Μετακινήσεις ελληνικών φύλων (Αιολείς)

Μετακινήσεις Αιολοφώνων

Αἰολεῖς: Κατά την παράδοση «… μία των 4 ελληνικών φυλών, ονομασθείσα ούτω από του Αιόλου, υιού και διαδόχου του Έλληνος …» (Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων). Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται αφ’ ενός μεν ως συμβατική ονομασία των φύλων που ομιλούσαν την αιολική παραλλαγή της Κεντρικής διαλέκτου της πρωτο-Ελληνικής γλώσσας, αφ’ ετέρου δε για να προσδιορίσει τους κατοίκους της Αιολίδος δηλ. τους αιολόφωνους κατοίκους της μικρασιατικής παραλιακής περιοχής μεταξύ της Τρωάδος προς Βορράν και της Ιωνίας προς Νότον.

Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατα στοιχεία της γλωσσολογικής και αρχαιολογικής έρευνας, οι αρχικοί φορείς της αιολικής διαλέκτου, εντοπίζονται στις ανατολικές περιοχές της σημερινής δυτικής Μακεδονίας, όπου διαμορφώθηκε ως μία από τις δύο παραλλαγές (η άλλη είναι η Αρκαδική) της λεγομένης Κεντρικής διαλέκτου της πρωτο-Ελληνικής γλώσσας (Βλ. Χάρτη http://ethnologic.blogspot.com/2009/03/blog-post_6005.html).

Για το ζήτημα αυτό ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου αναφέρει (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄ σελ. 368-369) τα εξής:

«… Η αιολική διάλεκτος, που εξελίχθηκε από την βορειοανατολική παραλλαγή της προγενεστέρας κεντρικής διαλέκτου, εντοπίζεται στη Λέσβο, στην Τένεδο και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Ωστόσο η Λέσβος αποικίσθηκε από Έλληνες μετά από το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής και τα μικρασιατικά παράλια ακόμη αργότερα. Πού ήταν λοιπόν τα αιολόφωνα στοιχεία πριν από το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής και ακόμη πιο πίσω;

Οι παραδόσεις για τον αποικισμό των Αιολέων στη Μ. Ασία αναφέρουν ως μητροπολιτικές χώρες διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, της Στερεάς, της Πελοποννήσου, καθώς και νησιά του Αιγαίου.

Επί πλέον, στις ίδιες περιοχές και σ’ άλλες ακόμη παρατηρούνται διαλεκτικά φαινόμενα που δηλώνουν αιολικό υπόστρωμα. Αλλά η αιολική διάλεκτος δεν μπορεί να διαμορφώθηκε από τη μια άκρη ώς την άλλη ενός τόσο εκτεταμένου και εσωτερικά διασπασμένου χώρου. Κοιτίδα της πρέπει να υπήρξε μια περιοχή πολύ πιο περιορισμένη και απομονωμένη. Αυτούς τους δύο όρους συνδυάζει η Θεσσαλία, προς την οποία άλλωστε συγκλίνουν οι ακόλουθες αποδείξεις :

1) Στα ιστορικά χρόνια, οι κάτοικοι της Πελασγιώτιδος (= η κεντρική και βορειοανατολική Θεσσαλία σημ. ΔΕΕ) μιλούσαν ένα ιδίωμα που παίρνει θέση ανάμεσα στην αιολική και στο ιδίωμα της Θεσσαλιώτιδος (η νοτιοδυτική Θεσσαλία σημ. ΔΕΕ.), το οποίο θεωρείται ως πλησιέστερο προς την γλώσσα που έφεραν οι Θεσσαλοί, όταν κατέκτησαν την χώρα μετά το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής.

2) Η μυκηναϊκή διάλεκτος έχει μερικά χαρακτηριστικά κοινά με την αιολική, γεγονός που εξηγείται όταν λάβουμε υπ’ όψει ότι οι Αχαιοί που μίλησαν τη μυκηναϊκή στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, μετανάστευσαν από τη νότια Θεσσαλία.

Η διαδικασία της διαμορφώσεως ήταν αρκετά προχωρημένη στην αρχή της Υστέρας Χαλκοκρατίας, όταν ένα μέρος των Αχαιών της Θεσσαλίας μετανάστευσε στη ΒΑ Πελοπόννησο. Επειδή πάλι, η διαμόρφωση μιάς διαλέκτου προϋποθέτει μακρά διαβίωση των φορέων της μέσα στον χώρο της διαμορφώσεως, είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι τα ελληνικά στοιχεία που πήραν το όνομα των Αχαιών μπήκαν στη Θεσσαλία γύρω στο 1900 π.Χ. Τότε θα έφθασαν όλοι γενικά οι φορείς της βορειοανατολικής παραλλαγής της κεντρικής διαλέκτου.

Σ’ αυτούς τους απώτερους προγόνους των ιστορικών Αιολέων δεν μπορούμε να δώσουμε ούτε συγκεκριμένο εθνικό όνομα ούτε κανένα άλλο διακριτικό γνώρισμα. Δεν γνωρίζουμε κάν, αν αποτελούσαν ένα ενιαίο φύλο ή περισσότερα. Στο τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής είναι χωρισμένοι σε φύλα…»

Σημειώνουμε, ότι τα ονόματα αυτών των φύλων, μας είναι γνωστά πλέον και είναι τα ακόλουθα : Αχαιοί, Λαπίθες, Περραιβοί, Μινύες, Αινιάνες και Φλεγύες. Τα φύλα αυτά συχνά αναφέρονται και με την συλλογική ονομασία Πρωτο-Αιολείς.

Οι Αιολείς της Μικράς Ασίας έφθασαν στον χώρο εγκατάστασής τους (στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου και τα απέναντι μικρασιατικά παράλια), κατά την περίοδο των μεγάλων μεταναστεύσεων οι οποίες σημειώθηκαν μετά τις αναστατώσεις που προκάλεσαν σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο νοτίως του Ολύμπου, οι κατακτήσεις των Δωριέων στην Πελοπόννησο και οι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών που ακολούθησαν. Στην Θεσσαλία, η εξάπλωση των Μαγνήτων και των Θεσσαλών, ανάγκασε πολλούς από τους παλαιότερους αιολόφωνους κατοίκους της, να αναζητήσουν νέες περιοχές εγκατάστασης, με αποτέλεσμα την έξοδό τους από την χώρα και την μετανάστευσή τους (μεταξύ 950-900 π.Χ.) στην περιοχή η οποία στους ιστορικούς χρόνους θα γίνει γνωστή ως Αιολίς.

Αξίζει να σημειώσουμε, κλείνοντας το θέμα, την σημαντική παρατήρηση που αναφέρει ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄ σελ. 376) σχετικά με την ονομασία των Αιολέων της Μικράς Ασίας :

«… Ένα από τα ελληνικά φύλα της προϊστορικής Θεσσαλίας που μίλησαν την αιολική διάλεκτο έφερε κιόλας το όνομα Αιολείς. Υπολείμματά του επισημαίνονται αργότερα στη Θεσσαλική Μαγνησία και στην περιοχή Πλευρώνος και Καλυδώνος στην Αιτωλία. Όπως φαίνεται, τμήματα αυτού του φύλου που πέρασαν στη Λέσβο και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια στάθηκαν αφορμή για να επεκταθεί το όνομά τους σε όλους όσους μιλούσαν την αιολική διάλεκτο…».

Από το βιβλίο του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη: Λεξικό των αρχαίων ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων (βλ. http://ethnologic.blogspot.com/2009/10/61.html)

Κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλείο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ Ερμού 61 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ