Ηπειρωτικά (3)

Αἴθικες: Ηπειρωτικό φύλο γνωστό από την Μυκηναϊκή εποχή. Αναφέρονται στον Όμηρο, στον περίφημο «Νηών κατάλογο» της ραψωδίας Β της Ιλιάδος (Β 744), ως ένα (ορεσίβιο) φύλο στο οποίο κατέφυγαν οι Κένταυροι (μετά την καταδίωξή τους από τους Λαπίθες).

Κατά τον Στράβωνα (Ζ΄ VII . 8), οι Αίθικες ήσαν Ηπειρώτες, γείτονες των Αθαμάνων και των Τυμφαίων, που κατοικούσαν στα ορεινά (…τραχεῖαν οἰκοῦντες χώραν…) και ειδικότερα στο όρος «Ποῖον» και την Πίνδο, κοντά στις πηγές του Πηνειού (Ζ΄ VII . 9). Ο Στέφανος Βυζάντιος τους χαρακτηρίζει βαρβάρους και ληστές. Μετά τον 1ο αιώνα π.Χ. οι Αίθικες εξαφανίζονται ως ιδιαίτερο φύλο. Κατά τις σύγχρονες αντιλήψεις θεωρούνται ως γνήσιο Ηπειρωτικό φύλο.

Θεσπρωτοί: Αρχαιοελληνικό φύλο της Ηπείρου, γνωστό στους νοτιότερους Έλληνες από πολύ παλιά, όπως αποδεικνύει η μνεία τους στα ομηρικά έπη (Οδύσσεια, Ξ 315-316, 335). Εκεί αναφέρεται ότι κατείχαν τα παράλια της Ηπείρου, είχαν φιλικές σχέσεις με τους άλλους Έλληνες των Ιονίων νήσων (με τους οποίους συμμαχούσαν εναντίον των Ταφίων πειρατών) και επέτρεπαν στους προσκυνητές που πήγαιναν στην Δωδώνη να διασχίζουν την χώρα τους.

Ο Ευγάμμων (επικός ποιητής που γεννήθηκε στην Κυρήνη και πέθανε το 568 π.Χ.), στην Τηλεγονεία του (όπου έχουν περιληφθεί πολλά στοιχεία της παλαιότερης επικής παράδοσης), αναφέρει ότι ο Οδυσσεύς μετά από την επιστροφή του στην Ιθάκη, θα οδηγήσει τους Θεσπρωτούς σε μια ανεπιτυχή πολεμική επιχείρηση εναντίον ενός λαού της Ηπείρου που ονομάζονταν Βρύγες.

Αναφέρονται επίσης και από τον Ηρόδοτο (Η΄ 47). Οι Θεσπρωτοί φαίνεται ότι πριν από το τέλος της Χαλκοκρατίας (=Εποχή Ορειχάλκου) έφθαναν μέχρι την κεντρική Πίνδο όπου γειτόνευαν με τους Θεσσαλούς. Πιθανολογείται ότι εμφανίσθηκαν στο νότιο τμήμα της σημερινής Ηπείρου στην αρχή της Μεσοελλαδικής Εποχής (περίπου 1900 π.Χ.) και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που θα πάρει το όνομά της από αυτό το φύλο. Πρέπει όμως να διευκρινίσουμε ότι η αρχαία Θεσπρωτία καταλάμβανε πολύ μεγαλύτερη έκταση από τον σημερινό Νομό και από το Ιόνιο πέλαγος έφθανε μέχρι την Πίνδο και από τον Αμβρακικό κόλπο μέχρι τον ποταμό Θύαμι (Καλαμάς) και βορειότερα. Οι Θεσπρωτοί αποτελούσαν ένα είδος ομοσπονδίας συγγενικών φύλων όπως οι Γράϊκες ή Γραικοί, οι Παραυαίοι, οι Κασσωπαίοι, οι Έλλοπες, οι Δωδωναίοι, στην οποία είχαν προσχωρήσει και οι προέλληνες Δρύοπες, οι οποίοι προφανώς ακολούθησαν τους Θεσπρωτούς στις μετακινήσεις τους. Οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής εκδιώχθηκαν ή απορροφήθηκαν.

Όπως αποκαλύπτουν τα αρχαιολογικά ευρήματα υπήρχαν στενές επαφές με την νότια Ελλάδα στην διάρκεια της Υστεροελλαδικής (Μυκηναϊκής 1600-1100 π.Χ.) Εποχής. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι οι Θεσπρωτοί δημιούργησαν τον ρυθμό των λεγομένων Μινυακών αγγείων μεταφέροντας στο πηλό ξύλινα πρότυπα (βλ. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, τομ. 28 σελ. 79). Την ίδια περίοδο θα επεκταθούν στην Ιθάκη, στην Λευκάδα και στην Ακαρνανία.

Με την έναρξη της εποχής των αναστατώσεων στον Ελλαδικό χώρο που σημειώθηκαν στο τέλος της Χαλκοκρατίας (γύρω στο 1100 π.Χ.) στην Ήπειρο θα προωθηθούν από την σημερινή Βόρειο Ήπειρο και την Δυτική Μακεδονία τα φύλα των Μολοσσών, περιορίζοντας σημαντικά τους Θεσπρωτούς, ένα τμήμα των οποίων θα αναγκαστεί να μετακινηθεί στην Θεσσαλία. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να διακοπεί η επικοινωνία αυτών που παρέμειναν στην Ήπειρο με την νότια Ελλάδα. Η απομόνωση θα διακοπεί μόλις το 730-700 π.Χ., στην αρχή δηλαδή της λεγομένης Αρχαϊκής περιόδου, όταν στα νότια της Θεσπρωτίας θα ιδρυθούν ορισμένες αποικίες Ηλείων.

Ως το 429 π.Χ. είχαν βασιλεία και συγκροτούσαν «φυλετικό κράτος» (Βλ. http://ethnologic.blogspot.com/2009/10/blog-post_10.html). Η αυξανόμενη δύναμη των Μολοσσών θα αφαιρέσει όμως σημαντικές περιοχές από τους Θεσπρωτούς στα ανατολικά, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. ενώ στην συνέχεια αποσπάστηκε και η Κασσωπαία (σημερινή περιοχή Πρεβέζης). Τέλος, οι Μολοσσοί θα τους αποσπάσουν και την περιοχή του Μαντείου της Δωδώνης, γύρω στο 400 π.Χ.

Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. φαίνεται ότι συγκρότησαν Κοινό. Το «Κοινόν των Θεσπρωτών» θα συμμαχήσει με τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, ενώ το 330 π.Χ. περίπου θα προσχωρήσει στην Συμμαχία των Ηπειρωτών που ηγεμόνευαν οι Μολοσσοί.

Η Συμμαχία θα μετασχηματισθεί γύρω στο 233/232 π.Χ. στο περίφημο «Κοινόν των Ηπειρωτών». Οι Θεσπρωτοί ενώ αρχικά τάχθηκαν με το μέρος των Ρωμαίων, θα πολεμήσουν τελικά στο πλευρό του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, ο οποίος θα ηττηθεί το 168 π.Χ. στην Πύδνα από τον Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο. Ο τελευταίος, μετά από απόφαση της ρωμαϊκής Συγκλήτου, θα επιτεθεί αιφνιδιαστικά εναντίον της Ηπείρου. Αναφέρεται ότι οι Ρωμαίοι κατέσφαξαν σχεδόν ολόκληρο τον άρρενα πληθυσμό των πόλεων και εγκατέστησαν εποίκους από άλλες περιοχές. Μετά από αυτό το πλήγμα οι Θεσπρωτοί θα εξαφανισθούν σύντομα και δεν μνημονεύονται ξανά στην Ιστορία.

Χάονες: Μια από τις τρεις μεγάλες φυλετικές ομάδες της αρχαίας Ηπείρου. Οι Χάονες μετακινήθηκαν προς τα παράλια της Ηπείρου μετά το 1900 π.Χ. από την περιοχή της αρχικής εγκατάστασής τους στον ελλαδικό χώρο, που πρέπει να ήταν η περιοχή βορείως του ποταμού Αώου.

Αρχαιολογικώς, έχει διαπιστωθεί η εγκατάσταση ενός νέου λαού στο στρώμα Maliq IIIa (το οποίο χρονολογείται γύρω στο 2100/2000 π.Χ.), ο οποίος δεν κατέστρεψε τον αυτόχθονα Χαλκολιθικό πληθυσμό, αλλά αναμείχθηκε μαζί του, επιφέροντας συγκεκριμένες αλλαγές στις οικονομικές και εθνο-πολιτιστικές δομές του (Cambridge Ancient History vol. III part 1, σελ. 213).

Εάν συνδυάσουμε αυτά τα στοιχεία με το γεγονός ότι γύρω στο 2200/2100 π.Χ. έχουμε τις εγκαταστάσεις των Πρωτο-ελληνικών φύλων στις περιοχές γύρω από την Πίνδο, τότε είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι ο λαός που εγκαταστάθηκε στο Maliq IIIa ήταν ένα από αυτά τα φύλα, τα οποία αργότερα θα γίνουν γνωστά ως Χάονες και έτσι από τα αρχαιολογικά δεδομένα αποκτούμε τις πρώτες πληροφορίες για τις παλαιότερες μετακινήσεις τους (βλ. ΗΠΕΙΡΟΣ «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ» σ. 36).

Υπενθυμίζουμε ότι η τοποθεσία Μαλίκ (10 χλμ. βορείως της σημερινής Κορυτσάς στην Β. Ήπειρο) αποτελεί τοποθεσία-οδηγό, δεδομένου ότι προσφέρει μια σαφή διαδοχή ανασκαφικών οριζόντων, που μας βοηθούν να αντιληφθούμε την πολιτιστική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής των λιμνών, της δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου.

Όπως προαναφέρθηκε, μετά το 1900 π.Χ. οι Χάονες θα προωθηθούν προς τις παραλιακές περιοχές της Ηπείρου, εκτοπίζοντας και περιορίζοντας προς τις νοτιότερες περιοχές, τους Θεσπρωτούς. Στην διάρκεια της Μεσοελλαδικής περιόδου (1900-1600 π.Χ.) αρκετά φύλα ή τμήματα φύλων θα μεταναστεύσουν στην νότια Ελλάδα όπου την επόμενη περίοδο (Υστεροελλαδική 1600-1150 π.Χ.) θα ανθίσει ο Μυκηναϊκός πολιτισμός.

Τον 13ο αιώνα π.Χ. σημειώνεται η μεγάλη Φρυγική μετανάστευση (βλ. http://ethnologic.blogspot.com/2009/12/blog-post_06.html) από την κεντρική Ευρώπη προς τις νότιες περιοχές της χερσονήσου του Αίμου. Το πρώτο κύμα αυτής της κίνησης θα εμφανισθεί στην περιοχή της Ηπείρου στην διάρκεια της περιόδου που είναι γνωστή αρχαιολογικά ως Υστεροελλαδική ΙΙΙ Β (1300-1180 π.Χ.). Είναι οι πρώτες εγκαταστάσεις των Φρυγών στην περιοχή, τις οποίες θα ακολουθήσουν και νεώτερες, που θα φέρει το δεύτερο κύμα (1120-1050 π.Χ.) και οι οποίες θα εξαναγκάσουν μια ομάδα φύλων να περάσει την Αδριατική και να εγκατασταθεί στο ΝΑ τμήμα της Ιταλικής χερσονήσου. Ανάμεσα στα φύλα αυτής της ομάδας, που είναι γνωστή ως Μεσσαπική (βλ. Ιλλυριοί), υπήρχε και ένα φύλο που έφερε την ονομασία Χώνες (Chonians), για το οποίο πιστεύεται ότι σχετίζεται με τους Χάονες (βλ. C.A.H. Vol. III part 1, σελ. 229).

Η παράδοση επιβεβαιώνει αυτές τις εγκαταστάσεις των φρυγικών φύλων που θα γίνουν γνωστά εδώ με την ονομασία Βρύγες ή Βρίγες. Έτσι, ο Ευγάμμων (ποιητής του 6ου αιώνα π.Χ.), στην Τηλεγονεία του (όπου έχουν περιληφθεί πολλά στοιχεία της παλαιότερης επικής παράδοσης), αναφέρει ότι ο Οδυσσεύς μετά από την επιστροφή του στην Ιθάκη, θα οδηγήσει τους Θεσπρωτούς σε μια ανεπιτυχή πολεμική επιχείρηση εναντίον ενός λαού που ονομάζονταν Βρύγες.

Τέλος, η παράδοση για την ίδρυση της Επιδάμνου (αποικία των Κερκυραίων, σημερινό Δυρράχιο της Αλβανίας) που κατέγραψε ο Αππιανός (Αλεξανδρινός Ιστορικός του 2ου μ.Χ. αιώνα) αναφέρει τους Βρίγες ως τους παλαιοτέρους κατοίκους της περιοχής, που τους διαδέχθηκαν αργότερα οι Ταυλάντιοι, ένα Ιλλυρικό φύλο, με τους οποίους, όπως σαφώς συμπεραίνεται, οι Βρίγες δεν είχαν καμία σχέση ή συγγένεια.