Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (5)

Η εργασία μου για το τοπικό ιδίωμα της ΚΔ Μακεδονίας

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που ανακύπτουν σε σχέση με το γλωσσικό ιδίωμα των γηγενών της Μακεδονίας: 

1. Ποια είναι η εθνική συνείδηση, άρα και η εθνοτική ταξινόμηση των ομιλητών αυτού του ιδιώματος; 

2. Τι ακριβώς είναι αυτό το ιδίωμα από γλωσσολογική σκοπιά; 

Το πρώτο ερώτημα έχει απαντηθεί ήδη από καιρό, τόσο επιστημονικώς, όσο και από την ίδια την στάση της συντριπτικής πλειονότητας των γηγενών Μακεδόνων: Αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού έθνους από αιώνες. 

Πριν απαντήσω στο δεύτερο ερώτημα θα χρειασθεί πρώτα μια σύντομη γλωσσολογική ενημέρωση/ανάλυση. 

Σε παλαιότερες εποχές το «όμαιμον, ομόγλωσσον και ομότροπον» του Ηροδότου προσδιόριζε εθνοπολιτισμικά τους διαφόρους λαούς, μέχρι τους νεώτερους χρόνους. 

Σήμερα είναι πλέον αποδεκτό επιστημονικά ότι η ομιλουμένη γλώσσα δεν είναι ασφαλές κριτήριο για τον εθνολογικό προσδιορισμό ενός πληθυσμού: 

Κλασσικά παραδείγματα αποτελούν οι Αλσατοί (γερμανόφωνοι με γαλλική συνείδηση), Σέρβοι και Κροάτες (ίδια γλώσσα - διαφορετική θρησκεία και εθνική συνείδηση), Σέρβοι και Μαυροβούνιοι (ίδια γλώσσα και θρησκεία - διαφορετική εθνική συνείδηση). 

Δυσκολία διάκρισης μεταξύ γλώσσας και διαλέκτου. 

Μαξ Βάϊνράϊχ «Μια γλώσσα είναι μια διάλεκτος εξοπλισμένη με στρατό και ναυτικό». 

Η σύγχρονη Γλωσσολογία επιχειρεί να επιλύσει το πρόβλημα με την υιοθέτηση της έννοιας του «γλωσσικού συνεχούς» (language continuum), αλλά και με την χρήση νέων όρων, γλωσσοπολιτικά ουδέτερων, όπως οι όροι Ausbausprache - Abstandsprache – Dachsprache. 

Βοηθητικές γλώσσες (auxiliary languages). Η πλέον γνωστή περίπτωση χρήσης μιας βοηθητικής «φυσικής» γλώσσας (σε αντιδιαστολή με διάφορες τεχνητές, όπως η Εσπεράντο, η Volapük κ.λπ.) για λόγους επικοινωνίας διαφορετικών πληθυσμών είναι η λεγόμενη Λίγκουα Φράγκα (Lingua Franca), κατά λέξη «Φράγκικη γλώσσα». 

Μια άλλη μορφή βοηθητικής γλώσσας ή γλώσσας επαφής (contact language) είναι και τα λεγόμενα Pidgin English ή απλώς Pidgin, «σπαστά Αγγλικά» θα τα αποκαλούσαμε. Δημιουργήθηκε στην Κίνα για την ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ Άγγλων και Κινέζων εμπορευομένων. (pidgin=παραφθορά της λέξης business)

Σήμερα ως pidgin ορίζεται γενικώς ένα γλωσσικό ιδίωμα, μείγμα δύο ή περισσοτέρων γλωσσών με εξαιρετικά απλοποιημένη γραμματική και λεξιλόγιο, που χρησιμοποιείται για την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών, οι οποίοι έχουν τις δικές τους γλώσσες ως μητρικές. 

Στην περίπτωση που ένα τέτοιο ιδίωμα καταλήξει να γίνει η κύρια γλώσσα ενός πληθυσμού, τότε αναφερόμαστε σε Κρεολή γλώσσα (Creole language). 

Το τοπικό ιδίωμα προέκυψε με παρόμοια διαδικασία στον χώρο της Κεντρικο-Δυτικής Μακεδονίας και των γύρω περιοχών ως γλώσσα πίτζιν που κατέληξε σε πολλές περιπτώσεις σε Κρεολή. 

Σήμερα δεν υπάρχουν πρακτικά αμιγείς σλαβόφωνοι, αλλά δίγλωσσοι (ελληνικά-σλαβικά) και ελάχιστοι από τους νεώτερους μπορούν να μιλήσουν με ευχέρεια αυτό το ιδίωμα, η εξέλιξη του οποίου σταμάτησε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι δίγλωσσοι κάτοικοι του βορειοελλαδικού χώρου, κυρίως στην Κ.Δ. Μακεδονία, είναι απόγονοι χριστιανικών πληθυσμών, που επί Τουρκοκρατίας ζούσαν στον ευρύτερο χώρο της λεγόμενης «Ιστορικής Μακεδονίας». Έχουν ελληνική κατά βάση καταγωγή, αλλά πιθανότατα έχουν αφομοιώσει και σλαβικά στοιχεία που είχαν εγκατασταθεί κατά τους βυζαντινούς χρόνους στην περιοχή, τα οποία στην συνέχεια εκχριστιανίσθηκαν (θρησκευτικά) και εξελληνίσθηκαν (γλωσσικά και πολιτισμικά). 

Η σλαβική γλώσσα άρχισε να διαδίδεται επί Βυζαντίου στην βόρεια Μακεδονία (θέσεις του αείμνηστου γλωσσολόγου Ν. Ανδριώτη στον συλλογικό τόμο «Η γλώσσα της Μακεδονίας» – Αθήνα 1992, σελ. 211). 

Η εμφάνιση αυτού του ιδιώματος (που δεν χρειάστηκε ποτέ γραφή) ανιχνεύεται στα τέλη περίπου του 18ου αιώνα (οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξή του χρονολογούνται γύρω στο 1790 – βλ. J.P. Mallory–D.Q. Adams: The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World – Oxford 2006, σελ. 26) και η δημιουργία του είχε καθαρά χρηστικούς και πρακτικούς λόγους. 

Τα χρόνια εκείνα η Μακεδονία ήταν ένα πολύχρωμο φυλετικό, γλωσσικό και θρησκευτικό μωσαϊκό. Έπρεπε να υπάρξει ένας τρόπος συνεννόησης μεταξύ τους για τις ανάγκες της καθημερινής συμβίωσης, ένα είδος Λίγκουα Φράγκα. Βαθμιαία λοιπόν εμφανίσθηκε αυτό το ιδίωμα, μια γλώσσα πίτζιν, που φαίνεται ότι εξυπηρετούσε άριστα τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε ή σωστότερα, προέκυψε. 

Είχε ως βάση μια δυτική βουλγαρική διάλεκτο, όπως αποδείχθηκε από τις γλωσσολογικές έρευνες (βλ. Ι. Θ. Λαμψίδη: Γραμματική της Βουλγαρικής γλώσσας Ι.Μ.Χ.Α. – Θεσσαλονίκη 1981, σελ. 15-16) και στον κορμό αυτόν προστέθηκαν ένα πλήθος από ελληνικές, τούρκικες, βλάχικες και αλβανικές λέξεις. Γενικώς, η πλειοψηφία των γλωσσολόγων συµφωνεί ότι παρουσιάζει περισσότερες, µορφολογικές κυρίως, οµοιότητες µε την βουλγαρική και λιγότερες, φωνολογικές κυρίως, µε την σερβική. 

Είναι διαπιστωμένη η ευκολία υιοθέτησής του από αλλόγλωσσους και η μετατροπή του στο κύριο και συχνά στο αποκλειστικό γλωσσικό όργανο επικοινωνίας. 

Υποστηρίζουμε ότι αυτό το ιδίωμα προέκυψε, αρχικά στην μακεδονική ύπαιθρο, ως pidgin ή σπασμένα βουλγαρικά, για να το πούμε διαφορετικά και κατέληξε τελικώς σε Κρεολή γλώσσα, ανομοιογενών πληθυσμών, όπως προανέφερα, οι οποίοι το αναβάθμισαν για διαφόρους λόγους σε μητρική γλώσσα, σε κύριο γλωσσικό όργανο. Αυτό το ιδίωμα, επαναλαμβάνω και τονίζω γιατί έχει μεγάλη σημασία, δεν απέκτησε ποτέ γραφή. 

Κλείνοντας, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και να τονίσουμε για μια ακόμα φορά ότι το ιδίωμα των Ελλήνων γηγενών της Μακεδονίας έχει ελάχιστη σχέση με την επίσημη, δήθεν «μακεδονική» γλώσσα (που κατασκευάστηκε το 1945 με βάση την διάλεκτο της περιοχής Μοναστηρίου–Βελεσών) του Σκοπιανού κράτους και η οποία εκσερβίστηκε συστηματικά, ώστε να αλλοιωθούν τα βουλγαρικά χαρακτηριστικά της. Το πρώτο υπήρξε μια βοηθητική γλώσσα που ξεκίνησε ως πίτζιν και εξελίχθηκε σε Κρεολή, ενώ η δεύτερη είναι «μια διάλεκτος εξοπλισμένη με στρατό και ναυτικό», όπως προαναφέραμε, και η οποία εξελίσσεται σε μια πλήρη γλώσσα με την στήριξη όλων των μηχανισμών του κράτους των Σκοπίων. 

Το γλωσσικό ιδίωμα (και όχι γλώσσα) που ομιλείται σε ελάχιστες πλέον περιοχές της Μακεδονίας, αποτελεί για μας τους γηγενείς μια πολιτισμική κληρονομιά και για κάποιους άλλους Έλληνες ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο. 

Δυστυχώς, από την στιγμή που το ιδίωμα αυτό ξεπεράστηκε ιστορικά και έχασε την χρησιμότητά του, θα ακολουθήσει την τύχη όλων των αντίστοιχων βοηθητικών γλωσσών. Σε κάποια απομονωμένα χωριά ίσως εξακολουθήσει να μιλιέται για μια ή και δυο γενιές ακόμα, αλλά η κατάσταση δεν είναι αναστρέψιμη. 

Η απαίτηση από δήθεν «εθνικά μακεδόνες» να ανοίξουν σχολεία για να διδάσκεται η γλώσσα (αίτημα προς την Gay Mc Dougal, εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ - Σεπτέμβριος 2008), αλλά χωρίς να διευκρινίζεται ΠΟΙΑ ΓΛΩΣΣΑ θεωρείται ύποπτη για πολλούς λόγους και ως εκ τούτου απορριπτέα. 

Δ.Ε.Ε.

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (4)

Ολοκληρώνω την παρουσίαση των βιβλίων μου με τα εξαντλημένα (ορισμένα κυκλοφορούν σε παλαιοβιβλιοπωλεία):

α. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 1 (Αθήνα 1988)

β. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 2 (Αθήνα 1991)

γ. «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τομ. Α΄ μέρος 3 (Δεν εκδόθηκε ποτέ, λόγω της κυκλοφορίας το 1995 στα ελληνικά του σπουδαίου έργου του James Mallory: «In search of the Indo-Europeans : language, archaeology, and myth», που κάλυπτε το μεγαλύτερο τμήμα των θεμάτων που περιείχε. Για τον ίδιο λόγο δεν προχώρησα στην συγγραφή του Β΄ τόμου που είχα προγραμματίσει να αποτελείται από δύο μέρη)

δ. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χθες και Σήμερα» (Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης – Σάκης Τότλης, Έδεσσα 2008, Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πέλλας)

ε. «Πολιτική ορολογία» Συνοπτικό λεξικό των κυριωτέρων πολιτικών, φιλοσοφικών και οικονομικών όρων (Αθήναι 1979, Θεσσαλονίκη 1980, Αθήνα 1996)

Ετοιμάζεται η επικαιροποιημένη 4η έκδοση, που υπολογίζεται να κυκλοφορήσει το φθινόπωρο του 2021

στ. «Εθνικισμός και Γλώσσα» (Αθήνα 1986, 1995)

Εικάζω ότι μια Τρίτη έκδοση εμπλουτισμένη, είναι πιθανόν να εκδοθεί το αργότερο μέχρι 2022. Την θεωρώ απαραίτητη.

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (3)

Σειρά έχουν τα βιβλία μου που εκδόθηκαν από διάφορους φορείς και ένας μικρός αριθμός αντιτύπων (από τα συγγραφικά μου δικαιώματα) υπάρχουν διαθέσιμα. Για όσες/όσους τυχαίνει να ενδιαφέρονται μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί μου: Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης, Φιλελλήνων 9, ΕΔΕΣΣΑ ΤΚ 58200 – Ηλεκτρον. Δνση: karanos2010@gmail.com 

α. «Μακεδονικά Ι» (Έδεσσα, 2011) "Βιβλιόφιλοι Έδεσσας"

β. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χθες και Σήμερα» (Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης – Σάκης Τότλης, Έδεσσα 2008, Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πέλλας, που επανεκδόθηκε το 2009 από τις Εκδόσεις «ΜέΤΡΟ»)

γ. «Η μηχανή του κατεστημένου» (Αθήνα 1985, 2010)

δ. «Η λίμνη των κύκνων» (Έδεσσα 2001) - Έκδοση ΔΗΜΟΥ ΕΔΕΣΣΑΣ

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (2)

 

Η συνέχεια σήμερα με τα πανεπιστημιακά συγγράμματα για τους φοιτητές του ΠΑ.ΜΑΚ. (Σε συνεργασία με τον Καθηγητή Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας Νικ. Βασιλειάδη)

3. ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ» Γ. Μπακατσέλου 14, Θεσσαλονίκη

ΤΚ 546 31 Τηλέφωνο: 2310 236555

α. Ν. Βασιλειάδης-Δ. Ευαγγελίδης: «Από τον Σλαβομακεδονισμό στον Σκοπιανό Μακεδονισμό - Η γενεαλογία μιας εθνολογικής λαθροχειρίας», Θεσσαλονίκη, 2017 σελ. 280

β. Ν. Βασιλειάδης-Δ. Ευαγγελίδης: «Η απεμπόληση της Μακεδονίας», «Μπαρμπουνάκης», Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2020 (β΄ έκδοση) σελ. 520

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΤΕΚΜΗΡΙΑ

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο-Συλλογικό έργο, που συμμετείχα και το οποίο κυκλοφόρησε αρχικά στις ΗΠΑ το 2011. Δυστυχώς η τότε ελλαδική κυβέρνηση του ΓΑΠ αντί να το διαδώσει με στοχευμένες αποστολές σε όλο τον κόσμο, το αγνόησε παντελώς.

Αναφέρομαι στο “Macedonia - Evidence” New York, USA 2011, μια σημαντικότατη έκδοση από το ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ στις Η.Π.Α. (PAN MACEDONIAN STUDIES CENTER, INC. 149-14 14th Ave, Whitestone, NY 11357-1730, U.S.A.), σε τέσσερες γλώσσες (Αγγλικά, Γερμανικά, Ελληνικά και Σκοπιανά) με ακλόνητα τεκμήρια και επιχειρήματα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας.

Περιείχε:

1. Την περίφημη επιστολή που υπέγραψαν 200 κορυφαίες προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνιστικών σπουδών εγνωσμένου κύρους παγκοσμίως (Πανεπιστημιακοί, Πρόεδροι και Διευθυντές Ινστιτούτων και Ερευνητικών Οργανισμών κλπ) προς τον τότε Πρόεδρο Ομπάμα, που του απεστάλη στις 18 Μαΐου του 2009, όπου καταγγέλλονται οι προσπάθειες των Σκοπιανών και των υποστηρικτών τους για την υποκλοπή της Ιστορίας και του ονόματος της Μακεδονίας.

2. Βιβλιογραφική και επιστημονική τεκμηρίωση στα αναφερόμενα επιχειρήματα της ως άνω επιστολής.

3. Απαντήσεις στις πλέον συχνές και συνήθεις ερωτήσεις για την Ιστορία της Αρχαίας Μακεδονίας

4. Τέσσερα άρθρα (στα αγγλικά) για βασικά ζητήματα που αντικρούουν αποστομωτικά τα μόνιμα επιχειρήματα των αρνητών της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων:

α. Το βαρυσήμαντο άρθρο του διεθνούς κύρους Ιστορικού και Γλωσσολόγου Καθηγητή και Ακαδημαϊκού Μιλτιάδη Χατζόπουλου, για την γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων υπό το πρίσμα των πρόσφατων επιγραφικών ευρημάτων, τα οποία αποδεικνύουν οριστικά ότι ήταν μια ακόμη ελληνική διάλεκτος της αρχαιότητος.

(Miltiades Hatzopoulos: The speech of the ancient Macedonians, in the light of recent epigraphic discoveries – VI International Symposium on Ancient Macedonia, Thessaloniki, 1999)

β. Το σημαντικότατο άρθρο του ιδίου για το πώς αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους και τους άλλους οι αρχαίοι Μακεδόνες (Perception of the self and the other: The case of Macedon).

γ. Το εξαιρετικά διεισδυτικό και ευστοχότατο άρθρο της αείμνηστης Ελληνίδας Χριστιάνας Σουρβίνου-Ίνγουντ (Christiane Sourvinou-Inwood, 1945-2007), κορυφαίας ελληνίστριας και ερευνήτριας στα πανεπιστήμια του Ρέντιγκ (Reading) και Οξφόρδης με διεθνή αναγνώριση, για τις αντιλήψεις των (αρχαίων) Ελλήνων για την εθνοτικότητα (ethnicity) και την εθνοτικότητα των (αρχαίων) Μακεδόνων (Greek Perceptions of Ethnicity and the Ethnicity of the Macedonians).

δ. Το άρθρο μου για τους «Γιαούνα τακαμπάρα» (=Έλληνες με καλύμματα κεφαλής όμοια με ασπίδες), όπου επισημαίνεται ότι οι Πέρσες της αρχαιότητος θεωρούσαν τους αρχαίους Μακεδόνες ως ένα ακόμη ελληνικό φύλο (Demetrius E. Evangelidis, Ethnologist: The Yaunâ takabarâ and the ancient Macedonians).

Το άρθρο στα ελληνικά υπάρχει εδώ:

https://ethnologic.blogspot.com/2009/10/yauna-takabara.html

με όλες τις εικόνες των περσικών επιγραφών, φωτ. των μνημείων, χάρτης της περιοχής, βιβλιογραφία κλπ και στα αγγλικά εδώ:

https://ethnologic.blogspot.com/2011/11/blog-post.html

για όσες/όσους ενδιαφέρονται.

 

Εργογραφία Δημ. Ευαγγελίδη (1)

Είχα υποσχεθεί προ καιρού και κατά διαστήματα σε φίλους και φίλες που ζητούσαν ορισμένες χρηστικές πληροφορίες για τα βιβλία μου (εξαντλημένο ή όχι, στοιχεία επικοινωνίας με τους εκδοτικούς οίκους κλπ) να δημοσιεύσω τα εξώφυλλα τους με τις σχετικές πληροφορίες. Αρχίζω με αυτά που κυκλοφορούν. Θα περιλαμβάνει όλα τα βιβλία που συνέγραψα, καθώς και ορισμένα που συνέγραψα με άλλους. Θα παραλείψω ελάχιστα, απολύτως εξειδικευμένα, που δεν ενδιαφέρουν τον μέσο αναγνώστη.

1. Εκδοτικός Οίκος ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ (Χρήστου, Βασίλειος Π.),

Ερμού 61, Θεσσαλονίκη, ΤΚ 54623 τηλ. 2310 282782

α. «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-Ελλαδικών φύλων» (Θεσσαλονίκη 2002, 2005)

β. «Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου» (Θεσσαλονίκη 2006)

γ. «Μη-συμβατικές θεωρίες»: Οι κερδοσκόποι του “ελληνισμού” και ο φενακισμός των αφελών» (Θεσσαλονίκη 2007)

2. Εκδόσεις «Ινφογνώμων» (Σάββας Καλεντερίδης) Φιλελλήνων 14, Αθήνα,

ΤΚ 10557 Τηλέφωνο: 210 3316036

α. «Αρχαία Μακεδονία–Εθνολογία, Αρχαιολογία, Ιστορία» (Αθήνα 2012)

β. «Η καταγωγή των Αλβανών και οι αρβανιτόφωνοι Έλληνες - Συμβολή στο ζήτημα της εθνογένεσης του Αλβανικού λαού» (Αθήνα 2014)

γ. «Μακεδονικά ΙΙ» (Αθήνα 2015),

δ. «Οι νεο-αριστεροί της μεταπολίτευσης» (Αθήνα, 2017)

                  

  

Συνέχεια στην επόμενη ανάρτηση