Λεξικό των αρχαίων ελληνικώνκαι περι-ελλαδικών φύλωνΔημητρίου Ε. ΕυαγγελίδηΚυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005 - σελ. 287 ISBN 960-7812-05-0, ISBN-13 978-960-7812-05-6, [Κυκλοφορεί] |
Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ , 07-09-2002 , Σελ.: P62
Κωδικός άρθρου: A17433P621
Δημοσθένης Κούρτοβικ
Οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδας
Πανόραμα της αρχαίας γειτονιάς μας
|
Μπροστά στην
παραφιλολογία που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας γύρω από
την καταγωγή των Ελλήνων, οι γενεαλογικοί μύθοι του Ησίοδου, του Ακουσίλαου ή
του Φερεκύδη φαντάζουν σαν ρεαλιστική, ορθολογική ιστοριογραφία.
Τουλάχιστον
οι αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν ισχυρίζονταν ότι ζούσαν στην Ελλάδα από
καταβολής κόσμου ή ότι κατάγονταν από εξωγήινους.
Αλλά και όσοι από εμάς δεν είμαστε, ή δεν είμαστε και
τόσο, επιρρεπείς στις φαντασιοκοπίες της εθνικιστικής παράνοιας, πόσο καθαρή
και συνεκτική εικόνα έχουμε για την εθνολογική σύνθεση του ελλαδικού χώρου
πριν και μετά την έλευση των ελληνικών φύλων; Ό,τι μάθαμε στο σχολείο και
ό,τι διαβάζουμε στα επιστημονικά ή εκλαϊκευμένα συγγράμματα είναι γεμάτο
αντιφάσεις και μας προκαλεί σύγχυση.
Υποτίθεται
ότι οι αυτόχθονες κάτοικοι της χώρας ήταν οι Πελασγοί, αλλά τι ήταν οι
Πελασγοί; Ένας πληθυσμός με κοινή καταγωγή, γλώσσα, έθιμα κ.λπ. ή μια
συλλογική ονομασία διαφορετικών λαών; Και γιατί οι Ίωνες της Αττικής, που
βέβαια δεν ήταν Πελασγοί, θεωρούνταν αυτόχθονες; Πότε, από πού και πώς
κατέβηκαν στην ελληνική χερσόνησο οι Πρωτοέλληνες; Πώς διαμορφώθηκαν τα φύλα
των Αχαιών, των Αιολέων, των Ιώνων, των Δωριέων, των Μακεδόνων; Τι ήταν οι Άβαντες, οι Δρύοπες, οι Λαπίθες, οι Τελχίνες
- δεκάδες ελλαδικοί λαοί που τα ονόματά τους συναντάμε στην αρχαία μυθολογία
και στους αρχαίους ιστορικούς, αλλά δεν πολυκαταλαβαίνουμε τι σχέση είχαν
μεταξύ τους και με τους υπόλοιπους Έλληνες;
ΑΓΝΩΣΤΟΙ
ΛΑΟΙ
Τα ίδια και
χειρότερα σε ό,τι αφορά τα περι-ελλαδικά φύλα. Σύμφωνα με το ιστορικό
φαντασιακό του μέσου σύγχρονου Έλληνα, υπήρχαν στην αρχαιότητα εδώ γύρω εκτός
από τους Έλληνες μόνον οι Πέρσες. Υπήρχαν βέβαια και οι Τρώες, αλλά τι ήταν
οι Τρώες; Βάρβαροι ή μήπως κάτι σαν Έλληνες; Για τους Θράκες, που, όπως μας
πληροφορεί ο Ηρόδοτος, ήταν ο πολυπληθέστερος λαός της εποχής μετά τους
Ινδούς, δεν μαθαίνουμε σχεδόν τίποτα. Κάτι έχουμε ακούσει για Σκύθες, για
Χετταίους, για Φρύγες, για Λυδούς, αλλά από πού κρατούσαν όλοι αυτοί και τι
ρόλο έπαιξαν στην Ιστορία; Και οι Ιλλυριοί; Ήταν άραγε τόσο εξαπλωμένοι στη
Βαλκανική όσο υποστηρίζουν μερικοί και ήταν πράγματι οι πρόγονοι των Αλβανών;
Κάποιοι σ' εμάς θέλουν, ή τέλος πάντων ήθελαν, να βαφτίσουν τη ΦΥΡΟΜ Δαρδανία
ή Παιονία - αλλά τι ήταν οι Δάρδανοι και οι Παίονες;
Το λεξικό
του Ευαγγελίδη μας βοηθάει να σχηματίσουμε μια πιο συγκεκριμένη εικόνα
για τους αρχαίους λαούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μικράς Ασίας, για
την προέλευσή τους, τις διασταυρώσεις τους, τις αλληλεπιδράσεις τους, την
ιστορία και τον πολιτισμό τους. Δεν ισχυρίζεται, βέβαια, ότι δίνει πλήρεις
και οριστικές απαντήσεις σε όλα τα ανοιχτά ζητήματα - κάτι τέτοιο θα το έκανε
αναξιόπιστο, ακόμη και ύποπτο, αφού η φύση του αντικειμένου του λίγες
βεβαιότητες επιτρέπει και κάνει τις γνώσεις μας γι' αυτό γεμάτες κενά που
μόνο με υποθέσεις (επιστημονικά τεκμηριωμένες, να εξηγούμαστε) μπορούν να
καλυφθούν. Αλλά ο
συγγραφέας, συγκεντρώνοντας στοιχεία από αρχαίες και σύγχρονες πηγές,
προσπαθεί να τα συνθέσει και, όπου αυτό δεν είναι δυνατό, τα αντιπαραθέτει,
παρουσιάζοντας τις διαθέσιμες εναλλακτικές ερμηνείες. Στη δεύτερη περίπτωση
παίρνει πότε-πότε την άδεια (οπωσδήποτε θεμιτή) να δηλώσει ποια από αυτές τις
απόψεις θεωρεί πλησιέστερη στην αλήθεια.
Η
πρωτοτυπία τέτοιων ειδικών λεξικών δεν έγκειται στις γνώσεις που παρέχουν,
αλλά στην ιδέα της εκπόνησής τους. Περισυλλέγουν και αναδεικνύουν πληροφορίες
που χάνονται μέσα στον όγκο της γενικής βιβλιογραφίας. Με την επιλογή
ενός ορισμένου τρόπου θέασης και οργάνωσης του γνωστικού υλικού, φέρνουν στην
επιφάνεια κρυμμένες διαστάσεις του, αποκαλύπτουν κόσμους μέσα σε άλλους
κόσμους. Τα εκατόν είκοσι πέντε (αν τα μέτρησα σωστά) λήμματα του λεξικού
του Ευαγγελίδη αντιστοιχούν σε ισάριθμους λαούς της αρχαιότητας, που
έζησαν σ' έναν σχετικά μικρό γεωγραφικό χώρο, γύρω από τις βόρειες ακτές της
Ανατολικής Μεσογείου: πρόκειται για ένα εκπληκτικό καλειδοσκόπιο πολιτισμών,
για μια ιλιγγιώδη αλληλουχία από μεταναστεύσεις, συναντήσεις, συγκρούσεις,
συγχωνεύσεις, εκλείψεις φύλων και σχηματισμούς καινούργιων εθνοτήτων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα
λήμματα που περιγράφουν τη διαμόρφωση των κύριων ελληνικών φύλων στην περιοχή
της βόρειας και κεντρικής Πίνδου και, στη συνέχεια, τις μετακινήσεις τους
προς τα νότια της χερσονήσου. Εξίσου ενδιαφέρον και κατατοπιστικό είναι το
λήμμα για τους Χετταίους, το οποίο συνοψίζει σε δώδεκα σελίδες, με πολλή
ενάργεια, τόμους βιβλιογραφίας γι' αυτόν τον σπουδαίο λαό. Ανάλογα
ισχύουν για τα λήμματα που αναφέρονται στους Σκύθες, τους Θράκες, τους
Φρύγες, τους Λούβιους, τους Λυδούς και άλλα περι-ελλαδικά φύλα. Όσο για τους
λιγότερο γνωστούς ή και άγνωστους λαούς, τους Αζάνες, φερ' ειπείν, τους
Εορδούς, τους Ροξολάνους ή τους Τυμφαίους, αν δεν παύουν να είναι
μυστηριώδεις, γίνονται τουλάχιστον λιγότερο σκιώδεις.
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Κλείνοντας αυτό το λεξικό - που, πρέπει
να πούμε, μπορεί να διαβαστεί σαν ένα ενιαίο σύγγραμμα πρωτοϊστορίας ή
εθνολογίας - καταλαβαίνει κανείς καλύτερα, μεταξύ άλλων, ότι
εκείνο που κάνει τόσο θαυμαστό τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό δεν είναι η...
εξωγήινη, αλλά ίσα ίσα η πολύ γήινη προέλευσή του, η ανάδυσή του ανάμεσα σε
πολιτισμούς μερικοί από τους οποίους ήταν τότε πιο προηγμένοι (και από τους
οποίους διδάχτηκε), η εκλέπτυνσή του από έναν λαό που οι πρόγονοί του δεν
διέφεραν πολύ από δεκάδες γειτονικά τους «βαρβαρικά» φύλα. Ο ελληνικός
πολιτισμός δεν ήταν ουρανοκατέβατος, ούτε κυριολεκτικά ούτε μεταφορικά, αλλά
διαπλάστηκε σταδιακά σ' έναν χώρο όπου τα πεπρωμένα των πιο διαφορετικών λαών
συναντούνταν και αλληλοεπηρεάζονταν με δραματικό και συχνά απρόβλεπτο τρόπο.
Αξίζει έπαινος στην εξαιρετικά καλαίσθητη
έκδοση του λεξικού και στην άψογη τυπογραφική επιμέλειά του.
|
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ
Ερμού 61 – Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2310-282782Εφημ. ΑΛΗΘΕΙΑ Χίου 29-11-2002