Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (5)

Η εργασία μου για το τοπικό ιδίωμα της ΚΔ Μακεδονίας

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που ανακύπτουν σε σχέση με το γλωσσικό ιδίωμα των γηγενών της Μακεδονίας: 

1. Ποια είναι η εθνική συνείδηση, άρα και η εθνοτική ταξινόμηση των ομιλητών αυτού του ιδιώματος; 

2. Τι ακριβώς είναι αυτό το ιδίωμα από γλωσσολογική σκοπιά; 

Το πρώτο ερώτημα έχει απαντηθεί ήδη από καιρό, τόσο επιστημονικώς, όσο και από την ίδια την στάση της συντριπτικής πλειονότητας των γηγενών Μακεδόνων: Αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού έθνους από αιώνες. 

Πριν απαντήσω στο δεύτερο ερώτημα θα χρειασθεί πρώτα μια σύντομη γλωσσολογική ενημέρωση/ανάλυση. 

Σε παλαιότερες εποχές το «όμαιμον, ομόγλωσσον και ομότροπον» του Ηροδότου προσδιόριζε εθνοπολιτισμικά τους διαφόρους λαούς, μέχρι τους νεώτερους χρόνους. 

Σήμερα είναι πλέον αποδεκτό επιστημονικά ότι η ομιλουμένη γλώσσα δεν είναι ασφαλές κριτήριο για τον εθνολογικό προσδιορισμό ενός πληθυσμού: 

Κλασσικά παραδείγματα αποτελούν οι Αλσατοί (γερμανόφωνοι με γαλλική συνείδηση), Σέρβοι και Κροάτες (ίδια γλώσσα - διαφορετική θρησκεία και εθνική συνείδηση), Σέρβοι και Μαυροβούνιοι (ίδια γλώσσα και θρησκεία - διαφορετική εθνική συνείδηση). 

Δυσκολία διάκρισης μεταξύ γλώσσας και διαλέκτου. 

Μαξ Βάϊνράϊχ «Μια γλώσσα είναι μια διάλεκτος εξοπλισμένη με στρατό και ναυτικό». 

Η σύγχρονη Γλωσσολογία επιχειρεί να επιλύσει το πρόβλημα με την υιοθέτηση της έννοιας του «γλωσσικού συνεχούς» (language continuum), αλλά και με την χρήση νέων όρων, γλωσσοπολιτικά ουδέτερων, όπως οι όροι Ausbausprache - Abstandsprache – Dachsprache. 

Βοηθητικές γλώσσες (auxiliary languages). Η πλέον γνωστή περίπτωση χρήσης μιας βοηθητικής «φυσικής» γλώσσας (σε αντιδιαστολή με διάφορες τεχνητές, όπως η Εσπεράντο, η Volapük κ.λπ.) για λόγους επικοινωνίας διαφορετικών πληθυσμών είναι η λεγόμενη Λίγκουα Φράγκα (Lingua Franca), κατά λέξη «Φράγκικη γλώσσα». 

Μια άλλη μορφή βοηθητικής γλώσσας ή γλώσσας επαφής (contact language) είναι και τα λεγόμενα Pidgin English ή απλώς Pidgin, «σπαστά Αγγλικά» θα τα αποκαλούσαμε. Δημιουργήθηκε στην Κίνα για την ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ Άγγλων και Κινέζων εμπορευομένων. (pidgin=παραφθορά της λέξης business)

Σήμερα ως pidgin ορίζεται γενικώς ένα γλωσσικό ιδίωμα, μείγμα δύο ή περισσοτέρων γλωσσών με εξαιρετικά απλοποιημένη γραμματική και λεξιλόγιο, που χρησιμοποιείται για την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών, οι οποίοι έχουν τις δικές τους γλώσσες ως μητρικές. 

Στην περίπτωση που ένα τέτοιο ιδίωμα καταλήξει να γίνει η κύρια γλώσσα ενός πληθυσμού, τότε αναφερόμαστε σε Κρεολή γλώσσα (Creole language). 

Το τοπικό ιδίωμα προέκυψε με παρόμοια διαδικασία στον χώρο της Κεντρικο-Δυτικής Μακεδονίας και των γύρω περιοχών ως γλώσσα πίτζιν που κατέληξε σε πολλές περιπτώσεις σε Κρεολή. 

Σήμερα δεν υπάρχουν πρακτικά αμιγείς σλαβόφωνοι, αλλά δίγλωσσοι (ελληνικά-σλαβικά) και ελάχιστοι από τους νεώτερους μπορούν να μιλήσουν με ευχέρεια αυτό το ιδίωμα, η εξέλιξη του οποίου σταμάτησε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι δίγλωσσοι κάτοικοι του βορειοελλαδικού χώρου, κυρίως στην Κ.Δ. Μακεδονία, είναι απόγονοι χριστιανικών πληθυσμών, που επί Τουρκοκρατίας ζούσαν στον ευρύτερο χώρο της λεγόμενης «Ιστορικής Μακεδονίας». Έχουν ελληνική κατά βάση καταγωγή, αλλά πιθανότατα έχουν αφομοιώσει και σλαβικά στοιχεία που είχαν εγκατασταθεί κατά τους βυζαντινούς χρόνους στην περιοχή, τα οποία στην συνέχεια εκχριστιανίσθηκαν (θρησκευτικά) και εξελληνίσθηκαν (γλωσσικά και πολιτισμικά). 

Η σλαβική γλώσσα άρχισε να διαδίδεται επί Βυζαντίου στην βόρεια Μακεδονία (θέσεις του αείμνηστου γλωσσολόγου Ν. Ανδριώτη στον συλλογικό τόμο «Η γλώσσα της Μακεδονίας» – Αθήνα 1992, σελ. 211). 

Η εμφάνιση αυτού του ιδιώματος (που δεν χρειάστηκε ποτέ γραφή) ανιχνεύεται στα τέλη περίπου του 18ου αιώνα (οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξή του χρονολογούνται γύρω στο 1790 – βλ. J.P. Mallory–D.Q. Adams: The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World – Oxford 2006, σελ. 26) και η δημιουργία του είχε καθαρά χρηστικούς και πρακτικούς λόγους. 

Τα χρόνια εκείνα η Μακεδονία ήταν ένα πολύχρωμο φυλετικό, γλωσσικό και θρησκευτικό μωσαϊκό. Έπρεπε να υπάρξει ένας τρόπος συνεννόησης μεταξύ τους για τις ανάγκες της καθημερινής συμβίωσης, ένα είδος Λίγκουα Φράγκα. Βαθμιαία λοιπόν εμφανίσθηκε αυτό το ιδίωμα, μια γλώσσα πίτζιν, που φαίνεται ότι εξυπηρετούσε άριστα τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε ή σωστότερα, προέκυψε. 

Είχε ως βάση μια δυτική βουλγαρική διάλεκτο, όπως αποδείχθηκε από τις γλωσσολογικές έρευνες (βλ. Ι. Θ. Λαμψίδη: Γραμματική της Βουλγαρικής γλώσσας Ι.Μ.Χ.Α. – Θεσσαλονίκη 1981, σελ. 15-16) και στον κορμό αυτόν προστέθηκαν ένα πλήθος από ελληνικές, τούρκικες, βλάχικες και αλβανικές λέξεις. Γενικώς, η πλειοψηφία των γλωσσολόγων συµφωνεί ότι παρουσιάζει περισσότερες, µορφολογικές κυρίως, οµοιότητες µε την βουλγαρική και λιγότερες, φωνολογικές κυρίως, µε την σερβική. 

Είναι διαπιστωμένη η ευκολία υιοθέτησής του από αλλόγλωσσους και η μετατροπή του στο κύριο και συχνά στο αποκλειστικό γλωσσικό όργανο επικοινωνίας. 

Υποστηρίζουμε ότι αυτό το ιδίωμα προέκυψε, αρχικά στην μακεδονική ύπαιθρο, ως pidgin ή σπασμένα βουλγαρικά, για να το πούμε διαφορετικά και κατέληξε τελικώς σε Κρεολή γλώσσα, ανομοιογενών πληθυσμών, όπως προανέφερα, οι οποίοι το αναβάθμισαν για διαφόρους λόγους σε μητρική γλώσσα, σε κύριο γλωσσικό όργανο. Αυτό το ιδίωμα, επαναλαμβάνω και τονίζω γιατί έχει μεγάλη σημασία, δεν απέκτησε ποτέ γραφή. 

Κλείνοντας, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και να τονίσουμε για μια ακόμα φορά ότι το ιδίωμα των Ελλήνων γηγενών της Μακεδονίας έχει ελάχιστη σχέση με την επίσημη, δήθεν «μακεδονική» γλώσσα (που κατασκευάστηκε το 1945 με βάση την διάλεκτο της περιοχής Μοναστηρίου–Βελεσών) του Σκοπιανού κράτους και η οποία εκσερβίστηκε συστηματικά, ώστε να αλλοιωθούν τα βουλγαρικά χαρακτηριστικά της. Το πρώτο υπήρξε μια βοηθητική γλώσσα που ξεκίνησε ως πίτζιν και εξελίχθηκε σε Κρεολή, ενώ η δεύτερη είναι «μια διάλεκτος εξοπλισμένη με στρατό και ναυτικό», όπως προαναφέραμε, και η οποία εξελίσσεται σε μια πλήρη γλώσσα με την στήριξη όλων των μηχανισμών του κράτους των Σκοπίων. 

Το γλωσσικό ιδίωμα (και όχι γλώσσα) που ομιλείται σε ελάχιστες πλέον περιοχές της Μακεδονίας, αποτελεί για μας τους γηγενείς μια πολιτισμική κληρονομιά και για κάποιους άλλους Έλληνες ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο. 

Δυστυχώς, από την στιγμή που το ιδίωμα αυτό ξεπεράστηκε ιστορικά και έχασε την χρησιμότητά του, θα ακολουθήσει την τύχη όλων των αντίστοιχων βοηθητικών γλωσσών. Σε κάποια απομονωμένα χωριά ίσως εξακολουθήσει να μιλιέται για μια ή και δυο γενιές ακόμα, αλλά η κατάσταση δεν είναι αναστρέψιμη. 

Η απαίτηση από δήθεν «εθνικά μακεδόνες» να ανοίξουν σχολεία για να διδάσκεται η γλώσσα (αίτημα προς την Gay Mc Dougal, εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ - Σεπτέμβριος 2008), αλλά χωρίς να διευκρινίζεται ΠΟΙΑ ΓΛΩΣΣΑ θεωρείται ύποπτη για πολλούς λόγους και ως εκ τούτου απορριπτέα. 

Δ.Ε.Ε.

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (4)

Ολοκληρώνω την παρουσίαση των βιβλίων μου με τα εξαντλημένα (ορισμένα κυκλοφορούν σε παλαιοβιβλιοπωλεία):

α. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 1 (Αθήνα 1988)

β. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 2 (Αθήνα 1991)

γ. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 3 (Δεν εκδόθηκε ποτέ, λόγω της κυκλοφορίας το 1995 στα ελληνικά του σπουδαίου έργου του James Mallory: «In search of the Indo-Europeans : language, archaeology, and myth», που κάλυπτε το μεγαλύτερο τμήμα των θεμάτων που περιείχε. Για τον ίδιο λόγο δεν προχώρησα στην συγγραφή του Β΄ τόμου που είχα προγραμματίσει να αποτελείται από δύο μέρη)

δ. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χθες και Σήμερα» (Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης – Σάκης Τότλης, Έδεσσα 2008, Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πέλλας)

ε. «Πολιτική ορολογία» Συνοπτικό λεξικό των κυριωτέρων πολιτικών, φιλοσοφικών και οικονομικών όρων (Αθήναι 1979, Θεσσαλονίκη 1980, Αθήνα 1996)

Ετοιμάζεται η επικαιροποιημένη 4η έκδοση, που υπολογίζεται να κυκλοφορήσει το φθινόπωρο του 2021

στ. «Εθνικισμός και Γλώσσα» (Αθήνα 1986, 1995)

Εικάζω ότι μια Τρίτη έκδοση εμπλουτισμένη, είναι πιθανόν να εκδοθεί το αργότερο μέχρι 2022. Την θεωρώ απαραίτητη.

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (3)

Σειρά έχουν τα βιβλία μου που εκδόθηκαν από διάφορους φορείς και ένας μικρός αριθμός αντιτύπων (από τα συγγραφικά μου δικαιώματα) υπάρχουν διαθέσιμα. Για όσες/όσους τυχαίνει να ενδιαφέρονται μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί μου: Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης, Φιλελλήνων 9, ΕΔΕΣΣΑ ΤΚ 58200 – Ηλεκτρον. Δνση: karanos2010@gmail.com 

α. «Μακεδονικά Ι» (Έδεσσα, 2011) "Βιβλιόφιλοι Έδεσσας"

β. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χθες και Σήμερα» (Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης – Σάκης Τότλης, Έδεσσα 2008, Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πέλλας, που επανεκδόθηκε το 2009 από τις Εκδόσεις «ΜέΤΡΟ»)

γ. «Η μηχανή του κατεστημένου» (Αθήνα 1985, 2010)

δ. «Η λίμνη των κύκνων» (Έδεσσα 2001) - Έκδοση ΔΗΜΟΥ ΕΔΕΣΣΑΣ

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (2)

 

Η συνέχεια σήμερα με τα πανεπιστημιακά συγγράμματα για τους φοιτητές του ΠΑ.ΜΑΚ. (Σε συνεργασία με τον Καθηγητή Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας Νικ. Βασιλειάδη)

3. ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ» Γ. Μπακατσέλου 14, Θεσσαλονίκη

ΤΚ 546 31 Τηλέφωνο: 2310 236555

α. Ν. Βασιλειάδης-Δ. Ευαγγελίδης: «Από τον Σλαβομακεδονισμό στον Σκοπιανό Μακεδονισμό - Η γενεαλογία μιας εθνολογικής λαθροχειρίας», Θεσσαλονίκη, 2017 σελ. 280

β. Ν. Βασιλειάδης-Δ. Ευαγγελίδης: «Η απεμπόληση της Μακεδονίας», «Μπαρμπουνάκης», Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2020 (β΄ έκδοση) σελ. 520

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΤΕΚΜΗΡΙΑ

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο-Συλλογικό έργο, που συμμετείχα και το οποίο κυκλοφόρησε αρχικά στις ΗΠΑ το 2011. Δυστυχώς η τότε ελλαδική κυβέρνηση του ΓΑΠ αντί να το διαδώσει με στοχευμένες αποστολές σε όλο τον κόσμο, το αγνόησε παντελώς.

Αναφέρομαι στο “Macedonia - Evidence” New York, USA 2011, μια σημαντικότατη έκδοση από το ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ στις Η.Π.Α. (PAN MACEDONIAN STUDIES CENTER, INC. 149-14 14th Ave, Whitestone, NY 11357-1730, U.S.A.), σε τέσσερες γλώσσες (Αγγλικά, Γερμανικά, Ελληνικά και Σκοπιανά) με ακλόνητα τεκμήρια και επιχειρήματα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας.

Περιείχε:

1. Την περίφημη επιστολή που υπέγραψαν 200 κορυφαίες προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνιστικών σπουδών εγνωσμένου κύρους παγκοσμίως (Πανεπιστημιακοί, Πρόεδροι και Διευθυντές Ινστιτούτων και Ερευνητικών Οργανισμών κλπ) προς τον τότε Πρόεδρο Ομπάμα, που του απεστάλη στις 18 Μαΐου του 2009, όπου καταγγέλλονται οι προσπάθειες των Σκοπιανών και των υποστηρικτών τους για την υποκλοπή της Ιστορίας και του ονόματος της Μακεδονίας.

2. Βιβλιογραφική και επιστημονική τεκμηρίωση στα αναφερόμενα επιχειρήματα της ως άνω επιστολής.

3. Απαντήσεις στις πλέον συχνές και συνήθεις ερωτήσεις για την Ιστορία της Αρχαίας Μακεδονίας

4. Τέσσερα άρθρα (στα αγγλικά) για βασικά ζητήματα που αντικρούουν αποστομωτικά τα μόνιμα επιχειρήματα των αρνητών της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων:

α. Το βαρυσήμαντο άρθρο του διεθνούς κύρους Ιστορικού και Γλωσσολόγου Καθηγητή και Ακαδημαϊκού Μιλτιάδη Χατζόπουλου, για την γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων υπό το πρίσμα των πρόσφατων επιγραφικών ευρημάτων, τα οποία αποδεικνύουν οριστικά ότι ήταν μια ακόμη ελληνική διάλεκτος της αρχαιότητος.

(Miltiades Hatzopoulos: The speech of the ancient Macedonians, in the light of recent epigraphic discoveries – VI International Symposium on Ancient Macedonia, Thessaloniki, 1999)

β. Το σημαντικότατο άρθρο του ιδίου για το πώς αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους και τους άλλους οι αρχαίοι Μακεδόνες (Perception of the self and the other: The case of Macedon).

γ. Το εξαιρετικά διεισδυτικό και ευστοχότατο άρθρο της αείμνηστης Ελληνίδας Χριστιάνας Σουρβίνου-Ίνγουντ (Christiane Sourvinou-Inwood, 1945-2007), κορυφαίας ελληνίστριας και ερευνήτριας στα πανεπιστήμια του Ρέντιγκ (Reading) και Οξφόρδης με διεθνή αναγνώριση, για τις αντιλήψεις των (αρχαίων) Ελλήνων για την εθνοτικότητα (ethnicity) και την εθνοτικότητα των (αρχαίων) Μακεδόνων (Greek Perceptions of Ethnicity and the Ethnicity of the Macedonians).

δ. Το άρθρο μου για τους «Γιαούνα τακαμπάρα» (=Έλληνες με καλύμματα κεφαλής όμοια με ασπίδες), όπου επισημαίνεται ότι οι Πέρσες της αρχαιότητος θεωρούσαν τους αρχαίους Μακεδόνες ως ένα ακόμη ελληνικό φύλο (Demetrius E. Evangelidis, Ethnologist: The Yaunâ takabarâ and the ancient Macedonians).

Το άρθρο στα ελληνικά υπάρχει εδώ:

https://ethnologic.blogspot.com/2009/10/yauna-takabara.html

με όλες τις εικόνες των περσικών επιγραφών, φωτ. των μνημείων, χάρτης της περιοχής, βιβλιογραφία κλπ και στα αγγλικά εδώ:

https://ethnologic.blogspot.com/2011/11/blog-post.html

για όσες/όσους ενδιαφέρονται.

 

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (1)

Είχα υποσχεθεί προ καιρού και κατά διαστήματα σε φίλους και φίλες που ζητούσαν ορισμένες χρηστικές πληροφορίες για τα βιβλία μου (εξαντλημένο ή όχι, στοιχεία επικοινωνίας με τους εκδοτικούς οίκους κλπ) να δημοσιεύσω τα εξώφυλλα τους με τις σχετικές πληροφορίες. Αρχίζω με αυτά που κυκλοφορούν. Θα περιλαμβάνει όλα τα βιβλία που συνέγραψα, καθώς και ορισμένα που συνέγραψα με άλλους. Θα παραλείψω ελάχιστα, απολύτως εξειδικευμένα, που δεν ενδιαφέρουν τον μέσο αναγνώστη.

1. Εκδοτικός Οίκος ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ (Χρήστου, Βασίλειος Π.),

Ερμού 61, Θεσσαλονίκη, ΤΚ 54623 τηλ. 2310 282782

α. «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-Ελλαδικών φύλων» (Θεσσαλονίκη 2002, 2005)

β. «Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου» (Θεσσαλονίκη 2006)

γ. «Μη-συμβατικές θεωρίες»: Οι κερδοσκόποι του “ελληνισμού” και ο φενακισμός των αφελών» (Θεσσαλονίκη 2007)

2. Εκδόσεις «Ινφογνώμων» (Σάββας Καλεντερίδης) Φιλελλήνων 14, Αθήνα,

ΤΚ 10557 Τηλέφωνο: 210 3316036

α. «Αρχαία Μακεδονία–Εθνολογία, Αρχαιολογία, Ιστορία» (Αθήνα 2012)

β. «Η καταγωγή των Αλβανών και οι αρβανιτόφωνοι Έλληνες - Συμβολή στο ζήτημα της εθνογένεσης του Αλβανικού λαού» (Αθήνα 2014)

γ. «Μακεδονικά ΙΙ» (Αθήνα 2015),

δ. «Οι νεο-αριστεροί της μεταπολίτευσης» (Αθήνα, 2017)

                  

  

Συνέχεια στην επόμενη ανάρτηση

Η ναυτική ευφυία των Ελλήνων στην Σαλαμίνα

Πώς οι Έλληνες εκμεταλλεύθηκαν τους ανέμους

για να κατατροπώσουν τους Πέρσες

Η επιλογή του σημείου της σύγκρουσης με τους Πέρσες στη Σαλαμίνα ήταν άριστα μελετημένη από τους αρχαίους Έλληνες και καθόλου τυχαία, καθώς βασιζόταν στη γνώση των τοπικών κλιματολογικών συνθηκών. Αυτό δείχνει μία νέα μελέτη από το Κέντρο Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, με επικεφαλής τον ακαδημαϊκό καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, η οποία δημοσιεύθηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Atmosphere.

Ο φετινός Σεπτέμβριος σηματοδοτεί την επέτειο των 2.500 ετών από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. ο ελληνικός στόλος, με μικρές δυνάμεις αλλά με άριστη τακτική και υπό την ηγεσία του Θεμιστοκλή, πραγματοποίησε μία από τις αποφασιστικότερες νίκες της ιστορίας. Η νέα μελέτη δείχνει ότι η εμπνευσμένη στρατηγική τού μεγάλου ηγέτη βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες και ο ίδιος ο Θεμιστοκλής γνώριζαν τις κλιματολογικές συνθήκες και ιδιαίτερα τους ανέμους που έπνεαν στο στενό της Σαλαμίνας, προσαρμόζοντας τον στρατηγικό σχεδιασμό τους ανάλογα, ώστε να επωφεληθούν από την ημερήσια διακύμανσή τους.

Τα επιστημονικά ευρήματα δείχνουν πως ο συνδυασμός ενός βορειοδυτικού ανέμου που έπνεε κατά τη διάρκεια της νύχτας, με τη θαλάσσια αύρα που σηκώθηκε μετά τις 10:00, σχημάτισε μία «λαβίδα» ανέμου, η οποία, όσο περνούσε η μέρα, εγκλώβισε τον περσικό στόλο στη Σαλαμίνα. Η κλιματολογική ανάλυση του ανεμολογικού πεδίου στην περιοχή όπου διεξήχθη η ναυμαχία βασίστηκε στις διαθέσιμες μετρήσεις των μετεωρολογικών σταθμών στην περιοχή, καθώς και σε δεδομένα των κλιματικών και μετεωρολογικών μοντέλων ERA5 και WRF για το χρονικό διάστημα 1960-2019, παράλληλα με τις ιστορικές μαρτυρίες από τις αρχαίες πηγές («Ιστορίαι» του Ηρόδοτου, «Πέρσαι» του Αισχύλου κ.ά.).

Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας, οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην περιοχή είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούσαν πριν από 2.500 χρόνια. Η κυριότερη αιτία του μελτεμιού, που πνέει από βόρειες, γενικά, διευθύνσεις στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου, είναι ο συνδυασμός του μουσωνικού χαμηλού, δηλαδή ενός θερμικού χαμηλού που δημιουργείται πάνω από την ευρύτερη περιοχή της Ινδικής Χερσονήσου, με τις υψηλές πιέσεις που επικρατούν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού πάνω από τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Ο παραπάνω συνδυασμός έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ενισχυμένου βορείου ρεύματος στο Αιγαίο με την ονομασία «ετησίαι» (που σημαίνει «ετησίως επαναλαμβανόμενοι»). Οι εν λόγω κλιματολογικές συνθήκες περιγράφηκαν για πρώτη φορά από τον Αριστοτέλη στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά». Σε τοπικό επίπεδο, η αποδυνάμωσή των μελτεμιών τον Σεπτέμβριο ευνοεί την επικράτηση μικρότερων συστημάτων κυκλοφορίας, όπως είναι οι θαλάσσιες αύρες (μπάτης-μπουκαδούρα).

Η ναυμαχία

Οι Έλληνες είχαν γνώση της τοπικής κλιματολογίας και προσάρμοσαν ανάλογα το στρατηγικό σχέδιό τους. Ο περσικός στόλος έλαβε θέσεις μάχης στην ακτή της Αττικής (Αμφιάλη-Πέραμα) κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ωστόσο, με το πρώτο φως της ημέρας τα ελληνικά πλοία, αντί να προσπαθήσουν να διαφύγουν, όπως περίμεναν οι Πέρσες, εμφανίστηκαν επίσης παρατεταγμένα σε σχηματισμό μάχης από την πλευρά της Σαλαμίνας.

Όταν ο περσικός στόλος κινήθηκε εναντίον του ελληνικού, τα ελληνικά πλοία κινήθηκαν ανάποδα, κωπηλατώντας συντεταγμένα μέχρι την ακτή της Σαλαμίνας. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, αυτός ο ελιγμός αποτελούσε μέρος του στρατηγικού σχεδίου του Θεμιστοκλή και αποσκοπούσε στο να παρασύρει τους Πέρσες βαθύτερα μέσα στο στενό και να καθυστερήσει τη σύγκρουση, περιμένοντας την αλλαγή του ανέμου. Πράγματι, μετά τις 10:00 ο άνεμος στράφηκε σε νοτιοδυτικό (θαλάσσια αύρα) και μόνο τότε ξεκίνησε η ελληνική αντεπίθεση.

Η θαλάσσια αύρα, σε συνδυασμό με τη στενότητα του διαύλου, αποδιοργάνωσε τον περσικό στόλο. Τα ψηλότερα περσικά πλοία ήταν πιο δύσκολο να κυβερνηθούν, καθώς στρέφονταν πλάγια από τον άνεμο και το κύμα, και έτσι έγιναν εύκολος στόχος για τα έμβολα των ελληνικών τριήρεων. Επιπλέον, η ισχυρή νοτιοανατολική αύρα δεν επέτρεψε στους Πέρσες να ανοίξουν πανιά για να υποχωρήσουν γρήγορα προς τον ανοιχτό Σαρωνικό Κόλπο και να μεταφέρουν εκεί τη σύγκρουση.

Τελικά, ένα μεγάλο μέρος του περσικού στόλου χάθηκε, ενώ τα υπόλοιπα πλοία διέφυγαν προς τον Κόλπο του Φαλήρου κατά τις απογευματινές ώρες, όταν οι άνεμοι ολοκλήρωσαν τον καθημερινό κύκλο τους και γύρισαν ξανά σε βορειοδυτικούς. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο δυτικός άνεμος «Ζέφυρος» μετέφερε τα συντρίμμια του περσικού στόλου μέχρι την περιοχή του σημερινού Αγίου Κοσμά, σηματοδοτώντας το τέλος της περσικής παρουσίας στη Μεσόγειο.

Η ερευνητική ομάδα περιελάμβανε, πέρα από τον Χρήστο Ζερεφό, τους ερευνητές της Ακαδημίας Αθηνών Σταύρο Σολωμό, Ιωάννη Καψωμενάκη και Χρήστο Ρεπαπή, καθώς επίσης τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δημήτρη Μελά. Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Μαριολοπούλειο – Καναγκίνειο Ίδρυμα Επιστημών Περιβάλλοντος.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

65 χρόνια από την καταστροφή του ελληνισμού της Πόλης...

Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας τὴν 7η Σεπτεμβρίου τοῦ 1955 ἐν μέσῳ τῶν ἐρειπίων τοῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης Ὑψωμαθείων.

Ἀρχεῖο Δημητρίου Καλουμένου

Ένα σπουδαίο και συγκινητικό κείμενο για την σημερινή θλιβερή επέτειο της καταστροφής του ελληνισμού της Πόλης από τον αποθηριωμένο τουρκικό όχλο...

ΔΕΕ

[ Ἐκ τῆς κόνεώς μου ἀναγεννῶμαι ]

Φθινόπωρο τοῦ 1825.

"(..) Τό Ἑλληνικόν Ἔθνος ἀποτελεῖται ἀπό ἄτομα, τά ὁποῖα, µετὰ τήν κατάκτησιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, δέν ἔπαυσαν νά πρεσβεύουν τήν Ὀρθόδοξον θρησκείαν, νά ὁμιλοῦν τήν Γλῶσσαν τῶν πατέρων των καί τά ὁποῖα τελοῦν ὑπό τήν πνευματικήν ἢ κοσμικήν δικαιοδοσίαν τῆς Ἐκκλησίας των, ἀσχέτως τοῦ τόπου πού διαμένουν ἐν Τουρκίᾳ. Τά ὅρια τῆς Ἑλλάδος ἔχουν χαραχθῆ ἀπό τεσσάρων αἰώνων διά τῶν δικαίων, τά ὁποῖα οὔτε ὁ χρόνος, οὔτε πάσης φύσεως δεινά, οὔτε ἡ κατάκτησις ἠδυνήθησαν ποτέ νά διαγράψουν."

Ἀπευθυνόμενος πρὸς τὸν Οὐίλµοτ Χόρτον, ὑφυπουργό Πολέµου καί Ἀποικιῶν τῆς Ἀγγλίας, ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας συνοψίζει τὸ Νόημα τῆς Ὑπάρξεώς μας, ἀλλά καὶ τὴν πηγή τοῦ ἄσβεστου μίσους τῶν ἐχθρῶν μας.

Ἡ μικρὴ ἀλλὰ ἐλεύθερη Ἑλλάδα ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῶν Τειχῶν, δίχως θόρυβο, δίχως ἐπιδείξεις καὶ θεατρινισμούς, φέρνει στὸ φῶς ὁλοζώντανο τὸν Τρόπο. Καὶ τὸν πληρώνει πάντα μὲ τὸ τίμιο Ἑλληνικὸ αἷμα.

Σήμερα συμπληρώνονται 65 ἔτη ἀπὸ τὰ Γεγονότα στὴν Πόλη. 65 συναπτὰ ἔτη ἀπὸ τὰ Σεπτεμβριανά.

Κίνησαν γῆ καὶ οὐρανὸ γιὰ νὰ μᾶς σπάσουν, νὰ μᾶς κάψουν, νὰ μᾶς διαλύσουν.

"Ἅπασαι αἱ ἱστορικαὶ ἐκκλησίαι τῆς Βασιλίδος τῶν Πόλεων κατεστράφησαν, τὰ ἱερὰ ἄμφια καὶ τὰ σκεύη ἐβεβηλώθησαν κατὰ τὸν αἰσχρότερον τρόπον, τοῦ ὄχλου μολύναντος κτηνωδῶς καὶ αὐτὰ τὰ Ἅγια Θυσιαστήρια, οἱ ἱερεῖς διαπομπεύθηκαν καὶ ἐκακοποιήθησαν, ὁ ἐπίσκοπος Παμφίλου ἐρρίφθη εἰς τὴν πυράν, εἰς ὑπερενενηντακοντούτης μοναχὸς ἐκάη ζῶν, οἱ τάφοι τῶν νεκρῶν νεκρῶν ἐσυλήθησαν, τὰ ὀστᾶ τούτων διεσκορπίσθησαν..."

Τὰ βάρβαρα στίφη βανδάλισαν τὶς ἐκκλησίες, τὰ μνήματα, τὰ σχολεῖα μας. Λεηλάτησαν τὶς οἰκίες καὶ τὰ καταστήματά μας. Ἄσκησαν ἀνελέητη βία σὲ ἱερεῖς, ἡλικιωμένους, γυναῖκες καὶ παιδιά. Δὲν ἤθελαν νά σπάσουν ἁπλῶς τὸ βιός μας. Ἤθελαν νὰ σπάσουν τὴν Ψυχή μας. Νὰ μᾶς τελειώσουν. Ὁ χαλασμός, ὁ χαμός τῶν σωμάτων καὶ ἡ συντριβή τῶν ψυχῶν ἦταν μία καθαρή θηριωδία.

Ἡ βία ἔβαλε ὅλη της τὴν πανουργία καὶ ὅλη της τὴν κτηνωδία γιὰ νὰ ὑποδουλώσει τὴν Ἐλευθερία. Ἦρθε μεταμφιεσμένη, ὑποσχόμενη εὐτυχία μὲ τὴν ὑστεροβουλία νὰ ἀφαιρέσει τὴν ἀντίσταση τῆς Ψυχῆς. Καὶ ἔριξε τὸν ἄνθρωπο στὰ χέρια τοῦ τέρατος.

Φίλτατε Ἀναγνώστη.

Ἡ Μνήμη εἶναι ἡ Ἐνδοχώρα τοῦ Γένους.

Ἀπὸ τὴν Πατρίδα μας, ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη, ἀπὸ τὸν Πόντο, ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία, ἀπὸ τὴν Κύπρο, ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Ρωμυλία, ἀπὸ τὴν Ὀδησσὸ καὶ τὴν Ρουμανία, μᾶς ἔδιωξαν συντεταγμένα, μὲ σφαγὲς καὶ ἐξόντωση. Ἑκατομμύρια Ἕλληνες χάθηκαν. Οἱ ἀμέτρητες θυσίες πού προσέφερε σὲ αἷμα ὁ Ἑλληνισμὸς πρέπει νὰ δικαιωθοῦν. Ἡ ἀδικία πού χρόνια τώρα ὑφίσταται ἡ Ἑλλὰς πρέπει νὰ ἀποκατασταθεῖ.

Τὸ Ἑλληνικὸ Ἔθνος ἔχει δικαιώματα ὄχι νὰ κατακτήσει, ἀλλὰ νὰ ἀνακτήσει. Νὰ ἀνακτήσει δικαιώματα πού ἀφαιρέθηκαν διὰ τῆς βίας, μὲ ξερριζώματα. Καὶ ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς ὑλικῆς δικαιοσύνης τὸ Ἑλληνικὸ Ἔθνος ὀφείλει νὰ ζητήσει ἱκανοποίηση.

Γιὰ νὰ μπορέσει ἡ Ἑλλάδα νὰ ζήσει καὶ νὰ ἀναπτυχθεῖ πρέπει νὰ λάβει δικαιοσύνη. Ἡ μόνη Ἰδέα πού μπορεῖ νὰ ἑνώσει τοὺς Ἕλληνες εἶναι ἡ ἀπονομὴ τῆς Δικαιοσύνης. Ἐκεῖνοι πού πρόδωσαν τὴν Ἐλευθερία πρέπει νὰ πληρώσουν.

Μέσα ἀπὸ τὶς στάχτες μας, ἀναγεννᾶται τὸ γλυκὸ καὶ ἀνέσπερο Φῶς πού θερμαίνει τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν Ἀνθρωπότητα. Ἡ Ἐλευθερία θερμαίνει ἐκείνους πού τὴν τιμοῦν.

Ἡ Ἱστορία δὲν ψεύδεται.

Οἱ Ἕλληνες εἶναι ἐκεῖνοι πού πληρώνουν τὸ τίμημα καὶ νικοῦν κατὰ κράτος ὄχι μόνον τὴν Βία τῶν ἐχθρῶν ἀλλὰ καὶ τὴν ἀδιαφορία τῶν συμμάχων. Ὁ Ἕλλην παραμένει τὸ αἰώνιο σύμβολο Ἀντίστασης.

Ὁ βάρβαρος, παραμένει ὁ ἀδαής δεσμοφύλακας. Ὁλότελα ξένος πρὸς τὴν ἱστορικὴ πορεία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, συνδράμει μὲ τὸ ἄγριο ἔνστικτό του στὴν σφυρηλάτηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μένει πιστὸς στὴν φύση του καὶ μὲ τὴν παρουσία του πυροδοτεῖ τὴν Ἀνάσταση.

Στὰ γκρεμισμένα Τείχη τῆς ρημαγμένης Πολιτείας, στ' ἁγιασμένα νερὰ τοῦ Βοσπόρου, ὁ Ἑλληνισμὸς ἔχει ἀφήσει ἀνεξίτηλη τὴν παρουσία του.

Σήμερα, περισσότερο ἀπὸ ποτὲ, τὸ Ἑλληνικὸ Ἔθνος ὀφείλει νὰ ὑψώσει τὸ ἠθικὸ του Ἀνάστημα, ὑπενθυμίζοντας τοῖς πᾶσι ὅτι ἡ Ἐλευθερία, ὁ Πολιτισμὸς καὶ ὁ Ἄνθρωπος δὲν ἔχουν πεθάνει.

Τὸ Ἦθος, ὁ Λόγος καὶ τὰ Ἔργα χαράσσουν τὴν ἀρχέγονη Ἐντολὴ στὶς γενεὲς τοῦ μέλλοντος.

Δικαίως κτῶ.

Μὲ Ἀγάπη καὶ Σεβασμό,

Ἰωάννα Γ. Καραγκιούλογλου

6 Σεπτεμβρίου 2020

Η πραγματική Μελίνα Μερκούρη

Η Ιστορία της Μελίνας 

Μερκούρη… Γιαδικιάρογλου!

Φανταστείτε, αν τη δεκαετία του 1980, κατηγορούσε κάποιος δημοσίως τη Μελίνα Μερκούρη, ότι είχε σχέσεις και υπήρξε «σύντροφος» μαυραγορίτη και συνεργάτη των Ναζί! Ότι ο Αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στην Ελλάδα ήταν θείος της…

Αν ρωτούσαμε κάποιον σήμερα, θα έλεγε ότι ήταν ηρωίδα της Αντίστασης…!

Πόσο απέχει η αλήθεια από το ψέμα;

Έχουμε και λέμε λοιπόν. Στην πολύ γνωστή ταινία του Αλέκου Σακελάριου «Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο» η άτακτη μαθήτρια Γιαδικιάρογλου τιμωρείται από τους καθηγητές της «τρώγοντας» το ένα χαστούκι πίσω απ’ τ’ άλλο. Ωραία ταινία, αληθοφανής και θύμιζε σε όλους τα μαθητικά μας χρόνια!

Αυτό βέβαια που δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε είναι πως μόνο τυχαία δεν ήταν τα χαστούκια αλλά και το όνομα Γιαδικιάρογλου !

Μόνο ένας Σακελάριος θα μπορούσε να βρεί ένα ευφάνταστο τρόπο για να θυμίσει τις μαύρες ημέρες της κατοχής, των μαυραγοριτών και των συνεργατών των Ναζί.

Δυστυχώς για ορισμένους, σε συτή την ιστορία εμπλέκεται η «ηρωϊδα της αντίστασης» Μελίνα Μερκούρη. Πως; Μάθετε λοιπόν:

Ο Αλέκος Σακελάριος είχε προστριβές με την γνωστή ηθοποιό τότε, τη Μελίνα Μερκούρη που τον προκαλούσε. «Έτσι είσαι, Θα σε φτιάξω!» φέρεται να της είπε καθώς γνώριζε καλά το παρελθόν της, με τον φίλο της τον μαυραγορίτη και συνεργάτη των Ναζί Φειδία Γιαδικιάρογλου.

Οφείλουμε εδώ να πούμε πως η Μελίνα είχε γενικώς μια νοοτροπία αρνητικότητας και αμφισβήτησης των πάντων, αλλά ταυτόχρονα και πάμπολλα στοιχεία κυνισμού και σνομπισμού. Υπό την έννοια αυτή, βεβαίως ήταν αντιστασιακή. Θα ήταν εξόφθαλμα άδικο να το αμφισβητήσουμε.

Ο Χριστόφορος Πετρίτης γράφει ότι η οικογένειά της ανήκε στον συντηρητικό χώρο. Ο παππούς της Σπύρος Μερκούρης είχε εκλεγεί επανειλημμένα δήμαρχος ως εκλεκτός των αντιβενιζελικών και μόνον όταν συνειδητοποίησε ότι δεν θα κέρδιζε άλλες εκλογές, προσχώρησε στο βενιζελικό στρατόπεδο. Ο πατέρας της, Σταμάτης, δεν ακολούθησε την πολιτική μεταστροφή του δικού του πατέρα, αλλά στα ίδια χρόνια (αρχές της δεκαετίας 1930) στήριξε αντίρροπη μεταστροφή από το βενιζελικό στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο του στρατηγού Γεωργίου Κονδύλη, με τον οποίο συνδεόταν πολλαπλώς. Έτσι κατόρθωσε να εκλεγεί βουλευτής και να γίνει υπουργός του Κονδύλη το 1935. Ωστόσο, στα χρόνια εκείνα ο πρωτεύων πολιτικός νους της οικογένειας ήταν ο αδελφός του Σταμάτη, Γεώργιος Μερκούρης, ο οποίος είχε διατελέσει επανειλημμένα βουλευτής και υπουργός σε αντιβενιζελικές κυβερνήσεις, ενώ ήταν επιφανές στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος. Μέχρι που είχε την πρωτοβουλία να μεταλαμπαδεύσει στην Ελλάδα το φασιστικό ρεύμα που υπήρχε στην Ευρώπη. Είχε πλέον μόλις επικρατήσει ο Χίτλερ στη Γερμανία, ενώ στην Ιταλία από το 1922 ο Μουσολίνι ήταν στην εξουσία, όταν ο Γ. Μερκούρης ίδρυσε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Το κόμμα ήταν πλήρως διασυνδεμένο με τα αντίστοιχα της Γερμανίας και της Ιταλίας και μάλιστα έλαβε μέρος σε διεθνές φασιστικό συνέδριο στην Ελβετία. Η πολιτική δράση του κόμματος ανακόπηκε στις 4 Αυγούστου 1936, όταν ο Ιωάννης Μεταξάς κήρυξε τη δικτατορία του, οπότε ανέστειλε τη λειτουργία όλων ανεξαιρέτως των πολιτικών κομμάτων.

Εκείνη παρέμενε σταθερά στο πατρικό οικογενειακό περιβάλλον, όπου την πρωτοκάθεδρη θέση του παππού Σπύρου (σε πολύ μεγάλη ηλικία πλέον) είχε πάρει ο θείος Γιώργος, ο αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος. Ο Γεώργ. Μερκούρης δεν ήταν πλέον ενεργός πολιτικός αρχηγός, αλλά παρέμενε αμετάβλητα γερμανόφιλος.

Γεώργιος Μερκούρης, Αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος

Αυτός, ο δεύτερος «πατέρας» της Μελίνας, όπως η ίδια τον θεωρούσε, ο Γεώργιος Μερκούρης, που ουδέποτε έκρυψε τις πεποιθήσεις του, χρειάσθηκε να συλληφθεί από τις ελληνικές αρχές τον Απρίλιο 1941, πριν από την Κατοχή, ως επικίνδυνος γερμανόφιλος. Μόλις μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, αφέθηκε ελεύθερος και η πρώτη του ενέργεια ήταν να επανασυστήσει το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος, ελπίζοντας ότι θα αναλάμβανε την κυβέρνηση δίκην Κουίσλιγκ. Αντ’ αυτού διορίστηκε αργότερα ως διοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Η Μελίνα Μερκούρη, αν και πλέον ήταν έγγαμη, διατηρούσε άριστες σχέσεις με τον θείο της. Πριν ξεσπάσει ο πόλεμος είχε παντρευτεί τον Πάνο Χαροκόπο σ’ ένα χωριό της Πελοποννήσου. Αξιοσημείωτο είναι ότι με τον γάμο εκείνο σ’ ένα εκκλησάκι, για τον οποίο δεν είχε προβλεφθεί ούτε ποιος θα ήταν κουμπάρος, απέκτησε πνευματική συγγένεια μ’ ένα νεαρό τότε και οπωσδήποτε ασήμαντο επαρχιωτόπουλο, που κανείς δεν ήξερε ότι κάποτε σε μια κρίσιμη φάση θα γινόταν γνωστός στην Ελλάδα. Το όνομά του ήταν Ιωάννης Λαδάς. Πρόκειται για τον γνωστό συνταγματάρχη που υπήρξε από τους βασικούς πρωταγωνιστές στη δικτατορία της 21ης Απριλίου.

Ο θείος Μερκούρης πέθανε τον Δεκέμβριο 1943, διοικητής ων της Εθνικής Τράπεζας. Λίγοι συνόδευσαν τη σορό του, μεταξύ των οποίων κατοχικοί υπουργοί και βεβαίως Γερμανοί αξιωματικοί. Όπως θα μπορούσε να σκεφτεί λογικά κανείς, ανάμεσά τους ήταν και η Μελίνα, η οποία κατά και ήταν απαρηγόρητη. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην κηδεία δεν παραβρέθηκε ο μοναδικός αδελφός του, ο Σταμάτης.

Εκείνη μισούσε την πείνα, αν και δεν την είχε γνωρίσει ποτέ στα προηγούμενα χρόνια. Ούτε και τώρα. Άλλωστε ο σύζυγός της ήταν ένας από τους πλουσιότερους Έλληνες με αμύθητης αξίας ακίνητα όχι μόνο στην ομώνυμη συνοικία της Καλλιθέας, που την είχε οικοπεδοποιήσει ο πατέρας του, αλλά και μεταξύ άλλων χιλιάδες στρέμματα στη Θεσσαλία. Από τα κτήματα εκείνα, τακτικά έφερναν οι άνθρωποί του τρόφιμα που επαρκούσαν για να διατραφούν όχι μία, αλλά πάρα πολλές οικογένειες. Αλλά και τα περιουσιακά του στοιχεία, όπως και τα εισοδήματά του, επέτρεπαν στο ζεύγος Χαροκόπου να μην διανοηθεί καν ότι υπάρχει πείνα στην Αθήνα. Ζούσε σ’ ένα τεράστιο ρετιρέ 400 τ.μ. μιας επιβλητικής μεσοπολεμικής πολυκατοικίας, που ήταν ιδιόκτητη και βρισκόταν χωρίς υπερβολή στο κεντρικότερο σημείο της Αθήνας: ακριβώς δίπλα από τη γαλλική πρεσβεία, στην αρχή της οδού Ακαδημίας.

Ο Πάνος Χαροκόπος ήταν πολύ μεγαλύτερός της, είχε δική του θαλαμηγό και ένα εντυπωσιακό ανοιχτό αυτοκίνητο. Και τα δύο επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς, αλλά αυτό δεν εμπόδισε να διατηρεί το ζεύγος άριστες σχέσεις με πολλούς αξιωματικούς του κατοχικού στρατού, που ενίοτε γίνονταν και ιδιαίτερα στενές. Χάρη σ’ αυτές είχαν αποφύγει πολλές φορές να επιταχθεί το ρετιρέ τους, κάτι που είχε συμβεί σε όλες τις άλλες πλούσιες οικογένειες της Αθήνας.

Η Κατοχή είχε βρει τη Μελίνα να έχει εστιάσει το ενδιαφέρον της στο θέατρο, όπου φιλοδοξούσε να κάνει μια μεγάλη σταδιοδρομία. Και για να το επιτύχει αυτό, πίστευε πως ήταν χρήσιμο να έχει πολλές επαφές με ηθοποιούς, σκηνοθέτες και άλλους θεατρικούς παράγοντες. Έτσι λοιπόν, σε μέρες που όλοι ήταν στερημένοι από φαγητό και απολαύσεις, το σπίτι της οδού Ακαδημίας 4 ήταν ανοιχτό για τις παρέες της Μελίνας.

Στα χρόνια της Κατοχής η Μελίνα δεν έκανε αντίσταση. Είναι η μόνη περίοδος που πίστεψε ότι δεν είχε τίποτε να προσφέρει, γι’ αυτό και αντί για αντίσταση προτίμησε να έχει ιδιαίτερες σχέσεις με όσους Γερμανούς γνώριζε προσωπικά. Το ακριβές είναι ότι έκανε αντίσταση κατά των αντιστασιακών!

Όπως είχε γράψει ο «Λαβύρινθος», η Μελίνα μια κατοχική μέρα μεσημέρι είχε καταδώσει δύο νεαρούς αντιστασιακούς, προκειμένου να τους πιάσουν οι Γερμανοί. Αντιγράφουμε από το τεύχος του Δεκεμβρίου 2003:

Η σκηνή είναι αυθεντική. Διαδραματίζεται επί Κατοχής σ’ ένα περίφημο μπαρ της εποχής, το «Παν». Το κτίριο υπάρχει και σήμερα, στην οδό Ακαδημίας 4, μια μεσοπολεμική καλοφιαγμένη πολυκατοικία, δίπλα από την είσοδο της γαλλικής πρεσβείας. Στα κατοχικά χρόνια στο μπαρ σύχναζαν, ως επί το πλείστον, Γερμανοί αξιωματικοί και σκοτεινοί μαυραγορίτες. Ήταν οι μόνοι που είχαν τη διάθεση και το χρήμα για να πιουν ένα πανάκριβο προπολεμικό κονιάκ ή να γευθούν δυσεύρετα σνακς.

Για τη Μελίνα ήταν το δεύτερο σπίτι της κυριολεκτικά, για έναν επιπρόσθετο λόγο: στον τέταρτο όροφο της πολυκατοικίας ήταν η πολυτελής κατοικία του συζύγου της, του Πάνου Χαροκόπου. Κατέβαιναν σχεδόν καθημερινά, λοιπόν, για τα ποτά τους.

Στα σκαμνιά μπροστά από τη μπάρα κάθονται δύο άνδρες και όρθια ανάμεσά τους μια νεαρή ψηλή εντυπωσιακή γυναίκα. Και οι τρεις αποτελούν ένα ιψενικό τρίγωνο, όπως άλλωστε γνωρίζει όλο το Κολωνάκι αρκούντως σκανδαλισμένο. Οι δύο άνδρες είναι φίλοι και «κολλητοί», χωρίς να έχουν τίποτε το κοινό – πλην της ίδιας γυναίκας. Για κάποιους πιο ευφάνταστους, το ιψενικό τρίγωνο δεν έχει γωνία αιχμής τη γυναίκα, αλλά τον κοινό εραστή.

Η γυναίκα είναι βέβαια η εικοσάχρονη τότε Μελίνα Μερκούρη και οι δύο άνδρες είναι ο σύζυγός της Πάνος Χαροκόπος και ο μεγαλομαυραγορίτης Αλέξης (Φειδίας) Γιαδικιάρογλου.

Ο Χαροκόπος, γόνος παλιάς μεγαλοαστικής οικογένειας με σπουδές στην προπολεμική Αγγλία, είναι ο κλασικός τύπος του βαριεστημένου πάμπλουτου που δεν εργάζεται ποτέ, αλλά όλα τα έχει αφειδώς διαθέσιμα, λίρες, γυναίκες και άντρες. Ο Γιαδικιάρογλου, ελάχιστα χρόνια μεγαλύτερος από τη Μελίνα, είναι ένας ασύδοτος τύπος του υποκόσμου, ο οποίος αγοράζει σε εξευτελιστικές τιμές βιομηχανίες, τιμαλφή και ακίνητα αντί πινακίου φακής, εκβιάζει τους πάντες, κλέβει ακόμη και τους Γερμανούς, είναι ιδιοκτήτης χαρτοπαικτικών λεσχών και δεν υπάρχει κατοχική βρομιά και κομπίνα στην οποία να μην είναι ανακατεμένος. Κυκλοφορεί πάντοτε με σωματοφύλακες και πολυτελές αυτοκίνητο, συχνά μεθυσμένος και οπωσδήποτε με πιστόλι στην τσέπη.

Την εποχή αυτή, αυτοί είναι οι δύο άνδρες στη ζωή της Μελίνας, η οποία ονειρεύεται να γίνει μεγάλη ηθοποιός και να σπαρταράει το κοινό στα πόδια της. Οι τρεις τους, δηλαδή η Μελίνα, ο σύζυγος και ο εραστής πίνουν ήσυχα, με το ανάλογο ύφος σνομπ και παρακμής, όταν δύο νεαροί μπαίνουν στο μπαρ. Μόλις εκείνη τους βλέπει, εξοργίζεται και φωνάζει δυνατά, παρουσία Γερμανών και συνεργατών τους:

–Είναι κομμουνιστές! Πιάστε τους!

Οι δύο νεαροί αιφνιδιάζονται και πριν προλάβουν Γερμανοί και εντόπιοι πιστολάδες να τους πιάσουν, βγαίνουν τρέχοντας από το μπαρ και εξαφανίζονται. Και οι δύο ήταν αθλητές άλλωστε και τελικά δεν τους πρόφτασαν. Γλύτωσαν έτσι από την κατάδοση της Μελίνας, που την ώρα εκείνη δεν σήμαινε τίποτε λιγότερο από θάνατο…

Ο ένας τουλάχιστον από τους δύο τότε νεαρούς αντιστασιακούς, που είχαν την απρονοησία να πέσουν στη Μελίνα, καθώς μπήκαν στο μπαρ για να γλυτώσουν κυνηγημένοι από άλλους Γερμανούς που τους είχαν θεωρήσει ύποπτους, σήμερα βρίσκεται στη ζωή. Όμως την ακρίβεια των όσων προαναφέρθηκαν μπορούν να βεβαιώσουν μία δημοσιογράφος και μία ηθοποιός, η Φρίντα Μπιούμπι και η Άννα Συνοδινού. Η πρώτη έχει ασχοληθεί στο σύνολό της με τη Μελίνα, καθώς μάλιστα με πολύ μόχθο έχει συνθέσει τη βιογραφία της. Και έχει πολλές αποκαλυπτικές πληροφορίες για την «αντιστασιακή» της δράση επί Κατοχής.

Ιδού τι γράφει στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της η Άννα Συνοδινού που τιτλοφορείται: «Πρόσωπα και προσωπεία – Αυτοβιογραφικό χρονικό|, Eκδ. Αφοί Βλάσση, Αθήνα, 1998

“Ο Γιώργος εργάζεται στο Ταμείο Ασφαλίσεως Αρτεργατών και κάνει παρέα με νέους που τον θαυμάζουν, τον Ίγκορ Πεζά, τον Σπύρο Μερκούρη, τον Γιάννη Καλφόπουλο, τον Λάλα Μεσολωρά, την Ζακλίν Τακβοριάν, την Ζινέτ Λακάζ, την Άσπα Μιχαλακοπούλου, με στέκι το ζαχαροπλαστείο του Μπόκολα.

Ένα απόβραδο, ανέβαινε με τον Καλφόπουλο την Ακαδημίας. Μπήκαν στο ισόγειο μπαρ Παν, που σύχναζαν οι πλούσιοι και οι κοσμικοί της Κατοχής. Πάνω από το μπαρ στον 4ο όροφο της Ακαδημίας 4, ήταν το σπίτι του Χαροκόπου που είχε παντρευτεί την πολύ νέα τότε Μελίνα Μερκούρη. Στο μπαρ καθόταν η Μελίνα ανάμεσα στον άντρα της και τον βιομήχανο Γιαδικιάρογλου, δοσίλογο και συνεργάτη των Γερμανών, που εκτελέστηκε ως προδότης από τον Ε.Λ.Α.Σ. Η Μελίνα, μόλις είδε τον Γιώργο με τον Καλφόπουλο ξεφώνισε: “Πιάστε τους κομμουνιστές”. Ήταν η εποχή που ο αδελφός του πατέρα της, Γ. Μερκούρης, είχε ιδρύσει το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος. (Πληροφ. περιοδικού Τα Νέα του ΕΛΙΑ, αρ. 51, Απρίλιος – Ιούνιος 1998, σελ. 9).

Η Μελίνα, όπως δεν ήταν αντιστασιακή επί Κατοχής, δεν υπήρξε ποτέ φεμινίστρια, διότι απλούστατα ήταν της θεωρίας ότι για να επιτύχει πρέπει να χρησιμοποιεί τη γυναικεία φύση της. Είχε καλλιεργήσει στα δύσκολα κατοχικά χρόνια σχέσεις και φιλίες με ανθρώπους του θεάτρου, σιτίζοντάς τους με χρήματα του Χαροκόπου ή του μεγαλομαυραγορίτη Γιαδικιάρογλου.

Έχοντας το στοιχειώδες πλεονέκτημα της οικονομικής άνεσης, κατευθύνθηκε στο Παρίσι. Όπως αναφέρει το προαναφερθέν τεύχος του «Λαβύρινθου» (Δεκ. 2003), «εκεί σχετίστηκε με γνωστά ονόματα της τέχνης, πολλά των οποίων είχαν περιέργως έναν κοινό παρονομαστή: είχαν κατηγορηθεί ως δοσίλογοι κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.

Από τον Ζαν Κοκτώ και τον Σερζ Λιφάρ μέχρι τον Σασά Γκιτρύ και την Κολέτ, αδιάφορο αν υπήρχε ερωτική σχέση της με κάποιους ή κάποιες από όλα εκείνα τα γνωστά πρόσωπα, επέτυχε τελικά η Μελίνα να σαγηνεύσει γνωστότατο Γάλλο θεατρικό συγγραφέα παρωχημένης ηλικίας, ο οποίος με μύριες δυσκολίες και αντιδράσεις την επέβαλε».

Πρόκειται για τον Μαρσέλ Ασσάρ, ο οποίος όμως ήταν τότε ένας πολύ πετυχημένος θεατρικός συγγραφέας στη μεταπολεμική Γαλλία. Η παρέμβασή του ήταν καθοριστική για την πορεία της Μελίνας, η οποία τον χρησιμοποίησε επιτυχώς για την καθιέρωσή της στην Ελλάδα.

Αλλά, καθώς οι φιλοδοξίες ενός άπληστου ανθρώπου δεν ολοκληρώνονται ποτέ, η Μελίνα στα μέσα της δεκαετίας του 1950 έβαλε έναν άλλο στόχο: τη διεθνή καθιέρωσή της στον κινηματογράφο! Αν το έλεγε τότε φωναχτά, θα εισέπραττε τις ειρωνείες όσων την ήξεραν. Η ίδια όμως είχε απόλυτη αυτοπεποίθηση στον εαυτό της και το σχεδίασε καλά. Γνώριζε ότι η παγκόσμια κινηματογραφική βιομηχανία έχει αφ’ ενός επίκεντρο την Αμερική, αφ’ ετέρου δε ελέγχεται σχεδόν καθολικά από Εβραίους. Αναζητούσε λοιπόν ένα κατάλληλο πρόσωπο για να σαγηνεύσει, μέχρι που το βρήκε: Ζυλ Ντασέν. Δεν ήταν και μεγάλος σκηνοθέτης, αλλά ήταν Εβραιοαμερικανός.

Αυτό ήταν αρκετό για να του δηλώσει ότι τον ερωτεύτηκε και να τον …ζητήσει σε γάμο. Θα ήταν ακόμα πιο ενθουσιασμένη, αν ο Ντασέν ήταν πιο αρρενωπός τύπος και πιο σωματώδης. Αλλά και πάλι, αυτό δεν ήταν απογοητευτικό, διότι ο Ντασέν δεν ήταν ζηλιάρης.

Στο πλευρό του μικρόσωμου Εβραιοαμερικανού σκηνοθέτη περνούσε μια ακόμη κλίμακα στην ανοδική πορεία της, έστω και χωρίς θριαμβευτικές επιτυχίες. Ο Ντασέν ήταν χρήσιμος, όχι μόνον επειδή ήταν ο ίδιος σκηνοθέτης και μπορούσε να έχει αποφασιστικό λόγο για την επιλογή της στις ταινίες του, ούτε απλώς επειδή ως Εβραίος μιλούσε την ίδια γλώσσα με τους παράγοντες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ήταν κυρίως χρήσιμος διότι, γνωρίζοντας όλα τα μυστικά, μπορούσε να την καθοδηγεί και να την συμβουλεύει πώς θα γίνει πιο διάσημη.

Ο Ζυλ Ντασέν, όπως και οι περισσότεροι καλλιτέχνες τότε, ήταν αριστερών τάσεων. Η μεγάλη ευκαιρία ήρθε με την 21η Απριλίου. Ο Ντασέν άρπαξε την ευκαιρία και έπεισε τη σύζυγό του να εκδηλωθεί ως αριστερή από το εξωτερικό όπου βρίσκονταν. Έτσι θα κέρδιζε την πλήρη δημοσιότητα παγκοσμίως. Και πράγματι αυτό έγινε.

Μέσα σε λίγα 24ωρα η Μελίνα πείσθηκε να εκδηλωθεί «εναντίον της χούντας». Ήταν ικανοποιημένη γιατί για πρώτη φορά αποκτούσε πολιτική ταυτότητα…

Και ερχόμαστε στον Σακελλάριο…

Όπως αναφέρει ο Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης, στην έκδοση «Ο μύθος Αλέκος Σακελλάριος» «Στη δεκαετία του 50 υπήρχε διαμάχη μεταξύ δεξιών και αριστερών («δημοκρατικών» όπως αυτοαποκαλούνταν) ηθοποιών.

Πολλοί τότε αυτάρεσκα δέχονταν το χαρακτηρισμό του κουλτουριάρη και όταν άκουγαν «Σακελάριος» έβγαζαν μπιμπίκια. Τότε ο Αλέκος είχε προστριβές με γνωστή ηθοποιό που τον προκαλούσε. «Θα σε φτιάξω!» της είπε. Ήξερε καλά το παρελθόν της, με τον φίλο της τον μαυραγορίτη Γιαδικιάρογλου, που της είχε χαρίσει ένα μενταγιόν, το οποίο μέσα στην πείνα της κατοχής του το έδωσε σε μια γνωστή του Σακελάριου Κολωνακιώτισσα για να πάρει λίγο αλεύρι, φασόλια και φάβα.

Όταν η Κολωνακιώτισσα το είδε αργότερα κρεμασμένο στο λαιμό της και τη ρώτησε που το βρήκε, εκείνη αφελέστατα είπε «σ΄αρέσει;». Δεν άντεξε η άλλη, το άρπαξε, το τράβηξε και τη χαστούκισε! Έτσι λοιπόν ο Σακελλάριος που γύριζε την ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο», έβαλε το όνομα Γιαδικιάρογλου σε ρόλο της ταινίας, που υποδυόταν μαθήτρια και κάθε τόσο οι καθηγητές φώναζαν «Γιαδικιάρογλου!» και της άστραφταν χαστούκια!».

Η Ροζίτα Σώκου έχει πει για τη Μελίνα Μερκούρη δημοσίως: Στην Κατοχή τα είχε με τον πιο φανερό συνεργάτη των Γερμανών, «Εμείς τη Μελίνα… τα ξέραμε όλα της τα κουτσομπολιά. Στα 17 της σηκώθηκε κι έφυγε και πήγε στην Κωνσταντινούπολη με τον Γιώργο Παππά, ο οποίος ήταν και κ…λάγνος! Θέλω να πω, ότι εμένα δεν με απασχολούσε καθόλου κι εγώ τη λάτρεψα όταν έκανε τη Στέλλα παρότι σε όλη την Κατοχή τα είχε με τον πιο φανερό συνεργάτη των Γερμανών, τον Γιαδικιάρογλου, ο οποίος έδωσε σε συνάδελφο δικό μου ένα μπουκάλι λάδι κι εκείνος του έδωσε ένα χρυσό μενταγιόν με αλυσίδα και το φορούσε η Μελίνα και καμάρωνε»!

Αλλά και η Μελίνα Μερκούρη είχε παραδεχτεί ότι είχε ερωτευτεί τον Γιαδικιάρογλου, τον οποίο αναφέρει σε βιβλίο της με το όνομα, Αλέξης….

Έτσι, όταν ήρθε το πέρασμα του χρόνου έγραψε γι’ αυτήν την «ντροπιαστική» σχέση στο βιβλίο της. Εκεί, για δικούς της λόγους, αναφέρεται στο πρόσωπο του μόνο ως «ο Αλέξης». Η Μερκούρη στους φίλους της εκμυστηρεύτηκε, ότι με τα χρήματα του εραστή της , αλλά και την ενίσχυση του πλούσιου συζύγου της, συχνά βοηθούσε την αντίσταση και την ΕΠΟΝ, στην οποία συμμετείχε ο αδελφός της…!

Πηγή: Κώστας Γ.