Από πού προήλθαν τα «κάλαντα»;

Πίνακας του Νικηφ. Λύτρα (1872)

Από πού προήλθαν τα «κάλαντα»;

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Διάβασα πρόσφατα στο Διαδίκτυο κάποια κείμενα, αντιγραφές του ενός από άλλο, γραμμένα «στο γόνατο» από διάφορους δημοσιογραφούντες, οι οποίοι προφανώς έχουν πάρει προ πολλού διαζύγιο από την σοβαρότητα.

Υποθέτω ότι τέτοιου είδους ανεύθυνα κείμενα γράφονται με αποκλειστικό στόχο την άγρα αναγνωστών, οπότε είναι ευνόητο να κυριαρχεί η προσπάθεια εντυπωσιασμού και επομένως ελάχιστη σημασία δίνεται στην τεκμηρίωση των όσων ανυπόστατων φαιδρολογημάτων «ξεφουρνίζονται» με απίστευτη ελαφρότητα.

Στο κείμενο λοιπόν που διάβασα, με τον βαρύγδουπο τίτλο «Έθιμα Χριστουγέννων: Κόλιντα μπάμπω», αναφέρονται τα εξής απίθανα και ξεκαρδιστικά:

«...Κάθε χρόνο προπαραμονή των Χριστουγέννων στις 23 Δεκεμβρίου στην Πέλλα, αναβιώνει το έθιμο της «Κόλιντα Μπάμπω» όπου κάτοικοι σε κάθε περιοχή του Νομού, σε πόλεις και χωριά ανάβουν φωτιές και φωνάζουν “ΚΟ-ΚΟ-ΚΟΟΟΟΛΙΝΤΑ ΜΠΑΜΠΩ”!!!

Τα έθιμο των φωτιών έχει πολλές ερμηνείες. Η επικρατέστερη όλων έχει να κάνει με την σφαγή του Ηρώδη. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, το βράδυ αυτό ο βασιλιάς Ηρώδης διέταξε την σφαγή όλων των αρσενικών νηπίων μέχρι 2 χρονών. Οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές με την οποία προειδοποιούν τον κόσμο να προφυλαχτεί από τον βασιλιά, αλλά και από κάθε τι μπορεί να αντιπροσωπεύει το κακό προκειμένου να προφυλαχτεί για τον υπόλοιπο χρόνο. Ταυτόχρονα πηδώντας πάνω από τις φωτιές οι πιο τολμηροί φωνάζουν “Κόλιντα μπάμπω” που στα εντόπια σημαίνει “σφάζουν γιαγιά”».

Τι να πρωτοσχολιάσω από αυτά τα απίστευτα και εξωφρενικά αυτού του ευφάνταστου γραφιά! Το κορυφαίο πάντως «μαργαριτάρι» είναι αναμφίβολα η ερμηνεία ότι στα «εντόπια» το “Κόλιντα μπάμπω” σημαίνει “σφάζουν γιαγιά”! Προφανώς το άτομο ουδεμία σχέση έχει με τα εντόπικα/ντόπια και απλώς κάποιος τον κορόϊδεψε. Το ότι αυτό το έθιμο απαντάται όχι μόνον στον Νομό Πέλλας, αλλά σε ολόκληρη την Μακεδονία και την Θράκη, ασφαλώς ούτε του πέρασε από το μυαλό...

Θα επιχειρήσω να τοποθετήσω τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις, διότι παρατηρώ ότι η αντιγραφή και αναπαραγωγή αυτής της παραπληροφόρησης επανέρχεται κάθε χρόνο αυτές τις μέρες.

Τα "κάλαντα" των Χριστουγέννων είναι ένα έθιμο που προέρχεται από το Βυζάντιο ("άσματα Αγερμού", κατά τους βυζαντινούς), με απώτερη καταγωγή από το αρχαιοελληνικό έθιμο της "Ειρεσιώνης".

Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις ειδωλολατρικές εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών (calendae = νεομηνίες, οι πρώτες μέρες κάθε μήνα του ρωμαϊκού ημερολογίου) που είχε καταδικάσει η ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., αποκαλώντας τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό "Μηναγύρτες". Από την παραφθορά της λατινικής λέξης calenda (πληθ. calendae) προέκυψε η λέξη κάλαντα, κόλεντα, κόλιντα, κόλιαντα κλπ.

Τα Κάλαντα λοιπόν αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια, που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος, κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου) και των Θεοφανίων.

Στα δικά μας τώρα: «Κόλιντα Μπάμπω» σημαίνει "Κάλαντα γιαγιά" δηλ. "Ήρθαν Χριστούγεννα γιαγιά" και όχι βέβαια "σφάζουν, γιαγιά" διότι τότε θα έλεγαν "κόλιατ' μπάμπω". Υπενθυμίζω ότι και στην Βουλγαρία η λαϊκή ονομασία των Χριστουγέννων (= Божик или Божич - Μπόζικ ή Μπόζιτς) είναι Коледа (Κόλεντα), που κατάγεται και αυτή από το Βυζάντιο. Υπενθυμίζω επίσης ότι ο Άγιος Βασίλης στα Βουλγαρικά ονομάζεται Дядо Коледа (Ντιάντο Κόλεντα = Ο παππούς των Χριστουγέννων). 

Όσο για εκείνους τους βαρεμένους, που προσπαθούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για παλιό «μακεδονικό» (= σκοπιανό) έθιμο, το μόνο που έχω να παρατηρήσω είναι ότι τα άτομα αυτά είναι «ζα βαρτζάϊνα», κοινώς για δέσιμο. 

Πάντως αυτά τα φαινόμενα της παραπληροφόρησης αποτελούν δυστυχώς σύνηθες φαινόμενο στο χάος του Διαδικτύου, όπου ο κάθε πικραμμένος ή ψεκασμένος, που τυχαίνει να διαθέτει ένα πληκτρολόγιο, έχει το ελεύθερο να γράφει κυριολεκτικά ό,τι του κατέβει. Νομίζω ότι όλοι οφείλουμε να καταδικάζουμε τέτοιου είδους ανευθυνότητες, γιατί η κατάσταση έχει πια ξεφύγει εντελώς.

Καλές γιορτές!

ΔΕΕ                                                                                        Έδεσσα, 22-12-2014