Ολυμπιάς, η μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου

Μετάλλιο με απεικόνιση της Ολυμπιάδος, που κόπηκε προς τιμήν της 

από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Καρακάλλα (188-217 μΧ)

Ολυμπιάς, η μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης

Με αφορμή σχετική συζήτηση στο πρόσφατο Δημοτικό Συμβούλιο για την ανέγερση τιμητικού μνημείου σε κεντρικό σημείο της Έδεσσας για την Ολυμπιάδα, την μητέρα του μεγάλου στρατηλάτη, ίσως ενδιαφέρουν κάποια ιστορικά στοιχεία για τον βίο και την προσωπικότητά της.

Πατέρας της Ολυμπιάδος ήταν ο συμβασιλεύς των Μολοσσών, ο Νεοπτόλεμος Α΄ (370-357 π.Χ.) που κυβερνούσε ένα μεγάλο τμήμα της αρχαίας Ηπείρου μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του Αρρύβα (373-343/342 και 330-319 π.Χ.). Οι Μολοσσοί αποτελούσαν μια από τις τρείς μεγάλες ομοσπονδίες φύλων της Ηπείρου (οι άλλες δύο ήσαν οι Θεσπρωτοί και οι Χάονες), που μιλούσαν την λεγόμενη Βορειοδυτική διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, όπως εξ άλλου και οι αρχαίοι Μακεδόνες.

Η Ολυμπιάς ήταν η δεύτερη από τα παιδιά του Νεοπτόλεμου Α΄. Πρωτότοκη ήταν η Τρωάς και μικρότερος ήταν ο γιος του και μετέπειτα διάδοχός του Αλέξανδρος Α΄ ο Μολοσσός (342-331 π.Χ.). Γεννήθηκε το 373 π.Χ. στην Πασσαρώνα (περίπου 10 χλμ ΒΔ των Ιωαννίνων), την πρωτεύουσα του βασιλείου των Μολοσσών. Το αρχικό όνομα της, σύμφωνα με τον ιστορικό Waldemar Heckel (Who’s Who In The Age Of Alexander The Great: Prosopography Of Alexander’s Empire, σελ. 181, Wiley-Blackwell, 2006) ήταν Πολυξένη όταν ήταν παιδί, Μυρτάλη όταν παντρεύτηκε, και αργότερα μετονομάστηκε σε Ολυμπιάδα και Στρατονίκη [βλ. Brown, Virginia- Giovanni Boccaccio: Famous Women, Harvard University Press, σελ. 125 (2001)]. Το όνομα Ολυμπιάδα της δόθηκε, σύμφωνα με την παράδοση (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος) ύστερα από την νίκη του Φίλιππου στους Ολυμπιακούς αγώνες του 356 π.Χ.

Η Μυρτάλη - Ολυμπιάδα από τα παιδικά της χρόνια έτυχε ιδιαίτερης μόρφωσης. Νωρίς διακρίθηκε για το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα της, τις μεταφυσικές της ενασχολήσεις και τη δίψα να μάθει περισσότερα για τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου. Έμαθε τα ιερατικά μυστήρια στο ξακουστό Μαντείο της Δωδώνης, το οποίο και υπηρέτησε για χρόνια, ενώ ήταν μυημένη και στα Βακχικά Μυστήρια. Ήταν ιέρεια των Καβειρίων Μυστηρίων της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε και ερωτεύτηκε τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας. Ο Φίλιππος έκανε, ως γνωστόν, οκτώ γάμους από πολιτική σκοπιμότητα. Η πρώτη του γυναίκα ήταν η Φίλα από τον ηγεμονικό οίκο της Ελιμείας, η οποία πέθανε νωρίς. Αμέσως ξαναπαντρεύτηκε με την Αυδάτα κι έκανε μια κόρη, την Κυννάνη. Χήρεψε και πάλι γρήγορα. Επόμενη ήταν η Φιλίννα από τον ηγεμονικό οίκο των Αλευάδων της Λάρισας. Μαζί της απέκτησε έναν γιο τον Αρριδαίο, ο οποίος παντρεύτηκε την Κυνάνη, την ετεροθαλή του αδερφή από τον προηγούμενο γάμο του πατέρα του. Λίγους μήνες αργότερα όμως, ο Φίλιππος γοητεύτηκε από την πριγκίπισσα του βασιλικού οίκου των Μολοσσών, την Ολυμπιάδα. Μαζί της απέκτησε τον Αλέξανδρο και την Κλεοπάτρα. Η Ολυμπιάδα ήταν η πιο σημαντική του σχέση κρίνοντας από το γεγονός ότι ήταν η μόνη σύζυγος που πήρε τον τίτλο της βασίλισσας. Ο έρωτάς του με αρκετά διαλείμματα, κράτησε πέντε χρόνια. Τότε ο Φίλιππος ξαναπαντρεύτηκε. Αυτή τη φορά η τυχερή ήταν η Νικησίπολις των Φερρών της Θεσσαλίας με την οποία απέκτησε μια κόρη, τη Θεσσαλονίκη, που την ονόμασε έτσι με αφορμή τη νίκη του στην Θεσσαλία.

Είκοσι μέρες μετά τη γέννηση της κόρης τους, η Νικησίπολη πέθανε από επιλόχειο πυρετό. Ο Φίλιππος έκανε δύο ακόμα γάμους, καθαρά σκοπιμότητας, με τη Μήδα, κόρη του βασιλιά των Γετών και την Αρσινόη, που έκανε μαζί της τον Πτολεμαίο. Τελευταία του σύζυγος ήταν η 17χρονη Κλεοπάτρα, από αριστοκρατικό γένος της Μακεδονίας.

Ο ιστορικός Πλούταρχος (45-120 μ.Χ.), ο οποίος έζησε μερικούς αιώνες αργότερα, διαβόητος φιλορωμαίος, στα όρια του γραικυλισμού, την χαρακτήριζε κακότροπη και ζηλιάρα. Επίσης, αναφέρει ότι εμφανιζόταν με εξημερωμένα φίδια. Ωστόσο, είχε πολλές αρετές, αρκετές από τις οποίες μετέδωσε στον γιο της, τον Μ. Αλέξανδρο. Στην πολυκύμαντη και ταραχώδη ζωή της συναντώνται μεγάλα προτερήματα και μεγάλα ελαττώματα. Ως αφοσιωμένη μητέρα, είχε τάξει την ζωή της σε ένα μόνο σκοπό και τον υπηρετούσε με πάθος: Την διασφάλιση για τον γιο της την διαδοχή του θρόνου της Μακεδονίας μέσα στην δίνη των μηχανορραφιών και δολοπλοκιών της αυλής της Πέλλας. Και αυτό το ανυποχώρητο πάθος της υπονοούσε ο Φίλιππος, όταν, απαντώντας στον γιο του Αλέξανδρο, που χαρακτήριζε την μητέρα του ως την γενναιότερη απ' όλες τις Νηρηίδες, του είπε γελώντας: «όχι μόνο γενναιότερη, αλλά και πολεμικότερη, γιατί δεν σταματάει να καυγαδίζει μαζί μου». Οι σχέσεις των δύο συζύγων έως τo 337 π.Χ. (όταν η Κλεοπάτρα, ανεψιά του στρατηγού Άτταλου, ανυψώθηκε ως ισότιμη βασίλισσα), υπήρξαν κατά βάση αρμονικές, χωρίς να λείπουν κάποιες εκρήξεις. Ο Φίλιππος της εμπιστευόταν την διακυβέρνηση του κράτους, όταν απουσίαζε στις συχνές και μακρόχρονες εκστρατείες του. Η Ολυμπιάδα είχε δημιουργήσει στην αυλή δικό της κύκλο ευνοουμένων, που τους προστάτευε.

Ο Μέγας Αλέξανδρος διακρινόταν για την αφοσίωση στη μητέρα του, παρά τον δύστροπο και αυταρχικό χαρακτήρα της. Όταν ο Αντίπατρος, που είχε μείνει τοποτηρητής στην Μακεδονία, έγραψε στον Αλέξανδρο, που βρισκόταν στην Ασία, ένα εκτενές γράμμα, γεμάτο παράπονα για την Ολυμπιάδα, ο Μέγας Αλέξανδρος είπε, αφού το διάβασε: «Δεν ξέρει ο Αντίπατρος ότι ένα μόνο δάκρυ της μητέρας μου αρκεί, για να σβήσει χίλιες τέτοιες επιστολές;».

Η Ολυμπιάδα ήταν προικισμένη με χαρίσματα μεγάλα, πράγματι ηγεμονικά. Μετά το θάνατο του αδελφού της, Αλέξανδρου Α΄ της Ηπείρου, στην εκστρατεία του στην Ιταλία, εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο και έγινε Αντιβασίλισσα και επίτροπος του ανήλικου εγγονού της, Νεοπτόλεμου Γ'. Στην Ήπειρο, ανέπτυξε πολιτική δράση ιστορικής σημασίας. Διεύρυνε το «Κοινό των Μολοσσών» με την εισδοχή νέων Ηπειρωτικών φύλων και το μετονόμασε σε «Σύμμαχοι των Απειρωτάν», ζωντανεύοντας έτσι το κλονισμένο γόητρο της δυναστείας των Αιακιδών. Η Συμμαχία αυτή διήρκεσε από το 336 π.Χ.-328 π.Χ. στη συνέχεια δε, κυβέρνησε μόνη της το Βασίλειο των Μολοσσών της Ηπείρου για άλλα έντεκα (11) ή κατ’ άλλους συγγραφείς δεκατρία (13) χρόνια έως το 317 π.Χ. οπότε επέστρεψε στη Μακεδονία.

Η απροσδόκητη και θλιβερή αγγελία του θανάτου του γιου της Αλέξανδρου Γ΄ το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα, τη συνέτριψε. Δεν θέλησε ποτέ να δεχτεί πως ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε από φυσιολογικό θάνατο και θρηνούσε μαθαίνοντας ότι έμενε άταφος στη Βαβυλώνα επί μήνες, εξαιτίας των άγριων αγώνων διαδοχής των στρατηγών του. Η οργή της μεγάλωσε, όταν ο Μακεδονικός στρατός της Ασίας αναγόρευσε βασιλιά τον διανοητικά καθυστερημένο γιο του Φιλίππου – από τη Φίλιννα – Φίλιππο Γ΄ Αρριδαίο, τον οποίο παντρεύτηκε η φιλόδοξη κόρη της Κυνάνης, Αδαία-Ευρυδίκη, για να εξυπηρετήσει τους φιλόδοξους σκοπούς της.

Ο νεογέννητος γιος του Μεγάλου Αλέξανδρου και της Ρωξάνης, Αλέξανδρος Δ΄, αναγορεύτηκε συμβασιλεύς. Η αχαλίνωτη φιλοδοξία της Ευρυδίκης ανησυχούσε την Ολυμπιάδα, που φοβόταν για την ζωή του εγγονού της. Έπεισε την Ρωξάνη να καταφύγει στην Ήπειρο. Εκεί βρήκε προστασία και η κόρη του Φιλίππου Β´ και της Νικησίπολης, η Θεσσαλονίκη, για την οποία η Ολυμπιάδα έτρεφε αγάπη και στοργή, αφού την ανάθρεψε σαν δικό της παιδί, διότι είχε μείνει ορφανή είκοσι μόλις μέρες μετά την γέννηση της.

Μετά τους καταστροφικούς πολέμους των επιγόνων, ο Κάσσανδρος, υπ' αριθμόν ένα εχθρός της Ολυμπιάδας, έγινε κυρίαρχος στην Μακεδονία και ο Φίλιππος Γ΄ Αρριδαίος με την Ευρυδίκη συμμάχησαν μαζί του και τον στήριξαν όταν το 317 π.Χ. αναγορεύθηκε επιμελητής (αντιβασιλέας) του Μακεδονικού θρόνου. Η Ολυμπιάδα, βλέποντας να κινδυνεύουν τα συμφέροντα του εγγονού της, Αλεξάνδρου Δ', εγκαταλείπει την Ήπειρο και εκστρατεύει στη Μακεδονία. Σε σύγκρουση με τα στρατεύματα της Ευρυδίκης και του Αρριδαίου, οι τελευταίοι αιχμαλωτίζονται από τη γηραιά βασίλισσα και εκτελούνται (Σεπτέμβριος 317 π.Χ.). Ο Κάσσανδρος, απασχολημένος την εποχή εκείνη στην Αθήνα, κατευθύνεται εναντίον της Ολυμπιάδος, η οποία καταφεύγει στην οχυρωμένη παραθαλάσσια πόλη του Θερμαϊκού κόλπου Πύδνα, έχοντας μαζί της τον μικρό Αλέξανδρο Δ´, την Ρωξάνη, την Θεσσαλονίκη και πολλούς πιστούς της. Μετά από επτάμηνη στενή πολιορκία και αφού η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε αφόρητη (οι εγκλωβισμένοι αναγκάσθηκαν να σφάξουν και να φάνε έναν ελέφαντα δώρο του Μ. Αλεξάνδρου), η Ολυμπιάδα συνθηκολόγησε για να σώσει τον εγγονό της. Ο Κάσσανδρος, αθετώντας την υπόσχεσή του, διέταξε τους στρατιώτες του να την εκτελέσουν και όταν αυτοί αρνήθηκαν, κάλεσε όλους τους εξαγριωμένους συγγενείς των εκτελεσθέντων από την Ολυμπιάδα, να την λιθοβολήσουν (316 π.Χ.) «αφήνοντας άταφο το πτώμα της να σαπίσει» (Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, Βιβλίο 17ο, κεφ. 118.2).

Σήμερα πιθανολογείται ότι ο τάφος της βρίσκεται στον τύμβο "Τούμπα" του Μακρύγιαλο της Πιερίας (κοντά στην Πύδνα), αλλά δεν έχει ακόμα ανασκαφεί.
Πρόσφατα σχετικά και μετά από τις ανασκαφές στον τύμβο της Αμφίπολης, έχει υποστηριχθεί ότι η Ολυμπιάς έχει ταφεί εκεί.

Δ.Ε.Ε.

Έδεσσα, 20 Ιουνίου 2017

Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα ΕΔΕΣΣΑΪΚΗ στις 24-6-2017