Συγχρονες γλωσσολογικές απόψεις

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας (http://ethnologic.blogspot.com/2010/09/blog-post.html) την 1η Σεπτεμβρίου 2010 είχαμε παρουσιάσει τα συμπεράσματα νεώτερων γλωσσολογικών ερευνών, τα οποία αμφισβητούσαν την "καθεστωτική" αντίληψη ότι  όλες οι γλώσσες είναι βασικά ίδιες και ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος γεννιέται «έτοιμος» για τη γλώσσα, με ένα ενσωματωμένο πρόγραμμα που μπορεί να αποκρυπτογραφεί τους κοινούς κανόνες στους οποίους βασίζεται οποιαδήποτε μητρική γλώσσα άρα υπακούουν σε κοινούς κανόνες και επομένως λίγο-πολύ είναι όλες ισοδύναμες. Αντίθετα, οι έρευνες και η εμπειρία δεκαετιών υποδεικνύουν ότι αποτελούν σύνθετο σύστημα βασισμένο στη διαφορετικότητα, το οποίο έχει επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες - πολιτισμό, ιστορία, γενετική. Αυτό ως φαίνεται "χαλάει την σούπα" των οπαδών της παγκοσμιοποίησης και της ισοπέδωσης των πάντων που στοχεύουν να μετατρέψουν τους πολίτες κάθε χώρας με τις ιδιομορφίες τους και τις επί μέρους πολιτιστικές και πολιτισμικές αξίες τους σε μια άμορφη παγκόσμια μάζα ομοιόμορφων καταναλωτών.

Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο που ακολουθεί, με επιχειρήματα "τραβηγμένα από τα μαλλιά" όπου η χυδαία πολιτική ορθότητα εκτοπίζει βίαια την επιστημονική μεθοδολογία με ισχυρισμούς του τύπου "ναι μεν η Καθολική Γραμματική ως ένας πυρήνας δομικών αρχών και περιορισμών που διέπουν όλες τις ανθρώπινες γλώσσες εξηγεί με επάρκεια (Σημ ΔΕΕ: πώς;) την κατά βάθος ομοιομορφία των ανθρώπινων γλωσσών, αλλά υπάρχει μια ελαστικότητα (Σημ ΔΕΕ: ποιά;) σ' αυτές τις αρχές με αποτέλεσμα την τεράστια ποικιλομορφία τους"! Το πιο εκπληκτικό βέβαια είναι το επιχείρημα ότι "οι αρθρογράφοι του ενδιαφέρονται κυρίως να υπερασπίσουν α πριόρι κάποιες πολιτικές ή ιδεολογικές θέσεις" με το οποίο "γελάει κάθε πικραμένος"! Προφανώς ο κ. καθηγητής δεν κατάλαβε τίποτε από το άρθρο (αφού το κατηγορεί μάλιστα ως "κακογραμμένο και μπερδεμένο" και ισχυρίζεται ότι η αρθρογράφος υποστηρίζει ότι "δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε για τη μαζική εξαφάνιση γλωσσών: όλες ίδιες είναι στο κάτω-κάτω" ενώ σκοπός του άρθρου ήταν να υποστηριχτεί το ακριβώς αντίθετο!)  και η πρεμούρα του ήταν να το υποβαθμίσει ("παιδαριώδεις αντιλήψεις" είναι ένα χαρακτηρισμός που χρησιμοποιεί), καλυπτόμενος πίσω από τον εκφοβιστικό τίτλο του επίκουρου καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Απολαύστε το...

ΔΕΕ

Καθολική Γραμματική και εξαφάνιση των γλωσσών

Του Ευθ. Φοιβου Παναγιωτιδη*

Εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"
Hμερομ. δημοσίευσης: 05-09-10

Δεν άργησε να αναδημοσιευθεί στα ελληνικά (στο «Βήμα» της 22ης Αυγούστου 2010) το άρθρο της Christine Kenneally που παρουσιάζει πρόσφατους ισχυρισμούς των Λέβινσον και Εβανς (βασισμένους σε ήδη γνωστά δεδομένα) σχετικά με τη μη ύπαρξη της Καθολικής Γραμματικής, δηλαδή των κοινών δομικών χαρακτηριστικών όλων των ανθρώπινων γλωσσών. Για να μη μένουν με την απορία οι αναγνώστες της «Κ» και παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς, η Καθολική Γραμματική ως ένας πυρήνας δομικών αρχών και περιορισμών που διέπουν όλες τις ανθρώπινες γλώσσες εξηγεί με επάρκεια την κατά βάθος ομοιομορφία των ανθρώπινων γλωσσών. Παράλληλα, η γοητευτική αλλά περιορισμένη ποικιλομορφία τους οφείλεται σε δύο παράγοντες:

Πρώτον, κάποιες αρχές της Καθολικής Γραμματικής (όχι όλες τους) διακρίνονται από μιας μορφής ελαστικότητα: έτσι, όλες ανεξαιρέτως οι ανθρώπινες γλώσσες έχουν δομικού χαρακτήρα κανόνες, όμως μόνο μερικές από αυτές έχουν υποχρεωτικά υποκείμενα στις προτάσεις τους. Δεύτερον, οι γλώσσες διαφέρουν βεβαίως και εξαιτίας εξωγενών παραγόντων, τους οποίους με θέρμη επικαλούνται οι Λέβινσον και Εβανς και συζητάει η Kenneally στο άρθρο της: π. χ. σε κοινωνίες όπως οι δικές μας στις οποίες οι γενεαλογίες και τα κοινωνικά δίκτυα είναι απλά και περιορισμένα, δεν υπάρχει μονολεκτικός όρος για τα ξαδέρφια εξ αγχιστείας, όπως τα παιδιά αδερφών συννυφάδων. Προς τι λοιπόν το ενδιαφέρον του άρθρου; Κατ' αρχήν στο ότι, αν και κακογραμμένο και μπερδεμένο, είναι λιγότερο ανακριβές απ' ό, τι ένα μέσο άρθρο του επιστημονικού ρεπορτάζ. Αυτό βεβαίως δεν είναι και ιδιαίτερα παρήγορο, αφού το λεγόμενο επιστημονικό ρεπορτάζ αποτελεί παγκοσμίως συνεπή πηγή αφάνταστης διαστρέβλωσης και ενίοτε σουρεαλιστικής παραπληροφόρησης για επιστημονικά ζητήματα - ρωτήστε τους φυσικούς ή τους γιατρούς…

Δεύτερον, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει της μόδας να δημοσιεύονται εκτενή άρθρα για τη γλώσσα που διαλαλούν την πτώση της θεωρίας της Καθολικής Γραμματικής, την τελική αναίρεση της θεωρίας της Γενετικής Γραμματικής, τη διάψευση του Τσόμσκυ και άλλα παρόμοια. Το άρθρο της Kenneally εντάσσεται σε αυτήν την τάση. Φυσικά είναι αναγκαίο να αμφισβητούνται επιστημονικές θεωρίες και να επανεξετάζονται οι προβλέψεις και οι ισχυρισμοί τους. Ετσι, οι πρόσφατες προτάσεις του Μάικλ Τομαζέλλο (τον οποίο το άρθρο αναφέρει ως «Τομασίνο») ότι η γλωσσική κατάκτηση των ρηματικών συνόλων μπορεί να εξηγηθεί αποκλειστικά ως γενίκευση συγκεκριμένων μοτίβων έδωσε πολύτιμη ώθηση στις γλωσσικές σπουδές. Αυτό που καταντάει κουραστικό στον χώρο των επιστημονικών άρθρων γύρω από τη γλώσσα είναι ότι οι αρθρογράφοι του ενδιαφέρονται κυρίως να υπερασπίσουν α πριόρι κάποιες πολιτικές ή ιδεολογικές θέσεις παρά να μιλήσουν για γλωσσολογικές ανακαλύψεις ή θεωρητικές προτάσεις για τη γλώσσα.

Ετσι, ούτε λίγο ούτε πολύ, το επιχείρημα της Kenneally πάει ως εξής: πρέπει να εγκαταλείψουμε τη θεωρία της Καθολικής Γραμματικής γιατί, αν όλες οι γλώσσες διέπονται κατά βάθος από τις ίδιες δομικές αρχές, τότε δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε για τη μαζική εξαφάνιση γλωσσών: όλες ίδιες είναι στο κάτω-κάτω. Οι Λέβινσον και Εβανς είναι μόνο η αφορμή. Βεβαίως, η αντίληψη ότι θα πρέπει να διασώσουμε τις γλώσσες υπό εξαφάνιση μόνον αν αποτελούν ριζικά διαφορετικές λύσεις σε επικοινωνιακά προβλήματα μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά συμφραζόμενα, και όχι εάν αποτελούν παραλλαγές σε ένα γενετικά καθορισμένο θέμα, είναι σχεδόν παιδαριώδης. Αλλωστε αναιρείται και από την ίδια τη συντάκτρια στο τέλος του άρθρου της: οφείλουμε να διασώσουμε τις απειλούμενες με εξαφάνιση γλώσσες επειδή κάθε μία από αυτές «περιλαμβάνει ένα ολόκληρο ράφι βιβλιοθήκης με εθνολογικές πληροφορίες το οποίο κινδυνεύει να χαθεί χωρίς ποτέ να μάθουμε τι βιβλία περιείχε».

Στη μνήμη του αγαπητού συναδέλφου Παύλου Παύλου που χάσαμε νεώτατο στις 22 Αυγούστου, χτυπημένο από καρκίνο.

• Ο κ. Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης είναι επ. καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_3_05/09/2010_413670