Η πάλη μεταξύ Πατριαρχείου και Ρωσίας

Το περιοδικό "Foreign Affairs - ελληνική έκδοση", όπου εμφανίσθηκε το παρακάτω άρθρο, εκδίδεται από το περιβόητο Council on Foreign Relations (CFR), του οποίου ισχυρός παράγων, μέγας χορηγός και μέχρι πρότινος στο Board of Directors (Συμβούλιο Διευθυντών), ήταν και ο γνωστός Σόρος! Έχει από πολλές απόψεις μεγάλο ενδιαφέρον.

ΔΕΕ

Η πάλη μεταξύ

Πατριαρχείου και Ρωσίας

Οι ρωσικές προσευχές για τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό

Jonathan Gorvett

Δημοσιογράφος-Αναλυτής

Αυτόν τον Ιούνιο, οι ηγέτες των 262 εκατομμυρίων Ορθόδοξων Χριστιανών του κόσμου συναντήθηκαν στην Κρήτη, για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθόδοξης Εκκλησίας (που μερικές φορές αναφέρεται ως Πανορθόδοξο Συμβούλιο) ώστε να συζητήσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η θρησκευτική τους κοινότητα. Η Σύνοδος ήταν η πρώτη του είδους της μέσα σε 1229 χρόνια -η τελευταία ήταν η δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας, το 787- και σε μια αντήχηση των Συνόδων της αρχαιότητας, οι ηγέτες απευθύνθηκαν σε μια εκκλησία περιβαλλόμενη από συγκρούσεις και σπαρασσόμενη από πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές.

Μόνο μερικές εκατοντάδες μίλια ανατολικά της Κρήτης, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Συρίας και του Ιράκ αντιμετωπίζουν την εξόντωση [1], όπως ακριβώς και οι αρχαίες κοινότητές τους είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο και τις διώξεις. Στα βόρεια, Ορθόδοξοι πιστοί βρίσκονται και στις δύο πλευρές της γραμμής των μαχών στην Ουκρανία [2]. Στην Αφρική, ορθόδοξες κοινότητες στην Αίγυπτο, την Κένυα, τη Νιγηρία και το Σουδάν αντιμετωπίζουν συνεχείς απειλές από μαχητικούς ισλαμιστές. Επιπλέον, ενώ αντιμετωπίζει εξωτερικούς εχθρούς, η Ορθοδοξία ταλανίζεται όλο και περισσότερο από εσωτερικές διαιρέσεις.

Σε αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία, η οποία είναι ενωμένη κάτω από την εξουσία του Πάπα, η Ορθοδοξία δεν διαθέτει έναν μοναδικό ηγέτη. Κάθε μια από τις 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες είναι ανεξάρτητη και ισότιμη μέσα στην ιεραρχία της Πίστης. Παραδοσιακά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (που τώρα ονομάζεται Istanbul) ήταν «πρώτο μεταξύ ίσων», ένα καθεστώς που χρονολογείται από τις απαρχές του Μεγάλου Σχίσματος της Ανατολικής Ορθοδοξίας το 1054, όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν η πρωτεύουσα της Βυζαντινής (ή Ανατολικής Ρωμαϊκής) Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, το καθεστώς αυτό έχει πρόσφατα αρχίσει να αμφισβητείται λόγω της αυξανόμενης ισχύος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας [3].

ΜΙΑ ΡΩΣΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Στο Βυζάντιο, ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν τόσο ισχυρός ώστε ήταν υπεύθυνος για την στέψη του αυτοκράτορα. Η Βυζαντινή εκκλησία και το κράτος διαπλέκονταν αμοιβαία σε αυτό που ονομαζόταν «συμφωνία» της κοσμικής και της θρησκευτικής εξουσίας. Τώρα, μια παρόμοια συμφωνία μπορεί να ακουστεί στην Ρωσία, την πατρίδα της μεγαλύτερης ορθόδοξης κοινότητας στον κόσμο (επίσημα αριθμούνται σε περίπου 100 εκατ. πιστούς). Υπό την συνδυασμένη εξουσία του πατριάρχη Μόσχας, Αρχιεπίσκοπου Κύριλλου, και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει εδραιώσει μια συμμαχία για την επιδίωξη των παραδοσιακών αξιών της στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

«Η γραμμή ανάμεσα στην θρησκεία και την πολιτική στην Ρωσία, και γενικότερα στον Ορθόδοξο χώρο, είναι λεπτή», μου είπε ο Lucian Ν. Leustean, λέκτορας Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Aston. Για παράδειγμα, όταν ο Πούτιν αποκάλυψε την πιο πρόσφατη Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας στα τέλη του 2015, αναφέρθηκε στην «υπεράσπιση των ρωσικών αξιών» ως την τρίτη γενική προτεραιότητα του. Ως ρωσικές αξίες, ο Πούτιν εννοούσε την εκδοχή του Ρωσικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού που προασπίζεται ο Κύριλλος, ο οποίος τον βλέπει ως πολιτισμό ξεχωριστό και ριζικά διαφορετικό από εκείνον της κοσμικής Δύσης. Η Ρωσία, σε αυτό το όραμα, είναι ο υπέρμαχος του Ορθοδόξου πολιτισμού [4] και το καθεστώς του Πούτιν, όπως το έθεσε το 2012 ο Κύριλλος, δεν είναι τίποτα λιγότερο από «ένα θαύμα του Θεού».

Η άποψη του Κύριλλου συχνά αναφέρεται ως η Ορθόδοξη ιδιαιτερότητα, η οποία υποστηρίζει ότι το ρωσικό κράτος έχει ηθικό καθήκον να προστατεύει ορθόδοξους θρησκευτικούς χώρους εντός και εκτός των συνόρων της Ρωσίας. Καταδικάζει επίσης τις Δυτικές ιδέες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους [5], και παρουσιάζει την Ορθοδοξία ως μια πιο πνευματική εναλλακτική λύση στον υποτιθέμενο παρακμιακό ατομικισμό και τον καταναλωτισμό της Δύσης. Τα τελευταία χρόνια, η Ορθόδοξη ιδιαιτερότητα έχει κινητοποιήσει την χρηματοδοτούμενη από το Κρεμλίνο κατασκευή μεγάλων ρωσικών Ορθόδοξων εκκλησιών στην Δυτική Ευρώπη, μεταξύ των οποίων μια που βρίσκεται σε ψηλότερη τοποθεσία από εκείνη του Αγίου Πέτρου στην Ρώμη και μια άλλη κοντά στον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι.

Παρά τους ελιγμούς του Κρεμλίνου, όμως, το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για την ρωσική κυριαρχία στον Ορθόδοξο κόσμο. Παρά το γεγονός ότι έχει μόνο περίπου πέντε εκατομμύρια πιστούς υπό την δικαιοδοσία του (μερικές χιλιάδες στην Κωνσταντινούπολη, οι πληθυσμοί νησιών όπως η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, καθώς και οι Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί που ζουν έξω από την Ελλάδα), το Πατριαρχείο όντως διατηρεί τον παραδοσιακό ρόλο του ως συγκαλών τις Συνόδους και μεσολαβητής σε διαφορές. Από την εποχή του προέδρου Χάρι Τρούμαν, άλλωστε, το Πατριαρχείο έχει, επίσης, απολαύσει την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες το βλέπουν ως πολύτιμο αντίβαρο στην Μόσχα.

Δεν θα πρέπει να αποτελέσει καμία έκπληξη, λοιπόν, το ότι η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος –υπό την αιγίδα του Βαρθολομαίου, του αρχιεπίσκοπου της Κωνσταντινούπολης και ηγέτη του Οικουμενικού Πατριαρχείου- έγινε μια αρένα για την αναμέτρηση Κωνσταντινούπολης-Μόσχας. Αφότου βοήθησε να οργανωθεί η εκδήλωση και να συνταχθούν τα έγγραφά της, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αποσύρθηκε την τελευταία στιγμή εξαιτίας ανησυχιών σχετικά με την νομιμότητα του συμβουλίου. Η απόσυρση υπονόμευσε την καθολικότητα της συνάντησης, και ως εκ τούτου την νομιμοποίησή της, και ήρθε μετά από έναν καταιγισμό επικρίσεων από τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης που αμφισβητούσαν το δικαίωμα του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης να συγκαλέσει την Σύνοδο γενικώς. Το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS δημοσιοποίησε επίσης μια ιστορία υποστηρίζοντας ότι η Σύνοδος ήταν μια προσπάθεια να εκθέσει την Ορθόδοξη Εκκλησία στον Πάπα [6], μια κατηγορία που ισοδυναμεί με προδοσία.

Η Σύνοδος, που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη, αναμφίβολα υπέφερε από το γεγονός ότι η Ανατολική Μεσόγειος έχει γίνει στόχος των γεωπολιτικών φιλοδοξιών αμφότερων της Ρωσίας [7] και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Λίγο πριν από την Σύνοδο, ο Πούτιν είχε επισκεφθεί την μοναστική κοινότητα του όρους Άθω στην Ελλάδα, [το οποίο είναι] επισήμως υπό την δικαιοδοσία της Κωνσταντινούπολης, για να γιορτάσει τα 1.000 χρόνια από τότε που εγκαταστάθηκαν Ρώσοι μοναχοί στο Άγιον Όρος. Κατά την διάρκεια της επίσκεψής του, πρότεινε ότι η ρωσική σύνδεση με την Ελλάδα «μπορούσε μόνο να γίνει ισχυρότερη», και πράγματι η Ελλάδα ήταν ηχηρή στην αντίθεσή της για συνέχιση των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας για την Ουκρανία [8]. Το ίδιο και η κυβέρνηση της Κύπρου, και μερικές κυπριακές Ορθόδοξες ομάδες έχουν ζητήσει να γίνουν διαθέσιμες για τις ρώσικες δυνάμεις ορισμένες εγκαταστάσεις στο νησί. Η προστασία των Ορθόδοξων κοινοτήτων μέχρι που αναφέρθηκε ως δικαιολογία για την ρωσική στρατιωτική επέμβαση στην Συρία.

Ωστόσο, οι διαφορές που περιβάλλουν την Σύνοδο έχουν επίσης καταδείξει την επιρροή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ευρύτερο κόσμο της Ορθοδοξίας. Οι Εκκλησίες της Αντιόχειας, της Βουλγαρίας και της Γεωργίας αρνήθηκαν να παρακολουθήσουν την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Η Αντιόχεια, η οποία εδρεύει στην ελεγχόμενη από τον Άσαντ Δαμασκό, παρουσίασε ως λόγο την διαφωνία της με την εκκλησία της Ιερουσαλήμ σχετικά με την δικαιοδοσία στο Κατάρ. Η Γεωργιανή Εκκλησία απέρριψε, με την υποστήριξη της Ρωσικής Εκκλησίας, την συνήθη σειρά (με βάση την ηλικία τους) με την οποία τοποθετούνται οι 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες, διεκδικώντας για τον εαυτό της μια πολύ μεγαλύτερη ιστορία από όση της αναγνωρίζεται από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Η Βουλγαρική Εκκλησία, εν τω μεταξύ, εξήγησε την αποχή της εν μέρει ως μια διαμαρτυρία ενάντια σε έγγραφα της Συνόδου που περιλάμβαναν ρητορική σχετικά με την βελτίωση των σχέσεων με τις άλλες εκκλησίες. Οι υπερ-συντηρητικοί Βούλγαροι ιεράρχες εξέλαβαν αυτό το σημείο ως μια αναφορά για την Καθολική Εκκλησία, την οποία, μαζί με άλλους Ορθόδοξους συντηρητικούς, θεωρούν ως μη εκκλησία γενικώς, αλλά μόνο μια κοινότητα.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Η σχολαστικότητα της Βουλγαρικής Εκκλησίας σχετικά με την γλώσσα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον καθολικισμό αναδεικνύει μια άλλη μεγάλη διαίρεση στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας, εκείνη μεταξύ των συντηρητικών και των φιλελεύθερων ηγετών. Αυτή η διαφορά διχάζει όλες τις εκκλησίες. Για παράδειγμα, αρκετοί επίσκοποι από την Κύπρο, οι οποίοι παρέστησαν στην Σύνοδο, απήχησαν τους Βούλγαρους με την καταψήφιση του εγγράφου για την βελτίωση των σχέσεων με τις άλλες εκκλησίες. Ωστόσο, η διαίρεση δεν περιορίζεται στα θρησκευτικά θέματα˙ εκτείνεται επίσης στην πολιτική. Σε αμφότερες την Κύπρο και την Ελλάδα, ορισμένοι θρησκευτικοί αξιωματούχοι χαιρέτισαν την εκλογή πολιτικών από τα νεο-φασιστικά κόμματα ΕΛΑΜ και Χρυσή Αυγή. Στην Κρήτη, ωστόσο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης προώθησε μια αποστολική ανακοίνωση για την Ορθοδοξία που καταδίκασε όλες τις μορφές του ρατσισμού και των διακρίσεων.

Η διάσπαση συντηρητικών - φιλελεύθερων έχει την δυνατότητα να εκτροχιάσει την ρωσική συμφωνία. Κανονικά, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ένας ισχυρός υποστηρικτής του θεολογικού συντηρητισμού. Ωστόσο, ο συντηρητισμός δεν ευθυγραμμίζεται πάντα με τα ρωσικά συμφέροντα. Για παράδειγμα, τον Φεβρουάριο του 2016 ο Κύριλλος συναντήθηκε με τον Πάπα Φραγκίσκο στην Αβάνα, σε μια κίνηση που πιθανόν οργανώθηκε από τον Πούτιν για την ενίσχυση του παγκόσμιου προφίλ της ρωσικής εκκλησίας. Ωστόσο, κατά την επιστροφή του στην Μόσχα, ο Κύριλλος επικρίθηκε έντονα από τους συντηρητικούς Ορθοδόξους επισκόπους, οι οποίοι αισθάνονταν ότι δεν θα έπρεπε να συναντηθεί με τον Καθολικό ηγέτη. Ομοίως, η προσπάθεια της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για κυριαρχία στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας έρχεται σε αντίθεση με τον σεβασμό των συντηρητικών για το παραδοσιακό καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως «πρώτο μεταξύ ίσων».

Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης διαθέτει επίσης κάποια δυνητικά επιζήμια μόχλευση επί της Μόσχας, όταν πρόκειται για την Ουκρανία. Η Ουκρανία είναι σήμερα υπό την δικαιοδοσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ωστόσο, την ημέρα που άρχισαν να καταφθάνουν οι επίσκοποι στην Κρήτη για το Συμβούλιο, το ουκρανικό κοινοβούλιο απηύθυνε μια έκκληση προς τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στην Κωνσταντινούπολη για να αναγνωρίσει μια ανεξάρτητη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, χωριστά από την Μόσχα. Ο ίδιος αρνήθηκε να το πράξει, και το Συμβούλιο προχώρησε χωρίς καμία επίσημη συζήτηση του θέματος. Αλλά η πίεση παραμένει. Μια τέτοια κίνηση, η οποία θα αφαιρέσει περίπου 30 εκατομμύρια πιστούς από την δικαιοδοσία της Ρωσικής Εκκλησίας, πιθανότατα θα εκληφθεί από την Μόσχα ως δήλωση σχίσματος. Τονίζει επίσης το γεγονός ότι η ρωσική εκκλησία και το ρωσικό κράτος δεν κοιτάζονται πάντα κατάματα. Παρά την απεικόνιση της Ουκρανίας από το Κρεμλίνο ως πεδίο μάχης μεταξύ του Ορθοδόξου πολιτισμού και της Δύσης, η σύγκρουση δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες στο Πατριαρχείο της Μόσχας.

Το θέμα της Ουκρανίας -όπως και αυτό του ευρύτερου αγώνα μεταξύ των εκκλησιών για επιρροή- απεικονίζει ένα από τα θεμελιώδη ζητήματα που διατυπώθηκαν από την Σύνοδο και που είναι μάλιστα πολυσυζητημένα στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό κατά τα τελευταία 1.229 χρόνια. Είναι, όπως θα έλεγαν πολλοί μέσα στην Ρωσική Εκκλησία, η Ορθοδοξία απλώς μια συλλογή εθνικών φορέων, χαλαρά συνδεδεμένων με δογματικές ιδέες; Ή μήπως είναι μια πιο ενοποιημένη και καθολική οντότητα που υπερβαίνει τα εθνικά και τα εθνικά σύνορα; Το ερώτημα είναι ουσιαστικά θεολογικό. Ωστόσο, η Σύνοδος κατέδειξε ότι, όπως και στις ημέρες της Βυζαντινής συμφωνίας, τα ζητήματα της θεολογίας και τα ζητήματα της πολιτικής είναι δύσκολο να κρατηθούν χώρια.

http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2016/07/blog-post_939.html?utm_source=feedburner&utm_medium=email&utm_campaign=Feed:+InfognomonPolitics+(InfognomonPolitics)

ΕΘΝΟ - ΛΟΓΙΚΑ

Τετάρτη 27 Ιουλίου 2016