ στις Πρέσπες μετά την καταδίκη του). Στην εισήγησή του ήταν κατηγορηματικός: Ο Γεωργιάδης είχε προτείνει την αναβολή της μάχης για μια μέρα ώστε να ξεκουραστούν οι μαχητές που είχαν διασχίσει πεζοί τα βουνά επί πέντε μέρες, αλλά ο Γούσιας αρνήθηκε και έδωσε την εντολή να ξεκινήσει η μάχη. Στην έκθεσή του κατόπιν, ο ίδιος Γούσιας, επικαλείται ως μιαν από τις αιτίες της αποτυχίας, την κούραση των μαχητών! Αλλά επιρρίπτει την ευθύνη στον ιεραρχικά κατώτερο Γεωργιάδη.

Ο ίδιος κατήγγειλε επίσης ότι το δίδυμο των εξ απορρήτων του Νίκου Ζαχαριάδη, οι Δημήτρης Βλαντάς και Γιώργος Γούσιας, έστησαν τις δίκες σε βάρος αξιωματικών που είχαν σπουδάσει τον πόλεμο, αφού οι δικές τους ερασιτεχνικές κινήσεις οδήγησαν στον όλεθρο μονάδες του ΔΣΕ τις οποίες διοικούσαν (ως αντιστράτηγοι!). Ειδικά μετά την καθαίρεση και απομάκρυνση του Μάρκου Βαφειάδη, άνοιξε ο δρόμος για τη φυσική αλλά και ηθική εξόντωση αξιωματικών που είχε επιτρέψει το ΚΚΕ να βγουν στο δεύτερο αντάρτικο (άλλοι, όπως ο Στέφανος Σαράφης και ο Θεόδωρος Μακρίδης, κρατήθηκαν στις πόλεις και κατέληξαν εξόριστοι στα ξερονήσια).

3. «Ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι» (Τάκης Λαζαρίδης)

Σε μια παλιά συνέντευξή του στην «Καθημερινή» (3/12/2006) με έντονα προσωπικό ύφος, ο Λεωνίδας Κύρκος, περιγράφει και σχολιάζει, μεταξύ άλλων, προσωπικότητες του ελλαδικού κομμουνιστικού κινήματος. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά σε μια αποκαλυπτική αυτοκριτική:

«Από τη στιγμή που μπήκα μέσα στο αριστερό κίνημα ήμουνα δοσμένος σε αυτό. Δεν ήμουνα με την κριτική διάθεση που απέκτησα εκ των υστέρων, γι’ αυτό και τα όσα συζητάμε για νέους κ.τ.λ. τα ακούω βερεσέ. Ένας νέος αν δεν έχει εμπειρίες, δεν τις έχει ζήσει, δεν τις έχει βιώσει για να μπορεί να κάνει τον κριτικό έλεγχο, εύκολα παραδίδεται στους εντυπωσιασμούς. Ήρθε μια στιγμή που μπορούσα να δω πολλά πράγματα από τη συμπεριφορά του Ζαχαριάδη, δεν τα είδα. Και νιώθω μια ευθύνη. Δεν ασκούσα, βέβαια, τότε καμιά απολύτως επιρροή. Ήμουν ένα στελεχάκι της βάσης, που δεν μετείχε στις πολιτικές διεργασίες, που δεν είχε την πληροφόρηση, αλλά δεν είχε και το κουράγιο να δει κατάματα τους ανθρώπους, οι οποίοι στα μάτια του παρουσιάζονταν γιγάντιοι. Και είδα ότι όλοι αυτοί, ας μην τους πω όλους, ήταν περιτρίμματα. Με πιάνει τρόμος άμα σκεφτώ ότι π.χ. αν νικούσε τότε η επανάστασή μας θα είχαμε πρωθυπουργό τον Μάρκο, έναν γελοίο άνθρωπο -τον είδα από κοντά και κατάλαβα τι γελοίος άνθρωπος ήταν- θα είχαμε υπουργό Οικονομικών τον Μπαρτζώτα, θα είχαμε υπουργό της Παιδείας π.χ. τον Στρίγγο, θα είχαμε υπουργό των Εσωτερικών τον άλλον, τον ανεκδιήγητο άνθρωπο που ήρθε από την Κρήτη, τον Βλαντά, ο οποίος ήταν για την εποχή εκείνη ένας ήρωας για τη νεολαία […] . Άνθρωποι γελοίοι, χωρίς καμιά παιδεία για να παίξουν έναν ουσιαστικό ρόλο, σαν αυτόν που φιλοδοξούσαν να παίξουν. Κι όμως εκείνη την εποχή, σας επαναλαμβάνω, τους έβλεπα τους ανθρώπους αυτούς σαν γίγαντες».

Σε σχετικό άρθρο του (7-4-2015) με τον τίτλο «Περιτρίμματα», ο Καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης, Κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Χαρίδημος Τσούκας σχολίασε αυτές τις δηλώσεις ως εξής:

«…Αυτό που, νομίζω, ότι υπονοούσε, αναπολώντας με απογοήτευση αλλά και ανακούφιση τα περασμένα, ο Κύρκος είναι άλλο: τα ευγενέστερα ιδανικά εκφράστηκαν από τέτοιας χαμηλής ποιότητας πολιτικό προσωπικό. Καλύτερα που χάσαμε, λέει, γιατί τέτοιοι άνθρωποι θα μας οδηγούσαν στον όλεθρο. Δεν έχουν σημασία μόνο οι ιδέες, αλλά και ο χαρακτήρας αυτών που τις εκφράζουν. Τις καλύτερες αξίες αν τις εκπροσωπούν άνθρωποι μικρόνοες, καιροσκόποι, ιδιοτελείς, κενόδοξοι, απαίδευτοι, ψευδολόγοι ή εγωπαθείς (αφήνω κατά μέρος την ανεντιμότητα), τότε όχι μόνο οι αξίες διαστρέφονται, αλλά, ακόμη χειρότερα, γίνονται όπλα για την κατίσχυση των «γελοίων».

Γνωστά όλα αυτά και διόλου πρωτότυπα. Τα έφερα στο μυαλό μου ξανά, παρακολουθώντας πρόσφατες τηλεοπτικές εικόνες από το υπουργικό συμβούλιο της νέας αριστερής κυβέρνησης, το προεδρείο της νέας Βουλής και την ορκωμοσία του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας. Τους αδύναμους υπερασπίζονται με στόμφο ο Κατρούγκαλος και ο Στρατούλης, ο Βούτσης και ο Λαφαζάνης, ο Φλαμπουράρης και ο Σκουρλέτης, η Κωνσταντοπούλου και ο Μητρόπουλος. Και τη διόγκωση του δημόσιου χρέους διεκτραγωδεί αυτός που τόσο συνεισέφερε σε αυτή – ο Παυλόπουλος! 

[…]

Το ενδιαφέρον σήμερα δεν είναι μόνο ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, ούτε ότι δέχεται τόσες κολακείες, αλλά ότι προσέρχεται στην τελετή εκφωνώντας επαναστατικά συνθήματα!»

ΔΕΕ

Πηγές

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Μνήμες από μια δίκη του εμφυλίου 07.09.2013

Του Σταύρου Τζιμα

http://www.kathimerini.gr/497955/article/epikairothta/ellada/mnhmes-apo-mia-dikh-toy-emfylioy

Εφημερίδα ΑΥΓΗ

Αναψηλαφώντας τα αίτια της ήττας  05 Σεπτεμβρίου 2013

http://www.avgi.gr/article/10811/888469/anapselaphontas-ta-aitia-tes-ettas

Athens voice

«Περιτρίμματα» (7-4-2015)

Χαρίδημος Τσούκας

http://www.athensvoice.gr/article/city-news-voices/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7/%C2%AB%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%C2%BB

Έκθεση ελιγμού Βίτσι-Καϊμακτσαλάν-Έδεσσας-Νάουσας (21-22/12/1948)-Αρδέας (28-29/12/1948), ΔΣΕ/26 Ιαν 1949

https://stratistoria.wordpress.com/1949/01/26/ekthesis-vitsi-kaimaktsalan-edessa-naousa-ardea/