Γκρεκάνικα,
τα κατωιταλιώτικα ελληνικά
Τα γκρεκάνικα ή γκρίκο όπως είναι γνωστά τα κατωιταλιώτικα ελληνικά μιλιούνται από τις ελληνόφωνες κοινότητες των Γκρεκάνων στα δύο άκρα της ιταλικής μπότας,στην Απουλία και την Καλαβρία.Προέρχονται είτε από τα δωρικά που μιλιούνταν στις εκεί ελληνικές αποικίες στη Μεγάλη Ελλάδα είτε ,σύμφωνα με μια άλλη άποψη,από τη μεσαιωνική ελληνική.Έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την ιταλική γλώσσα αφού παρέμειναν αποκομμένα από τον ελληνικό κορμό για μεγάλο χρονικό διάστημα και εξελίχτηκαν ανεξάρτητα. Γράφονται στο λατινικό αλφάβητο αλλά και στο ελληνικό.
Προέλευση
Σχετικά με την προέλευση των γκρεκάνικων έχουν διατυπωθεί δύο κύριες θεωρίες: Η πρώτη διατυπώθηκε πρώτα από τον Γερμανό γλωσσολόγο Ροντς, ο οποίος υποστήριξε ότι τα κατωιταλιώτικα είναι απευθείας απόγονος των δωρικών ελληνικών που μιλιούνταν στη Μεγάλη Ελλάδα,αφού παρουσιάζουν πολλούς δωρισμούς που δεν συναντώνται σε καμία άλλη διάλεκτο της ελληνικής πλην βέβαια της τσακωνικής στην Πελοπόννησο.Η άποψη αυτή γίνεται δεκτή από τους περισσότερους 'Ελληνες γλωσσολόγους.
Η δεύτερη άποψη ξεκίνησε και είναι δημοφιλής στην Ιταλία και σύμφωνα με αυτή τα γκρεκάνικα είναι απόγονος της βυζαντινής ελληνικής, από την εποχή μετά την οθωμανική κατάκτηση του ελλαδικού χώρου, η οποία είχε σαν επακόλουθο την μετακίνηση ελληνόφωνων ομάδων από την Πελοπόννησο κυρίως στην Κάτω Ιταλία.
Η επικρατούσα άποψη στο σύνολο των επιστημόνων είναι ότι τα γκρεκάνικα εξελίχθηκαν από την μεσαιωνική ελληνική, αλλά διατηρούν και ένα δωρικό υπόστρωμα.
Χαρακτηριστικά
Τα κατωιταλιώτικα δεν ανήκουν σε καμία διαλεκτική ομάδα του Ελλαδικού χώρου,ούτε στις βόρειες αλλά ούτε και στις νότιες διαλέκτους. Παρουσιάζουν δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και μάλιστα έχουν διατηρήσει πολλές δωρικές λέξεις που δεν υπάρχουν στις άλλες νεοελληνικές διαλέκτους. Χωρίζονται σε δύο ομάδες τα γκρεκάνικα της Απουλίας ή γκρεκοσαλεντινίκα και τα γκρεκάνικα της Καλαβρίας.
Σημαντική είναι η επιρροή της ιταλικής τόσο στο λεξιλόγιο και τη φωνολογία,όσο και στο συντακτικό και τη μορφολογία.Αυτό ήταν φυσική συνέπεια της απομόνωσης της γλώσσας από τον ελληνικό χώρο η οποία λόγω έλλειψης λογοτεχνίας στα γκρίκο για να εμπλουτιστεί δανείστηκε από την ιταλική διάλεκτο της περιοχής.
Λόγοι που οδήγησαν στην επιβίωση της γλώσσας μέχρι της μέρες μας.
Η επιβίωσή τους μέχρι σήμερα στην απομόνωση μέσα σε ένα τελείως ξένο περιβάλλον είναι ένα φαινόμενο εκπληκτικό.Ένας από τους λόγους στους οποίους αυτή οφείλεται είναι ότι οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί λόγω των επιδρομών που έκαναν πειρατές στα παράλια είχαν αποτραβηχτεί στα βουνά όπου και συνέχιζαν να ζουν αποκομμένοι μέχρι την εποχή μας.
Ένας άλλος λόγος που επιβίωσαν,όπως διηγείται ένας ηλικιωμένος Γκρεκάνος είναι το κρύο που έκανε το χειμώνα και τα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο επειδή δεν είχαν παπούτσια! Έτσι απέφυγαν την γλωσσική αφομοίωση της ιταλικής επίσημης.
Επιπλέον η κίνηση ανάμεσα στον ελλαδικό χώρο και την Κάτω Ιταλία ουσιαστικά δεν είχε σταματήσει αφού η περιοχή ενισχύθηκε από ελληνόφωνους πληθυσμούς κατά τη βυζαντινή κυριαρχία της περιοχής,αλλά και από πρόσφυγες μετά την τουρκική κατάκτηση της Ελλάδας. Έτσι ενισχύθηκε το ιταλικό ελληνόφωνο στοιχείο με νέο αίμα.
Εδώ να πω ότι μαζί με τους αποκλειστικά ελληνόφωνους εγκαταστάθηκαν στην Κ.Ιταλία και αρβανίτες επίσης από την Πελοπόννησο, οι λεγόμενοι και αρμπερέσοι των οποίων η γλώσσα,τα αρμπερές, επιβιώνει μέχρι τις μέρες στις ίδιες περιοχές που μιλιούνται τα γκρεκάνικα καθώς και τη Σικελία.
Λεξιλόγιο
Το λεξιλόγιο γενικά είναι επηρεασμένο κυρίως από το ιταλικά της περιοχής και τα επίσημα,ενώ έχουμε σχεδόν παντελή απουσία σλαβικών λέξεων με ελάχιστες τουρκικές.
Μερικά γνωρίσματα:
πλήθος ιταλικών λέξεων (πενσέω=σκέφτομαι, μπριατσεφτώ=μεθάω,κ.α.)
τροπή του κ σε τσ (τσαι αντί και)
σίγηση του τελικού ς (άντρα αντί για άντρας)
τροπή του θ σε τ (τέλω αντί για θέλω)
δωρικές λέξεις (νασίδα=επίχωση δίπλα στο ποτάμι)
αποβολή του τ στην αρχή των άρθρων (η=της,ο=το)
κάποιες λέξεις γκρίκο
φρέα-το πηγάδι (φρέαρ)
μάτι-το πουκάμισο (ιμάτιο)
Κατάσταση της γλώσσας σήμερα
Από τις δύο ομάδες τα γκρεκάνικα της Καλαβρίας βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση αφού μιλιούνται από περίπου 30 χιλιάδες άτομα και επιβιώνουν παρ'όλο που η περιοχή είναι πεδινή και οι συγκοινωνίες εύκολες. Αντίθετα στην Απουλία μόνο ένας αριθμός 2000 ατόμων συνεχίζουν να μιλούν ελληνικά, ενώ ελάχιστοι από αυτούς είναι κάτω από 35 ετών.
Γενικά τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας βρίκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης ,αφού οι νεότερες γενιές δεν τα μαθαίνουν και τα θεωρούν ως επαρχιακή γλώσσα που μιλούν οι χωρικοί.Στην επιβίωσή τους δεν βοηθάει ούτε το γεγονός ότι το επίσημο ιταλικό κράτος τα έχει αναγνωρίσει ως μειονοτική γλώσσα.
Όμως οι νέοι, έχοντας συνείδηση της καταγωγής τους,δείχνουν αυξανόμενο ενδιάφερον για την εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας.
Φολκλόρ
Ο λαϊκός πολιτισμός των Γκρεκάνων είναι πλούσιος και πολλά τραγούδια τραγουδιούνται στα γκρεκάνικα. Στα γκρεκάνικα έχουν τραγουδήσει και διάφοροι Έλληνες τραγουδιστές, μεταξύ των οποίων και η Χάρις Αλεξίου. Ακολουθεί το παραδοσιακό γκρεκάνικο τραγούδι, (άντρα μου πάει) που μιλάει για μια γυναίκα που οδύρεται γιατί φεύγει ο άντρας της και με δάκρυα στα μάτια αφήνει την οικογένειά του για να πάει να δουλέψει στα ορυχεία στη Γερμανία.
Υπάρχει εδώ (μόνο μουσική):
και εδώ (τραγούδι):
Τέλω να μπριατσεφτώ να μη πενσέφσω
να κλάφσω σε να τζελάσω τέλω
αρτε βράι. Μα μάλι' αράτζια έβο
ε' να κανταλίσω στο φέγγο ε' να
φωνάσω ο άντρα μου πάει.
άντρα μου πάει-άντρα μου πάει.
Τσ'ε οι αντρώποι στε
μας πάνε στε ταράσσουνε ντ'άρτει
καλοί ους τωρούμε του σ'ένα
χρόνου.΄Ετου ε τζωή μα ε τουυ,ε τζωή
Κριστέ μου; Μα πα τσαι στη
Τζερμάνια κλαίοντα μα πόνο.
Κλαίοντα μα πόνο-Κλαίοντα μα πόνο.
Τάτα γιατί εν να πάει,πέ μα γιατί;
Γιατί έτο έν'ναι ζωή μαρά παιδία
ο τεκούντη πολεμά τσ' ιδρώνει
να λιπαριάσει ου σινιούρου μου τη φατία.
Μου τη φατία
Μου τη φατία.
Στέκω τη μπάντα τσαι στέκω εντώ σόνο.
Στέω πουμμα σα τσαι στε,
πένσεω στο τρένο.
Πένσεω στο σκοτεινό τσαι τη μινιέρα που
πολεμώντα ετσεί πενσαίνει ο γένο.
Πενσαίνει ο γένο-Πενσαίνει ο γένο.
νεοελληνική μετάφραση
Το κλάμμα της γυναίκας του μετανάστη
Θέλω να μεθύσω για να μη σκέφτομαι
να κλάψω και να γελάσω θέλω τούτο το βράδυ
με πολλή οργή να τραγουδήσω
στο φεγγάρι να φωνάξω:..o άντρας μου πάει
o άντρας μου πάει o άντρας μου πάει
Οι άντρες μας πάνε,φεύγουν
Αν πάνε όλα καλά, θα ιδωθούμε σ' ένα χρόνο!
Αυτή είναι η ζωή μας Χριστέ μου;
Πάνε στη Γερμανία με κλάμα και πόνο!
με κλάμα και πόνο! με κλάμα και πόνο!
Μπαμπά γιατί πρέπει να πας; Πές μου γιατί
Γιατί έτσι είναι η ζωή, καημένα παιδάκια
Ο φτωχός δουλεύει και ιδρώνει
για να παχύνει τα αφεντικά με τη δουλειά του.
Ακούω την μπάντα, ακούω τη μουσική
Είμαι εδώ μαζί σας μα σκέφτομαι και το τρένο
σκέφτομαι το σκοτεινό ορυχείο
όπου δουλεύοντας εκεί πεθαίνει ο κόσμος!
πεθαίνει ο κόσμος πεθαίνει ο κόσμος
Κείμενο στα γκρεκάνικα
Ti ene e glossama? Pedaimmu! 'En i' lloja tze charti, ka 'su pianni ce mattenni meletonta; c' 'en i' lloja ka vrikane grammena 's kane mmea paleon lisari,'s ena tticho kau stin grutta. E glossama e' foni, foni manecho.
Τι είναι η γλώσσα μας; Παιδί μου! Δεν είναι τα λόγια από παλιά χειρόγραφα, που με δυσκολία, προσπαθείς να μάθεις μελετώντας (αποκρυπτογραφήσεις). Ούτε λόγια γραμμένα πάνω σε μία παλιά πέτρινη πλάκα, σε έναν τοίχο, σε μια σπηλιά. Η γλώσσα μας είναι η φωνή, μόνο η φωνή.
Me rota pos entzignase, pos ettase 's ema, is tin efer' etturtea, is tin emase prono. Is to tzeri, pedaimmu! 'E ssu ndiazzete n'o tzeri.
Με ρωτάς πότε ξεκίνησε, πώς έφτασε σε μας, ποιός την έφερε σ αυτόν τον τόπο, ποιός την έμαθε πρώτος. Ποιος το ξέρει,παιδί μου! Δεν πρέπει να νοιάζεσαι ξέρεις (να μάθεις αυτά τα πράγματα).
Sa llumera e' ppuru e glossama, ka mas termane i zzoi. Tispon evale pleo tzila, tispo fisise 'cipanu n'ai na jiri lion e vampa; ce arte sbinnete, ma ma.
Η γλώσσα μας είναι όπως η φωτιά,θερμαίνει τις ζωές μας. Κανείς δεν έβαλε πλεόν μικρά κλαδιά, κανείς δεν φύσηξε για να μεγαλώσει η φλόγα. Και τώρα σβήνει με μας.
Ti su meni? Lilli statti, enan aspro kulumai: an esu pai n'on enghisi, ma mia mmavri paletteddha, a pa' n'on escalisi, na! su kanni kammia spitta, sozzi doi mian addhi vvampa; depoi sbinnete, ma sena.
Τι σου μένει; Λίγες στάχτες, ένας μικρός άσπρος σωρός: αν εσύ πας να τις αγγίξεις, με ένα μαύρο φτυάρι, και πας να τις σκαλίσες πάλι, βγαίνει μια σπίθα, μια ντροπαλή σπίθα, και μετά σβήνει, με σένα.
Ti ene e glossama? Pedaimmu! 'En i' lloja tze charti, ka 'su pianni ce mattenni meletonta; c' 'en i' lloja ka vrikane grammena 's kane mmea paleon lisari,'s ena tticho kau stin grutta. E glossama e' foni, foni manecho.
Τι είναι η γλώσσα μας; Παιδί μου! Δεν είναι τα λόγια από παλιά χειρόγραφα, που με δυσκολία, προσπαθείς να μάθεις μελετώντας (αποκρυπτογραφήσεις). Ούτε λόγια γραμμένα πάνω σε μία παλιά πέτρινη πλάκα, σε έναν τοίχο, σε μια σπηλιά. Η γλώσσα μας είναι η φωνή, μόνο η φωνή.
Me rota pos entzignase, pos ettase 's ema, is tin efer' etturtea, is tin emase prono. Is to tzeri, pedaimmu! 'E ssu ndiazzete n'o tzeri.
Με ρωτάς πότε ξεκίνησε, πώς έφτασε σε μας, ποιός την έφερε σ αυτόν τον τόπο, ποιός την έμαθε πρώτος. Ποιος το ξέρει,παιδί μου! Δεν πρέπει να νοιάζεσαι ξέρεις (να μάθεις αυτά τα πράγματα).
Sa llumera e' ppuru e glossama, ka mas termane i zzoi. Tispon evale pleo tzila, tispo fisise 'cipanu n'ai na jiri lion e vampa; ce arte sbinnete, ma ma.
Η γλώσσα μας είναι όπως η φωτιά,θερμαίνει τις ζωές μας. Κανείς δεν έβαλε πλεόν μικρά κλαδιά, κανείς δεν φύσηξε για να μεγαλώσει η φλόγα. Και τώρα σβήνει με μας.
Ti su meni? Lilli statti, enan aspro kulumai: an esu pai n'on enghisi, ma mia mmavri paletteddha, a pa' n'on escalisi, na! su kanni kammia spitta, sozzi doi mian addhi vvampa; depoi sbinnete, ma sena.
Τι σου μένει; Λίγες στάχτες, ένας μικρός άσπρος σωρός: αν εσύ πας να τις αγγίξεις, με ένα μαύρο φτυάρι, και πας να τις σκαλίσες πάλι, βγαίνει μια σπίθα, μια ντροπαλή σπίθα, και μετά σβήνει, με σένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν γίνονται δεκτά σχόλια σε greeklish