Ισπανικός Εμφύλιος, 4η Αυγούστου και Γ΄ Ράιχ
Του Αλέξανδρου Ζώρη
Μέσα στην ατελείωτη κριτική που ασκείται στο πρόσωπο του Ιωάννου Μεταξά, όπου κυρίως διάφοροι είτε μαρξιστές, είτε ούλτρα εθνικοσοσιαλιστές (1) βρίσκουν αρνητικά επί παντός επιστητού, πολλές φορές αναδεικνύεται και το ζήτημα του Ισπανικού Εμφυλίου και της στάσης που κράτησε τότε ο Ιωάννης Μεταξάς έναντι των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Συγκεκριμένα οι ούλτρα εθνικοσοσιαλιστές προκειμένου να αποδείξουν ότι ο Μεταξάς δεν ήταν «πραγματικός φασίστας», με σχεδόν ιερή αγανάκτηση μας πληροφορούν ότι το τότε ελληνικό καθεστώς πουλούσε όπλα και στήριζε τους κομμουνιστές της Ισπανίας!
Ας δούμε λοιπόν μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες επί του θέματος. Στο βιβλίο του Ιωάννη Κολιόπουλου «Η Δικτατορία του Μεταξά και ο Πόλεμος του ’40», σελίδα 88 της εκδόσεως της εφημερίδας «Βήμα» διαβάζουμε (2):
«Οι φόβοι των Βρετανών αυξήθηκαν, όταν έφτασε στα χέρια τους έκθεση του διευθυντή του εργοστασίου, βασισμένη σε πληροφορίες από το ελληνικό Υπουργείο της Αεροπορίας. Σύμφωνα με τις πληροφορίες αυτές, καταδιωκτικά αεροπλάνα συναρμολογούνταν σε εργοστάσιο που αποτελούσε τμήμα του πυριτιδοποιείου-καλυκοποιείου του Μποδοσάκη Αθανασιάδη, από ανταλλακτικά που προέρχονταν από το εξωτερικό. Το προσωπικό, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, αποτελούσαν τρείς ή τέσσερις Γερμανοί μηχανικοί και ειδικευμένοι τεχνίτες του καλυκοποιείου. Δέκα τέτοια αεροπλάνα είχαν φύγει από την Ελλάδα προς άγνωστη κατεύθυνση, πιθανότατα προς την Ισπανία, με Γερμανούς πιλότους και άλλα τέσσερα βρίσκονταν υπό συναρμολόγηση (F.O. 371/21144, έκθεση του διευθυντή του εργοστασίου, συνημμένη σε επιστολή του πρεσβευτή προς τον διευθυντή του Νοτίου Τομέως, 26 Απριλίου 1937). Αργότερα, τον ίδιο χρόνο, ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Εμμανουήλ Τσουδερός πληροφόρησε τη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα ότι η Ελλάς είχε εισπράξει τον χρόνο αυτό πάνω από 600.000 στερλίνες από τον στρατηγό Φράνκο (F.O. 371/21146, έκθεση του Ουοτερλόου, με ημερομηνία 7 Οκτωβρίου 1937). Κυκλοφορούσαν επίσης φήμες ότι η ελληνική κυβέρνηση βοηθούσε τους Ισπανούς επαναστάτες από τον προηγούμενο χρόνο (Σύμφωνα με πληροφορίες του Σιμόπουλου, ο πλοίαρχος του ελληνικού α.π. ΣΥΛΒΙΑ, μολονότι το πλοίο του ήταν ναυλωμένο από την ισπανική κυβέρνηση να μεταφέρει πυρομαχικά, ειδοποίησε τους Ισπανούς επαναστάτες να αιχμαλωτίσουν το πλοίο έναντι αδράς αμοιβής-έκθεση του Σιμόπουλου αριθμός 3048/Στ/36, 25 Νοεμβρίου 1936. Αργότερα, στις 17 Ιουλίου 1938, ο Έλληνας πρεσβευτής έγραφε στον βασιλιά ότι οι δραστηριότητες των ελληνικών πλοίων στην Ισπανία προκαλούσαν δυσμενή σχόλια στην βρετανική πρωτεύουσα, Αρχείο Σιμόπουλου). Το αποτέλεσμα όλων αυτών των πληροφοριών και των φημών ήταν να καταστεί η βρετανική κυβέρνηση καχύποπτη για τις συναλλαγές της ελληνικής κυβερνήσεως και ορισμένων επιχειρήσεων που είχαν κάποια σχέση με την Γερμανία».
Συνεχίζουμε με κάποιες ακόμη πιο ενδιαφέρουσες πληροφορίες από το βιβλίο του τέως πρέσβη Αννίβα Βελλιάδη, με τίτλο «Μεταξάς-Χίτλερ, Ελληνογερμανικές Σχέσεις στην Μεταξική Δικτατορία 1936-1941», εκδόσεις Ενάλιος 2003 (3). Αφού λοιπόν ο Βελλιάδης στις σελίδες 57-59 παραθέτει στοιχεία (τηλεγραφήματα από την ελληνική πρεσβεία στο Βερολίνο και την γερμανικη πρεσβεία Αθηνών) για το ότι η Γερμανία γνώριζε (και δυσαρεστούνταν) για το λαθρεμπόριο όπλων που διεξήγαγε η Ελλάς με την ισπανική κυβέρνηση, στην σελίδα 59 διαβάζουμε και το εξής αποκαλυπτικό!
«Το εμπόριο όπλων προς την Ισπανία, κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, είχε προσλάβει «μαφιόζικη» μορφή. Έλληνες επιχειρηματίες και εφοπλιστές με επικεφαλής τον Μποδοσάκη, που είχε στενές σχέσεις με τον Μεταξά, πωλούσαν και μετέφεραν στην Ισπανία όπλα και πολεμικό υλικό από τα αποθέματα του ελληνικού στρατού και προς τους δύο αντιμαχομένους στον εμφύλιο πόλεμο (η έντονη υπογράμμιση από τον αρθρογράφο του παρόντος), κυρίως, όμως, στη νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση. Το εμπόριο αυτό διεξαγόταν μέσω εικονικών εταιρειών, είχε δε ανάμειξη και η Γερμανία -και κυρίως ο Γκαίρινγκ- που απέβλεπε εκτός από την ενίσχυση του Φράνκο και στον προσπορισμό ξένου συναλλάγματος. Η Γερμανία ανεχόταν το λαθρεμπόριο όπλων και στους δημοκρατικούς (η έντονη υπογράμμιση από τον αρθρογράφο του παρόντος), υπό την προυπόθεση ότι δεν θα βελτίωνε τη στρατιωτική τους θέση και ότι η πληρωμή θα γινόταν σε συνάλλαγμα» (Έγγραφα γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, DGFP, Τόμος ΙΙΙ, Νο 336).
Να τονίσουμε επίσης ότι για το συγκεκριμένο ζήτημα υπάρχει ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Η Ελλάδα και ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, Ιδεολογία-Διπλωματία-Οικονομία» του συγγραφέα Θανάση Σφήκα, το οποίο συνέγραψε κατόπιν επισταμένης μελέτης ελληνικών και βρετανικών διπλωματικών αρχείων και άλλων επισήμων πηγών και κυκλοφόρησε το 2000 από τις εκδόσεις Στάχυ. Ο γράφων δεν έχει μελετήσει μέχρι στιγμής το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά κάνοντας έρευνα στο διαδίκτυο σχετικά με αυτό, εντόπισε άρθρο του συγγραφέα του, με τίτλο «Το ελληνικό λαθρεμπόριο όπλων στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο», δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα barikat.gr με ημερομηνία 03/05/2015. Εκεί ο συγγραφέας τονίζει σαφώς ότι η ελληνική πλευρά πουλούσε όπλα και στις δύο πλευρές!!!
Συνοψίζοντας και με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής:
1) Κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, Έλληνες εφοπλιστές και επιχειρηματίες με επικεφαλής τον Μποδοσάκη, πουλούσαν όπλα και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, με τους λεγόμενους όμως «δημοκρατικούς» (την νόμιμη κυβέρνηση δηλαδή) να κατέχει την μερίδα του λέοντος. Η κυβέρνηση Μεταξά γνώριζε και ανεχόταν αυτό το διπλό παιχνίδι, δημοσίως φυσικά εμφανιζόταν ουδέτερη, αλλά από διάφορα διαθέσιμα στοιχεία, γνωρίζουμε ότι επιθυμούσε την νίκη του Φράνκο (βλ πχ, το άρθρο «Μια Δικτατορία Που Δεν Είναι Δικτατορία – Οι Ισπανοί Εθνικιστές και η 4η Αυγούστου», του Κωνσταντίνου Κατσούδα, το οποίο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή ενός μερους της μεταπτυχιακής του εργασίας με τίτλο «Spain, Greece and the Sephardic Jews 1936-1944» την οποία εκπόνησε στο τμήμα Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης το 2001).
Αντίστοιχα εκείνη την εποχή, η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία ήταν επισήμως παρά το πλευρό του Φράνκο και των άλλων Ισπανών εθνικιστών-επαναστατών, τους προμήθευε με όπλα, αλλά ταυτόχρονα ανεχόταν από γερμανικούς κύκλους στους οποίους ήταν αναμεμιγμένος ο Γκαίρινγκ και εμπόριο όπλων προς τους δημοκρατικούς, αρκεί να μην βελτιωνόταν η στρατιωτική τους θέση. Την «ευγνωμοσύνη» του προς τον Αδόλφο Χίτλερ και την Γερμανία, την έδειξε ο Φράνκο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν παρέμεινε ουδέτερος πάρα τις εκκλήσεις του Χίτλερ για συμμαχία μαζί του…
Κλείνοντας, αφιερώνω στους ούλτρα εθνικοσοσιαλιστές το παρακάτω κείμενο του Αδόλφου Χίτλερ από την «Πολιτική Διαθήκη» του. Διαβάζουμε λοιπόν στην εγγραφή της 10ης Φεβρουαρίου 1945:
«Δεν μπορώ να συγχωρήσω στον Φράνκο το γεγονός ότι δεν προχώρησε στην ομόνοια των Ισπανών, αφότου τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος, καθώς και ότι εκτόπισε τους Φαλαγγίτες, προς χάριν των οποίων παρείχαμε την βοήθειά μας στην Ισπανία, αντιμετωπίζοντας τους ως ληστές και πρώην εχθρούς. Δεν αποτελεί λύση για μία χώρα το να τεθεί ο μισός πληθυσμός της υπό την σπάθη της δικαιοσύνης, ενώ την ίδια στιγμή μία μειοψηφία πλιατσικολόγων πλουτίζουν με τις ευχές του διεφθαρμένου κλήρου. Υπέστημεν εξαπάτηση διότι αν γνώριζα την αληθινή κατάσταση, ουδέποτε θα επέτρεπα στην αεροπορία μας να βομβαρδίσει έναν πεινασμένο και εξουθενωμένο πληθυσμό, αποκαθιστώντας ταυτόχρονα τον κλήρο σε όλα τα προκλητικά του προνόμια».
Σημειώσεις:
1. Με τον όρο «ούλτρα εθνικοσοσιαλιστές» ο γράφων εννοεί όσους είναι τυφλωμένοι από την λατρεία τους για τον Χίτλερ και το Γ΄ Ράιχ.
2. Ο Ιωάννης Κολιόπουλος είναι πανεπιστημιακός καθηγητής Ιστορίας και δεν θα λέγαμε ότι συμπαθεί ιδιαίτερα τον Μεταξά. Το βιβλίο του είναι πολύτιμο διότι εξετάζει τις σχέσεις Ελλαδος-Βρετανίας της περιόδου 1935-1941 και πέρα από την γνωστή και πλούσια διαθέσιμη βιβλιογραφία επί του θέματος την οποία χρησιμοποίησε, μελέτησε και τα αδημοσίευτα έως τότε, βρετανικά διπλωματικά αρχεία.
3. Το συγκεκριμένο βιβλίο του Βελλιάδη, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, εξετάζει τις σχέσεις (οικονομικές, διπλωματικές, πολιτικές, στρατιωτικές) Ελλάδος-Γερμανίας εκείνη την περίοδο και αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη μελέτη επί του θέματος. Βασίζεται κι αυτό σε πλουσιότατη βιβλιογραφία και κυρίως στα γερμανικά διπλωματικά αρχεία. Ο συγγραφέας είναι σε σημεία αρκετά επικριτικός απέναντι στον Μεταξά, αποτιμώντας την πολιτική του απέναντι στην Γερμανία ως «ανεδαφική». Έχει ενδιαφέρον ότι ο ίδιος συγγραφέας κυκλοφόρησε το 2017 βιβλίο με τίτλο «Προ της Θυέλλης, Μεταξάς-Μουσολίνι-Ελληνοιταλικές Σχέσεις 1939-1940». Είναι φανερό από το περιεχόμενο του νέου βιβλίου, ότι ο συγγραφέας, μελετώντας τις ελληνο-ιταλικές σχέσεις εκείνης της περιόδου και την πολιτική Μουσολίνι, έχει αναθεωρήσει κάπως την αρχική οπτική του και δικαιώνει τις επιλογές Μεταξά! Πολύ καλή απάντηση στο αρχικό βιβλίο του Βελλιάδη, πέρα από το ίδιο το μεταγενέστερο βιβλίο του, ειναι και το έργο του Αναστασίου Ζολώτα «Γερμανικαί Προτάσεις Ειρήνης Διαρκούντος του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου», εκδόσεις Ερωδιός, όπου δικαιώνονται σαφώς οι επιλογές του Ιωάννου Μεταξά.
4. (Από το άρθρο του Θανάση Σφήκα) Στην ετήσια έκθεσή του για το 1937 ο Βρετανός πρέσβης παρατήρησε ότι η κύρια φροντίδα της [ελληνικής] κυβέρνησης φαίνεται να είναι να κερδίσει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα πωλώντας πολεμικό υλικό και στις δύο πλευρές, και πρωτίστως στους Δημοκρατικούς. Σε αυτό πέτυχαν πλήρως. Οι εξαγωγές όπλων και πυρομαχικών αυξήθηκαν αλματωδώς, και αναδείχθηκαν πλούσια πηγή ξένου συναλλάγματος. (FO 371/22371 R2032: Waterlow προς Eden, 19 Φεβρουαρίου 1938.)
Στα απομνημονεύματά του ο Μποδοσάκης δεν άφησε την παραμικρή αμφιβολία ότι ο Μεταξάς ανεπιφύλακτα ενέκρινε το εμπόριό του με την Ισπανία, εφόσον τα οικονομικά οφέλη συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας. Η υποστήριξη εκ μέρους του Μεταξά του επέτρεψε να εφοδιάζει τους Δημοκρατικούς και με βαρέα όπλα. Στην περίπτωση αυτή τα παρήγγειλε από μια τρίτη χώρα, κυρίως τη Γερμανία, με εικονικό προορισμό τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις. Τα απαραίτητα έγγραφα γι’ αυτές τις μεγάλες αγορές υπογράφονταν από μέλη της ελληνικής κυβέρνησης και, μερικές φορές, από τον ίδιο τον Μεταξά. (Β. Σωτηρόπουλος, ό.π., σσ. 153-156· Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), Αθήνα: Αρχείο Ιωάννη Μεταξά, Φάκελος 14: Αργυρόπουλος προς Μεταξά (Σαν Σεμπαστιάν, 30 Μαϊου 1938)
Μολονότι η πλειονότητα του πολεμικού υλικού που ο Μποδοσάκης κατασκεύαζε ή αγόραζε και έστελνε στην Ισπανία προοριζόταν για τους Δημοκρατικούς, μερικά φορτία κατέληγαν στους Εθνικιστές. Οι Βρετανοί γνώριζαν ότι αν και η ελληνική κυβέρνηση εμπορευόταν κυρίως με τους Δημοκρατικούς, στην πραγματικότητα πωλούσε «και στις δύο πλευρές». Τον Δεκέμβριο του 1936 οι Ισπανοί Εθνικιστές ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση την προμήθεια οβίδων πυροβολικού Schneider, τις οποίες κατασκεύαζε η ΕΕΠΚ.21 Απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης δεν υπάρχει στα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών, αλλά μεταγενέστερα στοιχεία υποδηλώνουν ότι τελικά οι Εθνικιστές κάτι θα πρέπει να αγόρασαν από την Ελλάδα. Τον Οκτώβριο του 1937 ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Εμμανουήλ Τσουδερός είπε στο Βρετανό πρέσβη ότι, όσον αφορά τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τραπέζης, «αυτή η χρονιά ευνοήθηκε από αναπάντεχη τύχη, πάνω από 600.000 αγγλικές λίρες από τον στρατηγό Φράνκο». Ο Τσουδερός δεν διευκρίνισε για ποιά εμπορεύματα ή υπηρεσίες το ποσό αυτό αποτελούσε πληρωμή, ίσως επειδή δεν γνώριζε ούτε ο ίδιος.22 Αν όχι για οβίδες πυροβολικού, ένας άλλος λόγος ίσως υπήρξε η προμήθεια αεροπλάνων. Στις 17 Φεβρουαρίου 1937 ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Lincoln MacVeagh ενημέρωσε τον πρόεδρο Ρούσβελτ ότι η ελληνική κυβέρνηση εξήγαγε στην Ισπανία μεγάλο μέρος του πολεμικού υλικού που εισήγαγε από τη Γερμανία, γεγονός το οποίο εξηγούσε εν μέρει τη ραγδαία αύξηση των ελληνικών εισαγωγών πολεμικού υλικού από τη χώρα αυτή.
Α.Ζ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν γίνονται δεκτά σχόλια σε greeklish