Αιολικά φύλα (3)

Η αρχαία ακρόπολη του Μινυακού Ορχομενού.

Άποψη από τον Νότο.

Μινύαι: Πανάρχαιο ελληνικό φύλο της αιολόφωνης ομάδας. Κατά το "Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων": «…Αρχαίον αιολικόν έθνος, μετοικήσαν υπό την οδηγίαν του Μινύου εκ της Θεσσαλίας εις την Βοιωτίαν και συστήσαν το βασίλειον των Μινυών, ού μητρόπολις ο Ορχομενός…». Ορισμένοι νεώτεροι ερευνητές αρνήθηκαν είτε την ελληνικότητά τους είτε την ύπαρξή τους, αλλά τα επιχειρήματά τους αντικρούσθηκαν εύκολα (βλ. "Ιστορία Ελληνικού Έθνους" - Εκδοτική Αθηνών, τομ. Α΄ σελ. 374-375). Οι Μινύες αναφέρονται στον Όμηρο (Ιλιάς, Β 511) ως κάτοικοι της (δυτικής) Βοιωτίας, οι οποίοι έλαβαν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας με αρχηγούς τον Ασκάλαφο και τον Ιάλμενο, τους γιους του θεού Άρη.

Σύμφωνα με τις μυθολογικές παραδόσεις, ως γενάρχης και επώνυμος των Μινύων αναφέρεται ο Μινύας, γιος του Χρύση, γιου του θεού Ποσειδώνα και της Χρυσογένειας, καταγόμενος από την Ιωλκό. Ο Μινύας θα γίνει βασιλεύς της Αλμωνίας, πόλεως της Θεσσαλίας, η οποία μετονομάσθηκε Μινύα από το όνομά του. Οι Μινύες στην συνέχεια θα εκδιωχθούν από την περιοχή τους από τους Λαπίθες. Τότε ο Μινύας θα οδηγήσει τον λαό του στην δυτική Βοιωτία όπου θα εγκατασταθούν και ο Ορχομενός θα γίνει η πρωτεύουσά τους. Ο Μινύας θα αποκτήσει εκεί πλούτη και δόξα. Η παράδοση (Παυσανίας, Θ΄ 38, 2) του αποδίδει τον μυκηναϊκό θολωτό τάφο του Ορχομενού, τον περίφημο «Θησαυρό του Μινύου».

Οι Μινύες (ένα μέρος τους) θα φθάσουν και στην Πελοπόννησο, όπου θα εγκατασταθούν τελικά στην Τριφυλία (την περιοχή μεταξύ Ηλείας και Μεσσηνίας), απ’ όπου θα εκδιώξουν τους παλαιότερους κατοίκους της, τους Καύκωνες (Ηρόδοτος, Δ΄ 145-148) και θα ιδρύσουν πόλεις. Ορισμένοι ερευνητές (βλ. M. P. Nilsson: «Μυκηναϊκή προέλευση ελληνικής Μυθολογίας» σελ. 136-164) απέδειξαν τις στενές σχέσεις που τους συνδέουν με τους Αθαμάνες, τους Αργοναύτες, την Μυκηναϊκή Πύλο και την λατρεία του Διόνυσου. Τέλος, εκτεταμένες αναφορές στους Μινύες γίνονται από την αείμνηστη Αμερικανίδα αρχαιολόγο, καθηγήτρια του Harvard,  Emily Vermeule στο κλασσικό έργο της «ΕΛΛΑΣ, Εποχή του Χαλκού», όπου ξεκαθαρίζεται μεταξύ άλλων ότι δεν υπήρξαν οι Μινύες αρχικοί δημιουργοί της περίφημης τεφρής κεραμικής (της λεγόμενης «Μινυακής», από το όνομά τους), η οποία συνδέεται με την άφιξη των Πρωτοελλήνων στον ελλαδικό χώρο.

Συνδυάζοντας τα παραπάνω, η σύγχρονη έρευνα κατέληξε στα εξής (βλ. Ι.Ε.Ε. τόμος Α΄ σελ. 375-376): «…Δυτικά από τα Τέμπη και κοντά στα σύνορα της Θεσσαλίας με την Μακεδονία, συναντούμε τρία χαρακτηριστικά τοπωνύμια: Μινύα, όνομα πόλεως και βουνού, άμεσα συνδεδεμένα με το όνομα του φύλου, Ορχομενός, όνομα πόλεως και βουνού, που στην Βοιωτία δηλώνει την έδρα των εκεί Μινυών, Άλμων ή Αλμωνία, όνομα πόλεως (στις πηγές μας ταυτίζεται με την Μινύα), του οποίου το εθνικό Άλμωνες επανέρχεται στην Βοιωτία ως όνομα μιας κώμης του Ορχομενού.

Η σύμπτωση των τριών αυτών ονομάτων σε μια στενή περιοχή της ΒΑ Θεσσαλίας και σε μια επίσης στενή περιοχή της Δ. Βοιωτίας εξυπακούει μετακίνηση Μινυών από την μια στην άλλη. Η ανάμνηση αυτής της μετακινήσεως διατηρήθηκε στις παραδόσεις του Βοιωτικού Ορχομενού που έλεγαν ότι ο ιδρυτής και πρώτος βασιλεύς της πόλεως ήταν γιος του Πηνειού, ποταμού της Θεσσαλίας που διασχίζει την περιοχή όπου συγκεντρώνονται τα τοπωνύμια Μινύα, Άλμων και Ορχομενός. Η άφιξη των Μινυών στην Βοιωτία είναι βέβαια προγενέστερη από το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, που απεικονίζεται στην Ιλιάδα. Από την άλλη όμως μεριά, η διατήρηση στις παραδόσεις του Ορχομενού της αναμνήσεως ότι οι έποικοι προέρχονταν από μια Θεσσαλική περιοχή κοντά στον Πηνειό, θα ήταν πιο δύσκολη όσο πιο νωρίς είχε γίνει η μετανάστευση.

Στην Ιλιάδα η Θεσσαλική κοιτίδα των Μινυών ανήκει στους Λαπίθες. Είναι λοιπόν πιθανό η μετανάστευση των πρώτων από την Θεσσαλία στην Βοιωτία να συνδέεται με την επέκταση των Λαπιθών από την δυτική προς την ανατολική Θεσσαλία.

Οι Μινύες εντοπίζονται από πολλές και καλές πηγές και σε μια άλλη περιοχή της Θεσσαλίας, στην Ιωλκό και συνάπτονται ιδιαίτερα στενά με την αργοναυτική εκστρατεία. Εξ άλλου, στην γειτονική Αχαΐα Φθιώτιδα ξαναβρίσκουμε το όνομα του Ορχομενού δοσμένο σε μια πόλη. Ωστόσο, η Ιλιάς και πάλι, όχι μόνον αγνοεί τους Μινύες στην Ιωλκό, αλλά και την αποδίδει σε άλλα ελληνικά στοιχεία.

Η ονομασία Μινυήιος που δίνεται από την Ιλιάδα σε ένα ποταμό της βόρειας Τριφυλίας μας διδάσκει ότι και σ’ αυτή την περιοχή εγκαταστάθηκαν ίσως Μινύες πριν από το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής…».

Οι Μινύες της ΒΑ Θεσσαλίας που είχαν παραμείνει εκεί υποδουλώθηκαν στους Θεσσαλούς που κατέκτησαν την χώρα τον 12ο αιώνα π.Χ. και σύντομα αφομοιώθηκαν.

Οι Μινύες της Βοιωτίας θα μεταναστεύσουν σε ένα μεγάλο ποσοστό στην Μ. Ασία την περίοδο του μεγάλου μεταναστευτικού κύματος μεταξύ των ετών 1050-950 π.Χ. και θα συμμετάσχουν στην ίδρυση πόλεων (όπως π.χ. η Φώκαια) στην Ιωνία.

Οι Μινύες της Πελοποννήσου θα υποκύψουν στους Σπαρτιάτες και τους Ηλείους μέχρι τον 8ο αιώνα π.Χ. και είτε θα αφομοιωθούν είτε θα μεταναστεύσουν (όπως π.χ. οι Μινύες του Ταινάρου που θα αποικίσουν μαζί με Λάκωνες την νήσο Θήρα - σημερινή Σαντορίνη - των Κυκλάδων.

Οι Μινύες θα εξαφανισθούν οριστικά μέχρι το τέλος των Γεωμετρικών χρόνων (700 π.Χ. περίπου).

Αἰνιᾶνες: "Αρχαίον έθνος της Θεσσαλίας αποικήσαν πρώτον την Όσσαν, έπειτα τα μεταξύ της Οίτης και της Όθρυος μέρη" (Λ. Κ. Ο.). Σύμφωνα με το "Λεξ. Ελλην. Αρχαιολογίας" οι Αινιάνες ήσαν: «…ελληνικός λαός μεταξύ Οίτης, Όθρυος και Όσσης, παρά τω Σπερχειώ (Ιλιάς Β.749 – Ηροδτ. Ζ΄ 198). Υπετάγησαν δ’ εις τους Αιτωλούς και μετά ταύτα εις τους Αθαμάνας. Πρωτεύουσα αυτών ην η Υπάτη επί της Οίτης (ιστορική Αινίς σημ. ΔΕΕ) …»

Οι Αινιάνες ανήκουν στα πρωτο-αιολικά φύλα που ομιλούσαν μια παραλλαγή της Κεντρικής διαλέκτου της πρωτο-Ελληνικής, πριν από το 1900 π.Χ. Γύρω στο 1900 π.Χ. θα μετακινηθούν από την δυτική Μακεδονία προς Νότον και θα εγκατασταθούν στην Θεσσαλία όπου θα παραμείνουν στην περιοχή της Όσσας, στην ζώνη του παραπόταμου του Πηνειού, Τιταρήσιου (περιοχή σημερινού Τυρνάβου). Εξ άλλου, το όνομα των Αινιάνων, άρχισε ως εθνικό των κατοίκων μιας αρχαίας πόλεως κοντά στα Τέμπη που λεγόταν Αινία.

Αργυρό Δίδραχμο Αινιάνων (μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.)

Σύμφωνα με την παράδοση, πριν από τα Τρωϊκά, είχαν εκτοπισθεί από τους Λαπίθες (γύρω στο 1400 π.Χ.) από τα πεδινά της περιοχής τους και αρχικά θα συμπτυχθούν μαζί με τους Περραιβούς, προς το πιο ορεινό εσωτερικό (βόρεια Περραιβία). Θα συμμετάσχουν με τα υπόλοιπα ελληνικά φύλα στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας και στην Ιλιάδα (Β 748–755) αναφέρονται μαζί με τους γείτονές τους Περραιβούς (…Ενιήνες και Περαιβοί…), με κοινό Αρχηγό τον Γουνέα από την Κύφο. Στην συνέχεια οι Αινιάνες θα μετακινηθούν μαζικά προς την περιοχή της σημερινής Βορείου Ηπείρου, στον άνω ρου του Αώου.

Αφού έζησαν μερικές δεκαετίες κοντά στους Παραυαίους και στους Μολοσσούς, θα μετοικίσουν μαζί με μια ομάδα Μολοσσών και θα εγκατασταθούν στην Κασσωπαία (σημερινή περιοχή Πρεβέζης). Γύρω στο 1100 π.Χ. θα μεταναστεύσουν για μια ακόμη φορά και θα εγκατασταθούν αρχικά στην Κίρρα (Ιτέα) και τελικά στην κοιλάδα του Ινάχου, παραποτάμου του Σπερχειού (περιοχή Υπάτης). Θα κάνουν άλλη μια προσπάθεια να εγκατασταθούν στην Θεσσαλία αλλά και πάλι θα αποκρουσθούν από τους Λαπίθες.

Στον τελικό χώρο εγκατάστασής τους (ιστορική Αινίς) θα έχουν ως γείτονες τους Μαλιείς, Λοκρούς, Δόλοπες και Αιτωλούς μαζί με τους οποίους θα ιδρύσουν στους ιστορικούς χρόνους την Πυλαία αμφικτυονία, η οποία θα μετασχηματισθεί αργότερα στην περίφημη Αμφικτυονία των Δελφών. Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. δημιούργησαν το «Κοινόν των Αινιάνων». Καταργήθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο το 27 π.Χ. και υπήχθη στο «Κοινόν των Θεσσαλών». Οι Αινιάνες θα αφομοιωθούν βαθμιαία από τους Αιτωλούς και θα εξαφανισθούν ως ξεχωριστό φύλο.

 

Φλεγύες: Πανάρχαιος λαός της ανατολικής Θεσσαλίας, ο οποίος μετανάστευσε εκεί μαζί με ένα άλλο πρωτο-αιολικό φύλο, τους Μινύες, μετά το 1900 π.Χ. από την περιοχή αρχικής εγκατάστασής τους στην κεντρικοδυτική Μακεδονία. Θα εκδιωχθούν στην συνέχεια από Περραιβούς και Αινιάνες (τους οποίους θα υποτάξουν αργότερα οι Λαπίθες) και θα αναγκασθούν να μετακινηθούν νοτιότερα, στην Βοιωτία, στην Φωκίδα και στην Σικυωνία (περιοχή της Πελοποννήσου μεταξύ Κορινθίας, Αχαΐας και Αρκαδίας).

Για τους Φλεγύες, παλαιότερα πίστευαν ότι είχαν θρακική καταγωγή. Έτσι το "Λεξ. Κυρ. Ονομ." αναφέρει: «…αρχαίος πολεμικός λαός της Βοιωτίας, μεταβάς ενταύθα πιθανώς εκ Θράκης ή Θεσσαλίας μετά του οικιστού Φλεγύου. Κατά την μυθολογίαν οι Φλεγύαι ηφανίσθησαν υπό σεισμών και κεραυνών διότι εσύλησαν τον εν Δελφοίς ναόν του Απόλλωνος…».

Επίσης το "Λεξ. Ελλην. Αρχαιολ." αναφέρει τα εξής: «…λαός υποτιθέμενος Θρακικής ή μάλλον Θεσσαλικής καταγωγής, μετά Φλεγύου του υιού του Άρεως εις την Βοιωτίαν εν παναρχαίοις χρόνοις εισβαλών, τας Θήβας απειλήσας, ας δια τούτο ετείχισεν ο Αμφίων, εις την Φωκίδα, περί τον Κηφισσόν ποταμόν εγκαταστάς και τον εν Δελφοίς ναόν διαρπάσας, δι’ ό και εξωλόθρευσεν αυτούς ο Ζεύς δια κεραυνών και σεισμών…».

Πιθανολογούμε ότι η σύγχυση προήλθε από τους στίχους του Ομήρου (Ιλιάς, Ν 301-302) όπου γίνεται αναφορά στον θεό Άρη που πηγαίνει από την Θράκη στους «Φλεγύας μεγαλήτορας» δηλ. στους γενναιόκαρδους Φλεγύες.

Ο Στράβων αναφέρει (Ζ΄ απόσπασμα 15α) ότι οι κάτοικοι της Θεσσαλικής πόλης Γυρτώνος, στην εκβολή του Πηνειού από την μεριά της Μαγνησίας, ήσαν Φλεγύες.

Τέλος, ο Στέφανος Βυζάντιος, καταγράφει την ύπαρξη πόλεως με την ονομασία Φλεγύα: «…πόλις Βοιωτίας, από Φλεγύου του Άρεος και Χρυσής παιδός ο πολίτης Φλεγύας και Φλεγυεύς, λέγεται δε η χώρα Φλεγυαντίς…».

Η νεώτερη έρευνα έχει διευκρινίσει πολλά σημεία γύρω από την καταγωγή και τις μετακινήσεις των Φλεγύων, οι οποίοι θεωρούνται πλέον ως ένα από τα Πρωτο-αιολικά φύλα που εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλία γύρω στο 1900 π.Χ.

«…Το εθνικό όνομα Φλεγύας είναι μια λέξη που σήμαινε ένα είδος αετού με μαυροκόκκινο χρώμα, από την ρίζα του ρήματος φλέγω με ελληνικότατο φ στην θέση ενός ινδοευρωπαϊκού (=αριοευρωπαϊκού σημ. ΔΕΕ) bh. Οι Φλεγύες ήσαν λοιπόν ένα ελληνικό φύλο, μ’ όλο που στην Ιλιάδα, αν και είναι γνωστή η ύπαρξή τους, δεν μνημονεύονται με τους Έλληνες που πολέμησαν στην Τροία.

Ο Φλεγύας, ήρως επώνυμος του φύλου, συνδέεται στενά με μυθικά πρόσωπα που εντοπίζονται στο Δώτιον πεδίο και στην περιοχή της λίμνης Βοίβης (η λίμνη Κάρλα, σημ. ΔΕΕ), στο κέντρο της ανατολικής Θεσσαλίας. Επειδή η Ιλιάς αποδίδει αυτά τα εδάφη στους Λαπίθες, έπεται ότι οι Φλεγύες τα είχαν κρατήσει σε μια παλαιότερη εποχή…» (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄ σελ. 374).

Για τον Φλεγύα το "Λεξ. Κυρ. Ονομ." αναφέρει τα εξής: «…υιός του Άρεως και της Χρύσης, διαδεχθείς τον Ετεοκλέα, άτεκνον όντα, εν τη περί τον Ορχομενόν χώρα, ήτις κατ’ αυτόν εκλήθη Φλεγυαντίς. Ήτο πατήρ του Ιξίωνος και της Κορωνίδος ήτις εγέννησε εκ του Απόλλωνος τον Ασκληπιόν. Αγανακτήσας διά τούτο ο Φλεγύας επυρπόλησε τον εν Δελφοίς ναόν του θεού. Και το μεν πυρ εσβέσθη υπό του θεού, ο δε Φλεγύας υπεβλήθη εις αιωνίαν τιμωρίαν εν τω Άδη…».

Οι Φλεγύες εντοπίζονται εκτός από την Βοιωτία και στην φωκική Δαυλίδα, όπου ήσαν εγκατεστημένοι από πολύ παλιά.

Όπως τονίσθηκε: «…οι περισσότερες αναμνήσεις γι’ αυτούς αναφέρονται στην αγριότητα και στην επιθετικότητά τους, από τις οποίες υπέφεραν οι γείτονες. Σύμφωνα με τις χρονολογικές ενδείξεις που δίνουν μερικές πηγές, τα πολεμικά επεισόδια στα οποία αναμείχθηκαν ανήκουν σε χρόνους παλαιότερους από το τέλος της Ύστερης Χαλκοκρατίας (δηλ. πριν από το 1100 π.Χ. σημ. ΔΕΕ). Άλλωστε η απουσία τους από την πολιτική και εθνική γεωγραφία της Βοιωτίας και της Φωκίδος που απεικονίζεται στην Ιλιάδα, δηλώνει ότι δεν επέζησαν έως την έξοδο της Μυκηναϊκής Εποχής.

Οι Φλεγύες είναι από τους αρχαιότερους φορείς της λατρείας του Ασκληπιού, που έχει τις ρίζες της στην Θεσσαλία. Στην Τιτάνη της Σικυωνίας, που το όνομά της σχετίζεται με το όρος Τίτανος, στα όρια Πελασγιώτιδος με την Ιστιαιώτιδα, ο Ασκληπιός λατρευόταν με την επωνυμία Γορτύνιος, εθνικό τοπωνυμίου που βρίσκεται με την μορφή Γυρτών(η) στο Δώτιον πεδίον, την θεσσαλική πατρίδα των Φλεγύων και με την μορφή Κυρτώνη, στην περιοχή της βοιωτικής εγκαταστάσεώς τους…» (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄ σελ. 374).

Από το βιβλίο του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη:
«Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων»