ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ… (7)

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

(Πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ρήξη» στις 07-6-2008)

Μας ζάλισαν πάλι οι διάφοροι δημοσιογράφοι (σοβαροί και μη), εκφωνητές και αναλυτές με την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στην Βουλγαρία, όπου θα γινόταν μια συνάντηση αρχηγών κρατών της ΝΑ Ευρώπης (έτσι πια λέγονται τα Βαλκάνια στους κύκλους των politically correct), που πραγματοποιήθηκε στην πόλη Πομόριε.
Είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος, μια και οι αγεωγράφητοι είναι πολύ περισσότεροι από τους αγραμμάτους στην σημερινή Ελλάδα, ότι ουδείς γνώριζε ότι η συγκεκριμένη πόλη δεν είναι άλλη από την άλλοτε ελληνικότατη πόλη Αγχίαλο της Μαύρης θάλασσας, οι κάτοικοι της οποίας εκδιώχθηκαν βίαια από τους Βούλγαρους και στην πλειοψηφία τους εγκαταστάθηκαν στην Νέα Αγχίαλο του Νομού Μαγνησίας.

Αγχίαλος-Πομόριε

Πομόριε στα βουλγαρικά σημαίνει απλώς παραθαλάσσια (πόλη). Η Αγχίαλος βρίσκεται 28 χλμ. ΒΑ του Πύργου, όχι βέβαια της Ηλείας, αλλά της Μαύρης θάλασσας (Εύξεινος Πόντος). Ο Πύργος, μια σημαντική βυζαντινή πόλη, παρήκμασε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και κατά την απελευθέρωσή της είχε μόνον 3.000 κατοίκους, σχεδόν αποκλειστικά Έλληνες. Σήμερα αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας και το δεύτερο σπουδαιότερο λιμάνι της, μετά την Βάρνα. Πρόκειται για την πασίγνωστη πόλη Μπουργκάς, με την οποία μας βομβαρδίζει κατά καιρούς ο συρφετός των αγραμμάτων, συνήθως με την ευκαιρία του διαβόητου αγωγού Πύργου (Μπουργκάς) – Αλεξανδρούπολης.

Πύργος-Μπουργκάς

Πύργος - Η παλιά πόλη

Περίπου 30 χλμ ΝΑ του Πύργου βρίσκεται μια άλλη πανάρχαια ελληνική πόλη, η Απολλωνία Ποντική, η οποία ιδρύθηκε το 580 π.Χ. από Μιλησίους αποίκους με το αρχικό όνομα Άνθεια. Αργότερα ονομάσθηκε Απολλωνία από το κολοσσιαίο άγαλμα του θεού Απόλλωνος, έργο του Κάλαμη, περίφημου Βοιωτού γλύπτη του 5ου αιώνα π.Χ. Το άγαλμα αποσπάσθηκε από τον Ρωμαίο στρατηγό Λούκουλλο και μεταφέρθηκε στην Ρώμη για να κοσμήσει το Κολοσσαίο. Η Απολλωνία υπήρξε ένα σπουδαίο εμπορικό και ναυτικό κέντρο λόγω των συνθηκών φιλίας που είχε συνάψει με το θρακικό βασίλειο των Οδρυσών και οι κάτοικοί της συσσώρευσαν μεγάλα πλούτη. Αναδείχθηκε τελικά σε σημαντικότατο πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και αυτός είναι ο λόγος που αναφέρεται στην διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας και ως Μεγάλη Απολλωνία (Apollonia Magna). Μετά τον εκχριστιανισμό της Θράκης, η Απολλωνία μετονομάσθηκε σε Σωζόπολη. Από τους Τούρκους ονομάσθηκε Sizebolu για να εκσλαβισθεί σε Sozopol, που είναι και η σημερινή της ονομασία.

Απολλωνία - Σωζόπολις - Sozopol

Μια άλλη σπουδαία παραθαλάσσια πόλη της Θράκης ήταν και η Μεσημβρία, γύρω στα 30 χλμ. βορειότερα της Αγχιάλου. Ιδρύθηκε σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ιστορίαι, ΣΤ΄ 33) αμέσως μετά την κατάπνιξη της Ιωνικής επανάστασης (494 π.Χ.) και αποικίσθηκε από φυγάδες των πόλεων Βυζαντίου και Χαλκηδόνος. Σύμφωνα όμως με τον Στράβωνα (Γεωγραφικά, Ζ΄ 319), η πόλη ιδρύθηκε παλαιότερα (590 π.Χ.) με το όνομα Μενεμβρία από Μεγαρείς αποίκους και αργότερα δέχθηκε τους φυγάδες που προαναφέραμε. Η πόλη θα ακμάσει και θα αποτελέσει τον κύριο ανταγωνιστή της Απολλωνίας, που μνημονεύσαμε πιο πάνω. Το ύψιστο της ακμής της θα σημειωθεί επί Βυζαντίου, αλλά μετά την Οθωμανική κατάκτηση θα παρακμάσει γοργά. Στα τέλη του 19ου αιώνα κατέληξε σε ένα ασήμαντο ψαροχώρι με λίγες οικογένειες Ελλήνων κατοίκων. Στην πόλη εξακολουθούν να υπάρχουν καλοσυντηρημένες μερικές από τις πλέον φημισμένες βυζαντινές εκκλησίες, όπως ο ναός ρυθμού βασιλικής της Παναγίας Ελεούσας του 6ου αιώνα (βουλγ. БАЗИЛИКАТА “БОГОРОДИЦА ЕЛЕУСА” = Βασιλική Θεομήτορος της Ελεούσας), ο ναός του Παντοκράτορος του 13ου αιώνα και η εξαιρετικής αρχιτεκτονικής "Αλειτούργητη" εκκλησία του Αγ. Ιωάννη, που σύμφωνα με την τοπική παράδοση δεν λειτούργησε ποτέ διότι σκοτώθηκε εκεί ένας εργάτης λίγο πριν ολοκληρωθεί η ανέγερσή της.

Μεσημβρία - Νέσεμπαρ

Η Παναγία Ελεούσα

Ο ναός του Παντοκράτορος (13ος αι.)

Σήμερα ονομάζεται Nesebar και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραθεριστικά κέντρα του Ευξείνου Πόντου (εκεί κοντά βρίσκεται και η πολυδιαφημισμένη Ηλιόλουστη Ακτή, βουλγ. Σλούντσεφ Μπριάκ).

Η "Αλειτούργητος" - Church of St. John Aliturgetos

Οδησσός - Βάρνα

Για να ολοκληρώσουμε αυτήν την περιήγηση θα αναφερθούμε και στην πόλη της Βάρνας, την τρίτη σε μέγεθος πόλη της σημερινής Βουλγαρίας. Πρόκειται για την σημαντικότατη κατά την αρχαιότητα πόλη της Οδησσού, η οποία ονομαζόταν Οδησσός της Μοισίας, για να διακρίνεται από την ομώνυμη και πιο γνωστή Οδησσό της σημερινής Ουκρανίας. Στον «Περίπλου της Μεσογείου» του 4ου αιώνα π.Χ. που λανθασμένα αποδίδεται στον περίφημο αρχαίο γεωγράφο Σκύλακα τον Καρυανδέα (Ψευδο-Σκύλαξ), αναφέρεται ως Διονυσόπολις, πιθανότατα μια παραφθορά του «Οδησός πόλις» (παλαιότερη γραφή).

Ο εκπληκτικός καθεδρικός ναός της Βάρνας

Είναι γνωστή από την αιματηρή μάχη της Βάρνας το 1444, όταν 30.000 περίπου σταυροφόροι που περίμεναν να σαλπάρουν για την Κωνσταντινούπολη και να βοηθήσουν στην άμυνά της, σφαγιάσθηκαν από μια μεγάλη στρατιά 120.000 Οθωμανών με επικεφαλής τον σουλτάνο Μουράτ. Στο πεδίο της μάχης έπεσε και ο βασιλιάς της Πολωνίας και Ουγγαρίας Λαδίσλαος ΙΙΙ, στην απελπισμένη προσπάθειά του να συλλάβει αιχμάλωτο τον σουλτάνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1949 μέχρι το 1956 η πόλη της Βάρνας είχε μετονομασθεί σε Στάλιν!
Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν αν υπάρχει λόγος να αναφέρουμε αυτές τις πόλεις με τα ελληνικά τους ονόματα και μήπως είναι μια επίδειξη σωβινισμού, πατριδοκαπηλείας, οπισθοδρομικότητας και δεν ξέρω τι άλλο. Την ίδια ερώτηση είχα κάνει παλιότερα σε έναν Βούλγαρο συνάδελφο και φίλο μου, όταν διάβασα κάπου σε ένα βουλγαρικό κείμενο να αναφέρεται η Θεσσαλονίκη ως Σόλουν. Μου απάντησε αφοπλιστικά: –Μα αυτό είναι το όνομά της στην γλώσσα μας. Εσείς μήπως αναφέρετε την Κωνσταντινούπολη ως Ισταμπούλ ή το Βερολίνο, Μπερλίν;
Ήθελα να του απαντήσω ότι πολλοί «δικοί μας» αναφέρουν σκόπιμα την Πόλη ως Ισταμπούλ για αντιεθνικιστικούς, πολυπολιτισμικούς κ.λπ. λόγους, αλλά προτίμησα να σιωπήσω. Τι να εξηγούσα άλλωστε στον άνθρωπο…

Δ. Ε. Ε.