Οι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης
Οι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης προέρχονται από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου και συγκεκριμένα από την περιοχή της Κορυτσάς και της Κολώνιας. Κύρια κοιτίδα τους είναι το Βιθκούκι και δευτερευόντως η Κιουτέζα και το Κιάφσεζ και η μητρική τους γλώσσα ήταν μια διάλεκτος της νοτίου τοσκικής αλβανικής γλώσσας. Η ορεινή περιοχή του Βιθκουκίου αποτέλεσε τον τόπο καταφυγής χιλιάδων ορθοδόξων χριστιανών οι οποίοι μετανάστευσαν από πιο πεδινές περιοχές της Ηπείρου και της Αλβανίας έπειτα από την οθωμανική κατάκτηση στα τέλη του 15ου αιώνα.
Οι πληθυσμοί αυτοί συμμετείχαν στη σύγκρουση του αλβανόφωνου ορθόδοξου χριστιανού ηγεμόνα Γεωργίου Καστριώτη (του επονομαζόμενου Σκεντέρμπεη) ο οποίος ηγήθηκε της αντίστασης εναντίον των Οθωμανών για 24 χρόνια (1444-1468). Η αντίσταση των αλβανοφώνων χριστιανών υπό τον Σκεντέρμπεη τελικά κάμφθηκε μετά τον θάνατο του Σκεντέρμπεη (1468) και έως το 1506 όλη η περιοχή της σημερινής Αλβανίας κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς.
Στα τέλη του 16ου αιώνα (πιθανότατα το 1566), στο πλαίσιο της εποικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από τον Σουλτάνο Σελίμ τον Β’ (1566-1574), χιλιάδες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετακινήθηκαν βίαια στην Ανατολική Θράκη η οποία ήταν έρημη λόγω των συνεχών πολέμων και των μολυσματικών ασθενειών. Τότε συντελέστηκε το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα των Αρβανιτών οι οποίοι εποίκισαν τη βόρεια Ανατολική Θράκη, όπου και εργάστηκαν στην ανέγερση του περίφημου τζαμιού «Σελιμιέ» της Αδριανουπόλεως. Κατέλυσαν στην περιοχή του Μεγάλου Ζαλουφίου και στη Μανδρίτσα. Οι οικισμοί που είχαν ιδρύσει κοντά στο Ζαλούφι, κάποια στιγμή συνενώθηκαν (μάλλον για λόγους ασφαλείας) και συναποτέλεσαν το Μεγάλο Ζαλούφι. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι Ζαλουφιώτες ίδρυσαν δύο νέα χωριά: το Αμπαλάρ (Ζαλουφόπουλο) και το Καράσακλη (Σάκκο). Η Μανδρίτσα, αν και δεν ανήκει γεωγραφικά στην Ανατολική Θράκη, συνεξετάζεται μαζί με τα υπόλοιπα αλβανόφωνα χωριά: ο κοινός τόπος προέλευσης (Βιθκούκι), η συμπερίληψή της με τα αλβανόφωνα χωριά της Ανατολικής Θράκης από τους εκπαιδευτικούς συλλόγους και τις προξενικές αρχές, όπως και η εκκλησιαστική της ένταξη στην ίδια Μητρόπολη (Διδυμοτείχου) μαζί με το Μεγάλο Ζαλούφι και το Καράσακλη, συντελούν ώστε η Μανδρίτσα να θεωρείται ως τμήμα της συστάδας των αλβανόφωνων χωριών της Ανατολικής Θράκης.
Το Βιθκούκι στην ακμή του, τη δεκαετία του 1730, είχε 20-25.000 κατοίκους ενώ η Κιουτέζα και το Κιάφσεζ ήταν δύο μικρά παρακείμενα χωριά μερικών εκατοντάδων κατοίκων. Το Βιθκούκι μαζί με τη Μοσχόπολη και άλλες βλαχόφωνες πόλεις της περιοχής αποτελούσε ένα από τα πιο λαμπρά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού της εποχής: ξακουστά ελληνικά σχολεία, περίτεχνες εκκλησίες, πλήθος λογίων, δασκάλων και εθνικών ευεργετών προήλθε από την περιοχή αυτή.
Τα δεδομένα όμως είχαν ήδη αρχίσει να αλλάζουν μετά την οθωμανική κατάκτηση καθώς η συντριπτική πλειονότητα των αλβανόφωνων άρχισε να μεταστρέφεται στον μωαμεθανισμό. Μέσα σε 1-2 γενιές, μία νέα συμπαγής κοινωνική συσσωμάτωση κυριάρχησε στην περιοχή: οι Τουρκαλβανοί. Αυτοί ήταν αλβανόφωνοι μουσουλμάνοι οι οποίοι είχαν ταυτιστεί πλήρως με την οθωμανική εξουσία και αποτέλεσαν έκτοτε το στήριγμά της στη βαλκανική χερσόνησο. Άτακτα στίφη Τουρκαλβανών υπό την κάλυψη των τοπικών μουσουλμάνων αρχόντων αλλά και των διεφθαρμένων οθωμανών αξιωματούχων συγκεντρώθηκαν γύρω από τις ευημερούσες χριστιανικές πόλεις της περιοχής της Μοσχόπολης. Υπό την απειλή της γενικής επίθεσης και λεηλασίας, επί πολλά έτη κατάφερναν να αποκομίζουν τεράστια χρηματικά ποσά από τις πόλεις αυτές. Τελικά, το 1769, οι Τουρκαλβανοί εισήλθαν στη Μοσχόπολη, στο Βιθκούκι και στις υπόλοιπες πόλεις και τις λεηλάτησαν. Οι χριστιανοί κάτοικοι, έντρομοι εγκατέλειψαν την περιοχή και διέφυγαν προς όλες τις κατευθύνσεις. Αρκετοί κάτοικοι του Βιθκουκίου, της Κιουτέζας και του Κιάφσεζ που γλίτωσαν από τη λεηλασία μετακινήθηκαν στις γύρω περιοχές (Κορυτσά, Καστοριά, Φλώρινα, Κρούσοβο κ.λπ.) ενώ το μεγαλύτερο τμήμα τους κατευθύνθηκε προς την Ανατολική Θράκη η οποία τους ήταν γνωστή καθώς εκεί εργάζονταν πολλοί από αυτούς ως εποχιακοί εργάτες στους απέραντους κάμπους των Οθωμανών τσιφλικάδων. Οι πλούσιοι έμποροι του Βιθκουκίου ακολούθησαν αυτούς της Μοσχόπολης και μετανάστευσαν στη Βιέννη, στη Βούδα, στην Πέστη και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης που ασκούσαν τις εμπορικές τους δραστηριότητες.
Οι Αρβανίτες που κατευθύνθηκαν στη νότια Ανατολική Θράκη ίδρυσαν οικισμούς που θύμιζαν τις γενέτειρές τους στην Ήπειρο: το Βιθκούκι (Σουλτάνκιοϊ στα τούρκικα) και την Κιουτέζα (Ιμπρίκ Τεπέ). Κοντά σε αυτά τα χωριά υπήρχαν επίσης τα αλβανόφωνα χωριά Αλτίν Τας, Παζάρ Δερέ, Καρατζά Χαλήλ και Γιλανλή. Τα χωριά αυτά ίσως προέρχονται από τη μετανάστευση του 1769, χωρίς να αποκλειστούν κι άλλα ενδεχόμενα.
Οι δύο ομάδες χωριών (βόρειοι της α΄ μετανάστευσης και νότιοι της β΄ μετανάστευσης) δεν διατηρούσαν ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ τους, κυρίως λόγω της απόστασης η οποία ήταν μεγάλη για τα τότε δεδομένα και τηρούσαν αυστηρή ενδογαμία η οποία και συντέλεσε στη μη πρόσμειξή τους με τα δίπλα χωριά. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και ως ορθόδοξοι χριστιανοί υφίσταντο την καταπίεση της οθωμανικής εξουσίας. Ταύτισαν εξ αρχής τις τύχες τους με τον ελληνισμό και συναποτελούσαν μαζί με τους τουρκόφωνους (Γκαγκαβούζηδες), τους λίγους σερβόφωνους (ήταν οι 600 κάτοικοι του χωριού Μπαϊραμίτς) και τους βουλγαρόφωνους πατριαρχικούς τον αλλόφωνο ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης. Είχαν ελληνικά σχολεία, ως λατρευτική γλώσσα χρησιμοποιούσαν την ελληνική και γενικά σε κάθε ευκαιρία τόνιζαν την ελληνικότητά τους.
Τα χρόνια που ακολούθησαν την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1908-1922) ήταν δραματικά για τον ελληνισμό της Θράκης ο οποίος υπέστη απίστευτα δεινά. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων και ξέφυγε από κάθε έλεγχο κατά τα έτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αρβανιτοχώρια, ακολουθώντας την τύχη του ελληνισμού της περιοχής, λεηλατήθηκαν και οι κάτοικοί τους εξορίστηκαν, ενώ πολλοί δολοφονήθηκαν. Το Μεγάλο Ζαλούφι (Ιούλιος 1913) και το Αμπαλάρ (Νοέμβριος 1913) λεηλατήθηκαν από τους Τούρκους μετά την ανακατάληψη από τους τελευταίους της Ανατολικής Θράκης στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο. Τον Οκτώβριο του ιδίου έτους η Μανδρίτσα, η οποία είχε επιδικαστεί στη Βουλγαρία, λεηλατήθηκε από τους Βούλγαρους και οι κάτοικοί της κατέφυγαν έντρομοι στη Θράκη (στα χωριά Παλιούρι, Λάδη, Μεταξάδες και Βρυσικά) και στη Μακεδονία: στις Σέδες, στη Σουρωτή, στο Ζαγκλιβέρι, στη Μουσθένη, στην Κάριανη Καβάλας και στον Καλό Αγρό Δράμας. Ο κύριος όγκος όμως των Μανδριτσιωτών κατέλυσε στο Αμπάρκιοϊ Κιλκίς το οποίο μετονομάστηκε σε Μάνδρες. Το 1926 οι προερχόμενες από τη Μανδρίτσα προσφυγικές οικογένειες ήταν εγκατεστημένες ως εξής: Στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης 20, στο Τριάδι Θεσσαλονίκης 9, στη Μουσθένη Καβάλας 50, στις Μάνδρες Κιλκίς 200, στο Πρωτοκκλήσι Έβρου 60, στο Μαυροκκλήσι Έβρου 40, στο Ουρλή (Θούριο Έβρου) 10 και στον Καλό Αγρό Δράμας 20. Το Σουλτάνκιοϊ λεηλατήθηκε από τους Τούρκους τον Απρίλιο του 1914, ενώ γενικά όλα τα αρβανιτοχώρια βίωσαν ως τμήμα του ελληνισμού της Θράκης την πολιτική εθνοκάθαρσης που εφήρμοσε η νεοτουρκική εξουσία.
Τον Ιούλιο του 1920 ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Ανατολική Θράκη. Στην απογραφή που γίνεται τον Δεκέμβριο του 1920, ο πληθυσμός των αρβανιτοχωρίων είναι εμφανώς μειωμένος. Υπολογίζεται ότι σχεδόν το 1/3 αυτών δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους ή πέθαναν από τις κακουχίες στα τάγματα εργασίας κατά τα έτη 1908-1920, ενώ αρκετοί από αυτούς εκπατρίσθηκαν στην Ελλάδα και δεν παλιννόστησαν μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τον Οκτώβριο του 1922, ο ελληνισμός της περιοχής εκκενώνει την Ανατολική Θράκη και μεταναστεύει στην Ελλάδα. Οι βόρειοι Αρβανίτες εποικίζουν ως επί το πλείστον χωριά του βορείου Έβρου: Δίκαια, Καβύλη, Σάκκο, Κλεισώ, Νέο Χειμώνιο, Θούριο, Σοφικό, Ασημένιο, Ρήγιο, Πύθιο. Στη Μακεδονία και ειδικά στο Νομό Σερρών, τα χωριά Νεοχώρι, Παραλίμνιο, Νέα Πέτρα, Θολό, Κοίμηση, όπως επίσης και το Καλοχώρι Θεσσαλονίκης.
Οι νότιοι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης κινήθηκαν προς το Σουφλί αρχικά όπου και διέμειναν για λίγο μέχρι να αποφασιστεί ο νέος τόπος διαμονής τους. Λίγους μήνες μετά, εντός του 1923, κινήθηκαν νοτιοανατολικά, παράλληλα και κοντά στον ποταμό Έβρο. Οι κάτοικοι του Σουλτάνκιοϊ και του Ιμπρίκ Τεπέ εγκαταστάθηκαν στα χωριά Μπίντικλι (Τύχιο/Τυχερό), Χάντζιας (Τάρσιο), Τσακιρτζή (Πυρόλιθος), Φερετζίκ (Φέρες), Μαρχανλή (Πέπλος), Γκεμετζίκιοϊ (Γεμιστή) και Μπαξή-Βεη (Κήποι). Οι κάτοικοι του Αλτίν Τας εγκαταστάθηκαν στην Παραδημή Ροδόπης και στο Σαρχανλή (Αρδάνιο) Έβρου, ενώ οι κάτοικοι του Γιλανλή καθώς και λίγες οικογένειες από το Καρατζά Χαλήλ στην Άνθεια Έβρου.
Υπάρχει για όσους ενδιαφέρονται και το αξιόλογο ιστολόγιο http://arvanitesthrace.blogspot.com/ όπου πληροφορούμαστε ότι πρόκειται να κυκλοφορήσει και το βιβλίο:
Δημήτρης Χρ. Δαλάτσης
"Οι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης"
Αριθμός σελίδων: 639
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν γίνονται δεκτά σχόλια σε greeklish