Σύνορα και ταυτότητες

Φωτ. ΜΗΜ

Σύνορα και ταυτότητες

«Ε» Επτά, Κυριακή 22 Μαΐου 2011

του Θ. Γιαλκέτση

ΣΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ βιβλίο του με τίτλο «Έπαινος των συνόρων» ("Eloge des frontières"-Gallimard, 2010), ο γάλλος μελετητής Ρεζί Ντεμπρέ καταγγέλλει την αυταπάτη ενός κόσμου ο οποίος «δίχως σύνορα» θα ήταν ευτυχής, ενός κόσμου τέκνου της παγκοσμιοποίησης, που, στην πραγματικότητα, πίσω από την επίκληση οικουμενικών ανθρωπιστικών αξιών, τείνει να εξαλείψει κάθε διαφορετικότητα. Όπως εξηγεί ο Ντεμπρέ, σήμερα ζούμε μια σχιζοφρενική κατάσταση. Από τη μια μεριά εγκωμιάζονται η οικουμενικότητα και η παγκοσμιοποίηση, που υποτίθεται ότι καταργούν τα σύνορα, ενώ από την άλλη, από το 1990 έως σήμερα, έχουν δημιουργηθεί 29.000 χιλιόμετρα νέων συνόρων, στα οποία πρέπει να προστεθούν 18.000 χιλιόμετρα ηλεκτρονικών φραγμάτων, που βρίσκονται υπό κατασκευή. Όλοι σχεδόν οι πόλεμοι που διεξάγονται σήμερα γεννιούνται από εδαφικά προβλήματα και το ζήτημα των συνόρων έχει κομβική σημασία ακόμα και στην Ευρώπη, όπως καταδεικνύει η κρίση στο Βέλγιο.

Με δυο λόγια, ανάμεσα στον κυρίαρχο λόγο και τη συγκεκριμένη πραγματικότητα η απόσταση γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Γι' αυτό, κατά τον Ντεμπρέ, επείγει να ξανασκεφτούμε δίχως φόβο και δίχως ταμπού την προβληματική του συνόρου, μια προβληματική που στο παρελθόν επικρίθηκε συχνά και απωθήθηκε. Το να ζούμε χωρίς σύνορα είναι μια επιταγή της υπερνεωτερικότητας, η οποία δικαιολογήθηκε με την επίκληση ευγενικών αξιών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται μόνον για τη «ρομαντική» έκφραση του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος, στο όνομα της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων και των εργαζομένων, παρήγαγε μια φαινομενικά γενναιόδωρη ουτοπία.

Ένας κόσμος χωρίς σύνορα είναι μια ψευδής οικουμενικότητα, είναι ένας κόσμος στον οποίο τελικά κυριαρχεί μόνον ο ισχυρότερος. Παραγνωρίζοντας σύνορα και ταυτότητες οδηγούμαστε σε μιαν εξαγνισμένη αποικιοκρατία, στην επικράτηση του εθνοκεντρισμού της Δύσης. Σύμφωνα πάντα με τον Ντεμπρέ, το σύνορο είναι αναγκαίο για να αναγνωρίζουμε τον άλλον. Αλλά δίχως το σύνορο δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ούτε και τους εαυτούς μας. Δίχως το έξω δεν υπάρχει το μέσα. Αν εξαλειφθεί αυτή η διάκριση χάνεται και η έννοια της φιλοξενίας. Το σύνορο είναι πάντοτε αμφίσημο. Μπορεί να είναι ένας λόγος σύγκρουσης και πολέμου ή ένας τόπος ειρήνης και ανταλλαγής. Εκεί όπου δεν υπάρχουν σύνορα συχνά υψώνονται τα τείχη, που είναι το αντίθετο του συνόρου. Το τείχος

πράγματι κρύβει τον άλλον, ενώ το σύνορο τον αναγνωρίζει, αποδεχόμενο την ταυτότητά του, πράγμα που μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για μια πιθανή διαπραγμάτευση. Το αντίδοτο στο τείχος είναι το σύνορο. Να αναγνωρίσουμε τη σημασία του συνόρου σημαίνει να αναγνωρίσουμε την πολυπλοκότητα και την ποικιλία του κόσμου.

Οι νέες τεχνολογίες συνέβαλαν και αυτές στη διάδοση της αυταπάτης ενός κόσμου χωρίς σύνορα. Η ψηφιακή επανάσταση γέννησε έναν ψηφιακό κόσμο και ο Ερμής, ο θεός της επικοινωνίας, μας έκανε να χάσουμε τα λογικά μας, υποσχόμενος ότι θα έχουμε πρόσβαση παντού και σε κάθε στιγμή. Η εικονική μέθη απώθησε την ιστορία και τη γεωγραφία, με τις οποίες ωστόσο σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να αναμετρηθούμε εκ νέου, επειδή είναι δυνατόν να ψηφιοποιηθούν τα σημεία και οι εικόνες αλλά όχι τα σώματα και η ύλη.

Μια ηλεκτρονική διεύθυνση σίγουρα δεν είναι ένας τόπος στον οποίο μπορεί να κατοικήσει κανείς. Και δεδομένου ότι τα σημεία και τα ίχνη πάνω στις οθόνες δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τους ανθρώπους και τα πράγματα, σήμερα ανακαλύπτουμε εκ νέου την υλικότητα του κόσμου. Είναι αλήθεια βέβαια ότι η κυκλοφορία των πληροφοριών γίνεται πιο εύκολα και αυτό είναι θετικό. Τελικά όμως η κουλτούρα που κυριαρχεί είναι η αμερικανική και μάλιστα το κύριο και εμπορικό της ρεύμα. Πράγμα που σημαίνει ότι ο τεχνολογικός οικουμενισμός ευνοεί συχνά την επικράτηση μιας κουλτούρας, μιας γλώσσας, ευνοεί δηλαδή την τυποποίηση και την ομοιομορφία. Χωρίς να λησμονούμε ότι γενικά τα κυρίαρχα μέσα μαζικής επικοινωνίας αντανακλούν και προωθούν κυρίως την άποψη ενός πολύ μικρού τμήματος του πληθυσμού, δηλαδή της δυτικής ελίτ, η οποία ζει με την ουτοπία του νομαδισμού και της παγκοσμιοποίησης.

Σύμφωνα με τον Ντεμπρέ, η τεχνο-οικονομική παγκοσμιοποίηση παράγει την πολιτικο-πολιτισμική βαλκανιοποίηση. Η τυποποίηση των τεχνολογιών και των τρόπων ζωής ευνοεί μιαν απώλεια ταυτότητας και αυτή με τη σειρά της υποκινεί απόπειρες θεμελίωσης νέων ταυτοτήτων πάνω σε θρησκευτική, γλωσσική ή περιφερειακή βάση. Η κοινωνική μας πραγματικότητα αποτελείται από τρία επάλληλα στρώματα, που βρίσκονται συνεχώς σε ένταση μεταξύ τους: εκείνο των δεσμών του αίματος, εκείνο της εθνικής κοινότητας και εκείνο της παγκοσμιοποίησης.

Το πιο πρόσφατο στρώμα, εκείνο της υπερμοντέρνας παγκοσμιοποίησης, αφυπνίζει συχνά το πιο παλιό, εκείνο της ταυτότητας και του ανήκειν. Και έτσι η υπερνεωτερικότητα παράγει αρχαϊκή οπισθοδρόμηση.

Κατά τον Ντεμπρέ, χρειαζόμαστε μιαν ηθική του συνόρου, δεδομένου ότι δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από ένα κρυφό σύνορο ή από ένα σύνορο που γίνεται εμπόδιο. Το σύνορο, για να γίνει τόπος συνάντησης και επικοινωνίας, πρέπει να είναι ορατό, προφανές, κοινό και ρυθμιστικό.

Πηγή: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=277182