Ένα κείμενο που ξεκαθαρίζει τα όσα ανιστόρητα κυκλοφορούν για την καταστροφή της Νάουσας και την αποτύπωση του γεγονότος στο δημοτικό τραγούδι.
ΔΕΕ
ΔΥΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ
Μανώλης Βαλσαμίδης
Τα τραγούδια για την καταστροφή της Νάουσας είναι η "Μακρυνίτσα" και το "Ανάθεμα στους αίτιους". Σχετικά με την Μακρυνίτσα σε δημοσίευμά μου στον τοπικό και περιφερειακό τύπο, που έχει συμπεριληφθεί στον Ε΄ τόμο των Ψηφίδων, 2014, σελ. 85, παρμένο από την παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Σπάρτση "Παραδοσιακή μουσική και τραγούδια στη Νάουσα", έγραφα τα εξής:
"Στη Νάουσα όλα τα θέλουμε εξ ολοκλήρου δικά μας. Έτσι το Μακρυνίτσα που δεν υπάρχει στη Νάουσα, ως όνομα ή τοπωνύμιο, έγινε Κρινίτσα και το τραγούδι επιγράφτηκε της Κρινιώς, με την προσθήκη μάλιστα, ότι η Κρινιώ ήταν η κόρη του Ζαφειράκη! Και προστέθηκαν και άλλα θεατρικά, και γράφτηκαν, όπως: Τον έναν μιλώ, αμάν, είναι νεκρός! Τον άλλο μιλώ, πω, πω, τα ίδια!
ΛΑΘΟΣ! Και επειδή ουδείς αναμάρτητος, ας μην είναι τα λόγια μου προς κακοφανισμόν ουδενός!
Ο Νίκος αποκαθιστά το ορθό στη σελίδα 264 του βιβλίου του.
«Μας πάτησαν, μας χάλασαν, μας πήραν τις γυναίκις
«Μακρυνίτσα μου,
«καημό πόχει η καρδίτσα μου.
«Ένα μήλο, αμάν κι άλλο μήλο, αμάν,
«βράδιασε και πού θα μείνω.
Μας λέει ότι πρόκειται για τη Μακρυνίτσα του Πηλίου και αναφέρει ότι της ίδιας άποψης είναι η αφεντιά μου και ο Θωμάς Γαβριηλίδης.
Τα πράγματα είναι απλά. Το τραγούδι στηρίζεται σε τραγούδι της Μακρυνίτσας, ευρύτερα γνωστό στον Θεσσαλικό κάμπο που τραγουδιέται μέχρι σήμερα. Είναι τραγούδι της ξενιτιάς. Νοσταλγεί ο ξενιτεμένος το χωριό του, τον γενέθλιο τόπο, θυμάται τις ομορφιές του, την ξακουστή βρύση με το κρύο της νερό.
Ακούστε την αρχή της πρώτης του στροφής:
«Να πιω νερό απ’ τουν Κακουνά, από την κρύα βρύση κλπ. και το γύρισμα:
«Ένα μήλο, αμάν κι άλλο μήλο, αμάν,
«βράδιασε και που θα μείνω.
Σημειώνω ότι βρισκόμαστε στο Πήλιο, με τα ονομαστά μήλα του. Επίσης στη Μακρυνίτσα, όπου υπάρχει μέχρι και σήμερα η κρύα βρύση του Κακουνά.
Σημειώνω, ακόμη, ότι εκεί, στο Πήλιο, στη Μακρυνίτσα, λίγο πιο κάτω, στο Τρίκερι, βρήκαν ερείσματα τα υπολείμματα των υπερασπιστών της Νάουσας μετά το χαλασμό της. Εκεί ανασυντάχθηκαν οι δυνάμεις των Ναουσαίων αγωνιστών, εκεί ο Γερο-Καρατάσσος διορίζεται στρατηγός Θετταλο-Μαγνησίας, εκεί κατέφθαναν πολλοί κατατρεγμένοι Ναουσαίοι και σχεδόν κάθε μέρα το στρατόπεδο είχε αφίξεις και κλάματα. Τα πορίσματα επιτόπιας έρευνας που έκανα εκεί, στη Μακρυνίτσα, νέος κάποτε, τα έχω δημοσιεύσει στη «Φωνή της Ναούσης»".
Εκτός από την αλλαγή στα λόγια του τραγουδιού, έχουμε αλλαγή και στο ρυθμό. Ευχάριστος χορευτικός ρυθμός στον τύπο του συρτού ο ρυθμός στο τραγούδι της ξενιτιάς, αργός, πένθιμος χορευτικός ρυθμός στο τραγούδι του χαλασμού. Οι πόδες, διατηρούνται και στα δυο τραγούδια δάκτυλοι, εννιάμετροι στο πρώτο, τετράμετροι στο δεύτερο, με τετράμετρη την επωδό, που είναι η ίδια και στα δύο.
Το δεύτερο τραγούδι έχει καταγραφεί και περιληφθεί στον βιβλίο του Τάκη Μπάιτση "Ο κύκλος της ζωής και το δημοτικό τραγούδι της Νάουσας", το οποίο προλογίζει η αείμνηστη Ναουσαία λογοτέχνιδα Θάλεια Σαμαρά. Το τραγούδι το βρίσκουμε και στη συλλογή του Νίκου Σπάρτση με τον ίδιο τίτλο "Ανάθεμα στους αίτιους". Αυτό είναι γραμμένο στη Νάουσα, πιθανώς, την πρώτη περίοδο του ανασυνοικισμού της, εποχή που οι λιγοστοί κάτοικοί της είχαν συμβιβαστεί με την ιδέα ότι είναι ραγιάδες υπό την εξουσία βάρβαρου δυνάστη. Η διαφορά στο ύφος των δυο τραγουδιών και μιας παραλλαγής του δεύτερου, που έχω προσωπικά υπόψη μου, δείχνουν την διαφορετική γωνία θεώρησης των πραγμάτων. το πώς δηλαδή βλέπουν την επανάσταση της Νάουσας οι ελεύθεροι αγωνιστές της, αφ' ενός, και πώς οι σκλάβοι από την άλλη πλευρά. Η παραλλαγή που έχω υπόψη μου ξεκινάει με τους στοίχους "Το κρίμα να χει ο Μοριάς και όλα τα βιλαέτια που σήκωσαν επανάσταση, που σήκωσαν κεφάλι. Χαλάστηκεν η Νιάουστα που ήταν κεφαλοχώρι που ήταν αγκίτσι στον ντουνιά και φλάμπουρο στην πόλη". Στις συλλογές των φίλων Τάκη και Νίκου τα τραγούδια έχουν, κατά τη δομή τους, με λίγες επεμβάσεις, όπως παρακάτω:
ΜΑΚΡΥΝΙΤΣΑ
Τρία πουλάκια κάθονταν στης Νιάουστας το Κάστρο
Μακρυνίτσα μου καημό πόχει η καρδίτσα μου
Τόνα τηράει τα Βοδενά τ' άλλο τη Σαλονίκη
Μακρυνίτσα μου καημό πόχει η καρδίτσα μου
(Γύρισμα) Ένα μήλο αμάν κι άλλο μήλο αμάν βράδιασε και που θα μείνω
Το τρίτο το μικρότερο μοιριολογάει και λέει
Μακρυνίτσα μου καημό πόχει η καρδίτσα μου
Μας πάτησαν μας χάλασαν μας πήραν τις γυναίκες
Μακρυνίτσα μου καημό πόχει η καρδίτσα μου
Γύρισμα: Ένα μήλο αμάν...
Πήραν μανούλες με παιδιά και πεθερές με νύφες (Μακρυνίτσα..)
Πήραν κι μιαν αρχόντισσα και μια κυρά μεγάλη (Μακρυνίτσα..)
απ' το φλουρί δε φαίνονταν κι απ' το μαργαριτάρι
-Περπάτα μήλο κόκκινο και ρόιδο μου βαμμένο
μήνα τα ρούχα σε βαρούν μήνα τα κοντογούνια;
-Μήτε τα ρούχα με βαρούν μήτα τα κοντογούνια
μον' με βαρεί το ντέρτι μου που έχω στην καρδιά μου
μ' άρπαξαν τον άντρα μου μέσα απ' την αγκαλιά μου
Γύρισμα: Ένα μήλο αμάν...
ΑΝΑΘΕΜΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΤΙΟΥΣ
Ανάθεμα στους αίτιους και στους Μοραϊτάδες,
που σήκωσαν επανάσταση που σήκωσαν κεφάλι,
που χάλασαν το Αϊβαλί, που χάλασαν τη Χίο,
που χάλασαν τη Νιάουστα πούταν κεφαλοχώρι
πούταν λουλούδι στο ντουνιά αγγίτσι μες την πόλη.
(γύρισμα) Άιντι μάτια άιντι φως μου σύρε στο καλό
και στο γύρισμά σου φως μου πέρασ' από δω.
Πήραν μανούλες με παιδιά και πεθερές με νύφες
Πήραν και μιαν αρχόντισσα και μια κυρά μεγάλη,
απ' το φλουρί δε φαίνονταν κι απ' το μαργαριτάρι.
Περπάτα μήλο κόκκινο και ρόιδο μου βαμμένο.
Μήνα τα ρούχα σε βαρούν μήνα τα κοντογούνια.
Μήτε τα ρούχα με βαρούν μήτε τα κοντογούνια.
Μον' με βαρούν το ντέρτι μου που έχω στην καρδιά μου.
Μου πήραν τον αντρούλη μου μέσα π' την αγκαλιά μου
Αέρας τα φυσάει τα πλατανόφυλλα
Θεός να τα φυλάγει τα Ελληνόπουλα.
Μετά τα παραπάνω, θεωρώ υποχρεωμένο τον εαυτό μου να απαντήσω στα ερωτήματα που μου τέθηκαν από τον φίλο κ. Γεώργιο Τάνο. 1) "Ποιο ήταν γενικά το κλίμα στον πληθυσμό της Ναούσης πριν από την άφιξη των αντιπροσώπων της "επανάστασης" στον πύργο του Ζαφειράκη; Αισθανόταν πράγματι ο κόσμος καταπιεσμένος και ήθελε την ελευθερία του;"
Ειδικά για τη Νάουσα οι συνθήκες ήταν οι καλύτερες σε σύγκριση με τις άλλες πόλεις. Η Νάουσα είχε το προνόμιο να μη θεωρείται κατακτημένη. Δεν είχε τζαμί, δεν υπήρχε εγκατάσταση Τούρκων στην πόλη. Ήταν ελεύθερη πόλη μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Θα κατακτηθεί 369 χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, το 1822. Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης θα ανασυνοικισθεί, θα κτιστεί στην πόλη τζαμί, θα εγκατασταθούν Τούρκοι, θα επιτραπεί τελικά η εγκατάσταση και Χριστιανών, αλλά πλέον οι Τούρκοι έχουν το πάνω χέρι και η ζωή των Χριστιανών είναι αφόρητη κατά τη μαρτυρία εγγράφων που έχω στη διάθεσή μου.
Κατά τη γνώμη μου, παρά τα προνόμια, το κλίμα στη Νάουσα ήταν εξαιρετικά θετικό υπέρ του εθνικού ξεσηκωμού. Υπήρχαν και οι οθωμανοφρονούντες, για να χρησιμοποιήσω την έκφραση του Γερο Καρατάσσου, αλλά ήταν πολλοί ολιγότεροι από τους σκεπτικιστές των άλλων διαμερισμάτων. Γι αυτό και επαναστάτησε η πόλη. Υπέρμαχοι της ελευθερίας είναι οι ελεύθεροι!
2) Για το άλλο θέμα, την αναφορά σε λόγους του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, δεν έχω υπ' όψη μου το τι και κάτω από ποιες συνθήκες λέχθηκε κάτι σχετικό με την ύπαρξη κάποτε καλών σχέσεων μεταξύ των δύο λαών, των Ελλήνων και των Τούρκων. Γνωρίζω όμως πολύ καλά τη θέση του Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Βρέθηκα στην Κωνσταντινούπολη με τους τελειοφοίτους της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και τους καθηγητές μας με αρχηγό τον Πρύτανη, τότε, τον αείμνηστο Βασίλειο Ιωαννίδη. Και είχαμε ελάχιστοι εκ των φοιτητών, οι πλέον ανήσυχοι, την ευκαιρία να συναντηθούμε στη Σχολή της Χάλκης με τον Πατριάρχη Αθηναγόρα. Εκείνον τον διάλογο δεν θα τον ξεχάσω. Η θέση του Πατριαρχείου είναι τραγική. Το Πατριαρχείο έχει ανάγκη της κατανόησης και της στήριξής μας.
Μ.Β.
Σημ. ΔΕΕ: Προτείνω στους ενδιαφερόμενους να ακούσουν την συγκλονιστική ερμηνεία της "Μακρυνίτσας" από την Μαίρη Δούτση εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν γίνονται δεκτά σχόλια σε greeklish