Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Το υπόβαθρο της ελληνικής λογοτεχνίας

Μυκήνες: Η πύλη των λεόντων

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία:

Το υπόβαθρο της ελληνικής λογοτεχνίας

Οι ρίζες του πολιτισμού της Δύσης

Οι ιστορικές έρευνες έχουν δείξει ότι πίσω από την εκτυφλωτική λάμψη των ομηρικών επών, τα οποία θεωρούμε ως αφετηρία της ελληνικής λογοτεχνίας, υφίσταται το θολό περίγραμμα μίας περίπου χιλιετίας ελληνικής ιστορίας.

Αν και δεν είμαστε σε θέση να ορίσουμε επακριβώς τη χρονική στιγμή κατά την οποία εμφανίστηκαν στη Νότια Βαλκανική τα πρώτα μεταναστευτικά κύματα από ελληνικές φυλές που ήταν εγκατεστημένες στο βορρά, μπορούμε να την τοποθετήσουμε μετά σχετικής βεβαιότητας στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. και ίσως λίγο παλαιότερα (2300/2200 π.Χ.).

Οι έλληνες εισβολείς δεν ήταν οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν σε αυτήν τη γη, στην οποία οι δρόμοι των μεταναστεύσεων ήταν χαραγμένοι εκ των προτέρων λόγω του έντονου γεωγραφικού αναγλύφου. Όπως φανερώνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, οι μετανάστες συνάντησαν αρχαίους πολιτισμούς που βρίσκονταν σε ακμή.

Η ανάμειξη των ινδοευρωπαίων μεταναστών με τους ξένους λαούς (Πελασγούς, Κάρες, Λέλεγες κ.ά.) που βρήκαν στη Νότια Βαλκανική επηρέασε τη γένεση του ελληνικού λαού. Και κάτι ακόμη σημαντικότερο: η συνάντηση και αλληλεπίδραση των δύο αυτών μερών, στην οποία οφείλεται και το πλήθος των αντινομιών που χαρακτήριζαν την πνευματική ζωή των Ελλήνων, υπήρξε ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας, που δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση του πολιτισμού της Δύσης.

Από τα μέσα του 16ου αιώνα π.Χ. καθίσταται φανερός ένας πρώιμος ελληνικός πολιτισμός, ο αποκαλούμενος μυκηναϊκός, που βρισκόταν κάτω από την ισχυρή επίδραση του πλούσιου και ξενότροπου πολιτισμού της θαλασσοκράτειρας μινωικής Κρήτης.

Υπεύθυνοι για την καταστροφή του μυκηναϊκού κόσμου γύρω στο 1200 π.Χ., περίπου διακόσια χρόνια μετά τον αφανισμό του μινωικού πολιτισμού, θεωρήθηκαν επί μακρόν οι Δωριείς (είναι γνωστή σε όλους η λεγόμενη κάθοδος των Δωριέων, η μεγάλης κλίμακας μετανάστευσή τους προς νότον).

[...]

Την καταστροφή του μυκηναϊκού πολιτισμού ακολούθησαν σκοτεινοί αιώνες, για τους οποίους δε γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πράγματα. Όμως, στην προαναφερθείσα εισροή ελληνικών φυλών βρισκόταν η αφετηρία μιας εξελικτικής διαδικασίας που επέπρωτο να φέρει, στον 8ο αιώνα π.Χ., την τελείωση του γεωμετρικού ρυθμού και την ακμή της επικής ποίησης.

Δύο γεγονότα της προομηρικής εποχής δημιούργησαν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ελληνική λογοτεχνία: η γένεση της ελληνικής γραφής και η δημιουργία του ελληνικού μύθου.

Από τη μια πλευρά, γνωρίζουμε ότι ο μυκηναϊκός κόσμος χρησιμοποίησε στο β’ μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. τη Γραμμική Β γραφή, ένα σύστημα συλλαβικών συμβόλων που εξελίχθηκε από την παλαιά κρητική γραφή (Γραμμική Α), προκειμένου να αποδοθούν, έστω και με πολύ άκομψο τρόπο, ελληνικές λέξεις.

Η γνώση αυτού του ανεπαρκούς για τις ανάγκες της ελληνικής γλώσσας συστήματος γραφής χάθηκε προφανώς με την καταστροφή που επέφερε η μετανάστευση των Δωριέων. Οι Έλληνες, αναγκασμένοι να ξεκινήσουν και σε αυτό το πεδίο από την αρχή, έφθασαν τελικά στην εφεύρεση της ελληνικής φθογγικής γραφής, ενδεχομένως στο α΄ μισό του 9ου αιώνα π.Χ.

Από την άλλη πλευρά, οι γνωστοί ελληνικοί θρύλοι διαμορφώθηκαν, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, ανάμεσα στο 12ο και τον 8ο αιώνα π.Χ. Οι μύθοι των Ελλήνων, καρπός της ένωσης ινδοευρωπαϊκών και μεσογειακών στοιχείων, αλλά και της επίδρασης των αρχαίων πολιτισμών της Ανατολής, επηρέασαν καθοριστικά την ελληνική ποίηση τόσο στη θεματολογία όσο και στην πνευματική στάση της.

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι πριν από τον Όμηρο δεν υπάρχει λογοτεχνία με την έννοια του γραπτού λόγου, αλλά αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δεν υπάρχει και ποίηση, ηρωικό έπος, θρύλοι και τραγούδια για μεγάλα κατορθώματα, ήδη από τους Μυκηναϊκούς Χρόνους.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

23-25 Οκτ. 2017  

http://news.in.gr/culture/article/?aid=1500169781