Περί Δαρδάνων και Δαρδανίας
Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη
Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησής μας, υπενθυμίζουμε ότι έχει υποστηριχθεί συχνά στο παρελθόν και μια άλλη πρόταση (εξ ίσου ουτοπική και αμφιλεγόμενη με την πρόταση περί Παιόνων και Παιονίας), ότι δηλ. μια δίκαιη ονομασία για το κράτος των Σκοπίων θα ήταν η ονομασία Δαρδανία, μια και στην αρχαιότητα στην περιοχή κατοικούσε ένας λαός αναφερόμενος στις αρχαίες πηγές ως Δάρδανοι. Ποιοι όμως ακριβώς ήσαν αυτοί οι Δάρδανοι; Τα άρθρο που ακολουθεί επιχειρεί να δώσει κάποιες απαντήσεις.
Δάρδανοι: Ονομασία δύο λαών με άγνωστη την ακριβή σχέση μεταξύ τους, εκ των οποίων ο ένας κατοικούσε στο κεντρικό τμήμα της χερσόνησο του Αίμου, ενώ ο άλλος εντοπίζεται στην βορειοδυτική Μ. Ασία, στην περιοχή της Τρωάδος.
Στον Όμηρο ταυτίζονται με τους Τρώες, ενώ ο Στράβων (Ζ΄ V. 6, 7 και 12) τους αναφέρει ως Ιλλυριούς. Εάν παλαιότερα, στα τέλη ίσως της Χαλκοκρατίας, ένα τμήμα των Δαρδάνων της Βαλκανικής, πέρασε στο Β.Δ. άκρο της Μικράς Ασίας και έδωσε το όνομα σε μια περιοχή της Τρωάδος, όπως πιθανολογείται, μένει να αποδειχθεί. Σύμφωνα πάντως με νεώτερες απόψεις ερευνητών (βλ. John Wilkes: The Illyrians, “Blackwell” – Oxford, 1996 σελ. 144-145), υποστηρίζεται η αντίθετη διαδρομή, δηλ. ότι ένα τμήμα Δαρδάνων, συγγενικού λαού με τους Τρώες, μετανάστευσε από την Μ. Ασία και εγκαταστάθηκε στην Ιλλυρία, όπου θα εκφυλισθούν, ξεπέφτοντας σε ένα αξιοθρήνητο στάδιο βαρβαρότητας.
Υπενθυμίζουμε πάντως ότι με το όνομα Δάρδανος, υπήρχε ελληνική πόλη, που ιδρύθηκε από Αιολείς αποίκους στην ακτή του Ελλησπόντου, μεταξύ της Αβύδου και του Ιλίου (Τροίας). Από την πόλη αυτή ονομάσθηκε ο Ελλήσποντος και Δαρδανέλλια.
Κατά τις απόψεις άλλων ερευνητών (βλ. Robert Graves: The Greek Myths, No 158), οι Δάρδανοι ή Δαρδάνιοι των ομηρικών επών, ήσαν ένα τυρρηνικής καταγωγής φύλο, που κατοικούσε στην περιοχή του όρους Ίδη της Τρωάδος. Επώνυμός τους ήρωας, ήταν ο Δάρδανος, ο οποίος κατά την παράδοση ήταν γιoς του Δία και της κόρης του Άτλαντος, Ηλέκτρας.
Όπως αναφέρεται στο εξαιρετικό «Λεξικό της Ελληνικής Αρχαιολογίας» του Αλέξανδρου Ρ. Ραγκαβή (Αθήναι, 1888), ο Δάρδανος «…μεταβάς εξ Αρκαδίας εις Σαμοθράκην και εκείθεν εις Φρυγίαν, ένθα ο βασιλεύς Τεύκρος τω έδωκε χώραν προς οικοδομήν της πόλεως Δαρδανίας. Υιός του Δαρδάνου φέρεται ο Εριχθόνιος, ο πλουσιώτατος των ανθρώπων και υιός του (ή αδελφός του), ο Τρώς, ο επώνυμος γενάρχης των Τρώων (Ιλιάς Υ, 215). Άλλοι δ’ έλεγον τον Δάρδανον εκ της Τρωϊκής χώρας καταγόμενον ή εκ Κρήτης ή εξ Ιταλίας (Πλουτ. Καμ. Κ). Οι απόγονοι αυτού Πρίαμος, Ίλος και Αγχίσης, λέγονται Δαρδανίδαι παρ’ Ομήρω…».
Οι Δάρδανοι της Βαλκανικής, όπως προαναφέρθηκε, αποτελούσαν ένα ιλλυρικό φύλο εντοπισμένο στις κεντρικές περιοχές της σημερινής πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Φαίνεται ότι στην συνέχεια αναμίχθηκαν με θρακικά φύλα.
Θα πρέπει ίσως στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εμφανίζεται συχνά μια νέα άποψη με ισχυρή επιχειρηματολογία (βλ. τις θέσεις του Σέρβου αρχαιολόγου του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Ντραγκοσλάβ Σρέγιοβιτς-Dragoslav Srejović: The Illyrians and the Thracians – Malta 1998), σύμφωνα με την οποία τα φύλα των κεντρικών περιοχών της χερσονήσου του Αίμου Παίονες, Τριβαλλοί, Δάρδανοι κ.λ.π. δεν ανήκαν ούτε στους Θράκες ούτε στους Ιλλυριούς. Τα φύλα αυτά αποτελούσαν μια ιδιαίτερη αυτοτελή ομάδα Παλαιο-Βαλκανικών λαών, που κατείχαν τις περιοχές μεταξύ Θρακών και Ιλλυριών, με αποτέλεσμα να αποτραπεί οποιαδήποτε στενότερη πολιτιστική επαφή, αλλά και ουσιαστική πολιτική συνεργασία μεταξύ των δύο τελευταίων.
Η θεωρία αυτή κερδίζει σήμερα έδαφος και αν αποδειχθεί οριστικά θα θέσει τέρμα στις διενέξεις του παρελθόντος που θεωρούσαν τα φύλα των κεντρικών περιοχών άλλοτε Θράκες, άλλοτε Ιλλυριούς και άλλοτε Φρύγες, παρ’ όλο που το φρυγικό στοιχείο αναμφισβήτητα συμμετείχε στην διαμόρφωση των φύλων που ήσαν εγκατεστημένα στις κεντρικές περιοχές της χερσονήσου του Αίμου.
Κατά τον Στράβωνα (Ζ΄ V. 7): «…Οι Δαρδάνιοι είναι τελείως άγριος λαός· τόσο, ώστε σκάβουν σπηλιές μέσα στην κοπριά και κατοικούν μέσα σε αυτές, αλλά ασχολούνται με την μουσική· πάντοτε χρησιμοποιούν αυλούς και έγχορδα. Αυτοί βρίσκονται στα μεσόγεια…».
Θα εμφανισθούν στο ιστορικό προσκήνιο ως εχθρικός λαός των αρχαίων Μακεδόνων εναντίον των οποίων πραγματοποιούσαν συχνές επιδρομές, στις βόρειες περιοχές του Μακεδονικού Βασιλείου. Ο βασιλιάς τους Βάρδυλις (πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.), θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις υποθέσεις της Μακεδονίας, μέχρι την τελική του ήττα από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας το 358 π.Χ.
Θα τον διαδεχθεί ο γιος του Κλείτος και οι Δάρδανοι θα εξακολουθήσουν να απειλούν την Μακεδονία, μέχρι την συντριβή τους από τον Μέγα Αλέξανδρο, που αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει μια δύσκολη επιχείρηση καθυπόταξης των επίφοβων Ιλλυρικών και Θρακικών φύλων (335 π.Χ.), στα βόρεια του Μακεδονικού βασιλείου (στην οποία μάλιστα είχε και την βοήθεια του Λάγγαρου, ηγεμόνα των Αγριάνων), εν όψει της εκστρατείας του στην Ασία (βλ. για λεπτομέρειες στο The Illyrians, 1996 – ό.π. σελ. 120-124 με άφθονες παραπομπές σε αρχαίους συγγραφείς).
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πάντως, ότι σε όλες τις ιστορικές πηγές της αρχαιότητας, ο Βάρδυλις αναφέρεται πάντοτε ως ηγεμόνας των Ιλλυριών, γενικά και αόριστα, χωρίς να προσδιορίζεται το συγκεκριμένο φύλο που κυβερνούσε. Νεώτεροι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η εξουσία του είχε ως βάση τους νότιους Δάρδανους της περιοχής του σημερινού Κοσσυφοπεδίου (The Illyrians, 1996 – ό.π. σελ. 120).
Οι Δάρδανοι φαίνεται ότι δεν υπέφεραν ιδιαίτερα από τις κελτικές επιδρομές που μετά τον θάνατο του Λυσιμάχου το 281 π.Χ. δήωσαν την χερσόνησο του Αίμου. Μετά την αποχώρηση των Γαλατών θα δημιουργήσουν βαθμιαία ένα ισχυρό βασίλειο που θα επεκταθεί μέχρι την Αδριατική. Επί της βασιλείας του Δημητρίου Β΄ (υιού και διαδόχου του ιδρυτού της δυναστείας των Αντιγονιδών, Αντιγόνου Γονατά) οι Δάρδανοι, με επικεφαλής τον πρώτο ιστορικά επιβεβαιωμένο ηγεμόνα τους Λόγκαρο (δεν πρέπει να συγχέεται με τον προαναφερθέντα ηγεμόνα των Αγριάνων Λάγγαρο), θα πολεμήσουν και πάλι εναντίον των Μακεδόνων. Ο ίδιος ο Δημήτριος Β΄ θα πεθάνει (229 π.Χ.) από τα τραύματά του, πολεμώντας εναντίον τους. Παρά τις ήττες τους, θα εξακολουθούν να παρενοχλούν την Μακεδονία με τις επιδρομές τους, ακόμη και στην εποχή του Φιλίππου Ε΄ (221-179 π.Χ.).
Θα υποταχθούν οριστικά στους Ρωμαίους στην διάρκεια του 1ου αιώνα π.Χ. και η χώρα τους θα αποτελέσει τμήμα της επαρχίας της Μοισίας. Η πρωτεύουσά τους Scupi (σημερινά Σκόπια) θα εξελιχθεί σε σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Στα χρόνια του ρωμαίου αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.), θα στρατολογηθούν μαζικά στον ρωμαϊκό στρατό ώστε να σταματήσουν τις εξεγέρσεις τους. Από τότε, σταδιακά θα εξαφανισθούν ως ξεχωριστός λαός.
Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησής μας, υπενθυμίζουμε ότι έχει υποστηριχθεί συχνά στο παρελθόν και μια άλλη πρόταση (εξ ίσου ουτοπική και αμφιλεγόμενη με την πρόταση περί Παιόνων και Παιονίας), ότι δηλ. μια δίκαιη ονομασία για το κράτος των Σκοπίων θα ήταν η ονομασία Δαρδανία, μια και στην αρχαιότητα στην περιοχή κατοικούσε ένας λαός αναφερόμενος στις αρχαίες πηγές ως Δάρδανοι. Ποιοι όμως ακριβώς ήσαν αυτοί οι Δάρδανοι; Τα άρθρο που ακολουθεί επιχειρεί να δώσει κάποιες απαντήσεις.
Δάρδανοι: Ονομασία δύο λαών με άγνωστη την ακριβή σχέση μεταξύ τους, εκ των οποίων ο ένας κατοικούσε στο κεντρικό τμήμα της χερσόνησο του Αίμου, ενώ ο άλλος εντοπίζεται στην βορειοδυτική Μ. Ασία, στην περιοχή της Τρωάδος.
Στον Όμηρο ταυτίζονται με τους Τρώες, ενώ ο Στράβων (Ζ΄ V. 6, 7 και 12) τους αναφέρει ως Ιλλυριούς. Εάν παλαιότερα, στα τέλη ίσως της Χαλκοκρατίας, ένα τμήμα των Δαρδάνων της Βαλκανικής, πέρασε στο Β.Δ. άκρο της Μικράς Ασίας και έδωσε το όνομα σε μια περιοχή της Τρωάδος, όπως πιθανολογείται, μένει να αποδειχθεί. Σύμφωνα πάντως με νεώτερες απόψεις ερευνητών (βλ. John Wilkes: The Illyrians, “Blackwell” – Oxford, 1996 σελ. 144-145), υποστηρίζεται η αντίθετη διαδρομή, δηλ. ότι ένα τμήμα Δαρδάνων, συγγενικού λαού με τους Τρώες, μετανάστευσε από την Μ. Ασία και εγκαταστάθηκε στην Ιλλυρία, όπου θα εκφυλισθούν, ξεπέφτοντας σε ένα αξιοθρήνητο στάδιο βαρβαρότητας.
Υπενθυμίζουμε πάντως ότι με το όνομα Δάρδανος, υπήρχε ελληνική πόλη, που ιδρύθηκε από Αιολείς αποίκους στην ακτή του Ελλησπόντου, μεταξύ της Αβύδου και του Ιλίου (Τροίας). Από την πόλη αυτή ονομάσθηκε ο Ελλήσποντος και Δαρδανέλλια.
Κατά τις απόψεις άλλων ερευνητών (βλ. Robert Graves: The Greek Myths, No 158), οι Δάρδανοι ή Δαρδάνιοι των ομηρικών επών, ήσαν ένα τυρρηνικής καταγωγής φύλο, που κατοικούσε στην περιοχή του όρους Ίδη της Τρωάδος. Επώνυμός τους ήρωας, ήταν ο Δάρδανος, ο οποίος κατά την παράδοση ήταν γιoς του Δία και της κόρης του Άτλαντος, Ηλέκτρας.
Όπως αναφέρεται στο εξαιρετικό «Λεξικό της Ελληνικής Αρχαιολογίας» του Αλέξανδρου Ρ. Ραγκαβή (Αθήναι, 1888), ο Δάρδανος «…μεταβάς εξ Αρκαδίας εις Σαμοθράκην και εκείθεν εις Φρυγίαν, ένθα ο βασιλεύς Τεύκρος τω έδωκε χώραν προς οικοδομήν της πόλεως Δαρδανίας. Υιός του Δαρδάνου φέρεται ο Εριχθόνιος, ο πλουσιώτατος των ανθρώπων και υιός του (ή αδελφός του), ο Τρώς, ο επώνυμος γενάρχης των Τρώων (Ιλιάς Υ, 215). Άλλοι δ’ έλεγον τον Δάρδανον εκ της Τρωϊκής χώρας καταγόμενον ή εκ Κρήτης ή εξ Ιταλίας (Πλουτ. Καμ. Κ). Οι απόγονοι αυτού Πρίαμος, Ίλος και Αγχίσης, λέγονται Δαρδανίδαι παρ’ Ομήρω…».
Οι Δάρδανοι της Βαλκανικής, όπως προαναφέρθηκε, αποτελούσαν ένα ιλλυρικό φύλο εντοπισμένο στις κεντρικές περιοχές της σημερινής πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Φαίνεται ότι στην συνέχεια αναμίχθηκαν με θρακικά φύλα.
Θα πρέπει ίσως στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εμφανίζεται συχνά μια νέα άποψη με ισχυρή επιχειρηματολογία (βλ. τις θέσεις του Σέρβου αρχαιολόγου του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Ντραγκοσλάβ Σρέγιοβιτς-Dragoslav Srejović: The Illyrians and the Thracians – Malta 1998), σύμφωνα με την οποία τα φύλα των κεντρικών περιοχών της χερσονήσου του Αίμου Παίονες, Τριβαλλοί, Δάρδανοι κ.λ.π. δεν ανήκαν ούτε στους Θράκες ούτε στους Ιλλυριούς. Τα φύλα αυτά αποτελούσαν μια ιδιαίτερη αυτοτελή ομάδα Παλαιο-Βαλκανικών λαών, που κατείχαν τις περιοχές μεταξύ Θρακών και Ιλλυριών, με αποτέλεσμα να αποτραπεί οποιαδήποτε στενότερη πολιτιστική επαφή, αλλά και ουσιαστική πολιτική συνεργασία μεταξύ των δύο τελευταίων.
Η θεωρία αυτή κερδίζει σήμερα έδαφος και αν αποδειχθεί οριστικά θα θέσει τέρμα στις διενέξεις του παρελθόντος που θεωρούσαν τα φύλα των κεντρικών περιοχών άλλοτε Θράκες, άλλοτε Ιλλυριούς και άλλοτε Φρύγες, παρ’ όλο που το φρυγικό στοιχείο αναμφισβήτητα συμμετείχε στην διαμόρφωση των φύλων που ήσαν εγκατεστημένα στις κεντρικές περιοχές της χερσονήσου του Αίμου.
Κατά τον Στράβωνα (Ζ΄ V. 7): «…Οι Δαρδάνιοι είναι τελείως άγριος λαός· τόσο, ώστε σκάβουν σπηλιές μέσα στην κοπριά και κατοικούν μέσα σε αυτές, αλλά ασχολούνται με την μουσική· πάντοτε χρησιμοποιούν αυλούς και έγχορδα. Αυτοί βρίσκονται στα μεσόγεια…».
Θα εμφανισθούν στο ιστορικό προσκήνιο ως εχθρικός λαός των αρχαίων Μακεδόνων εναντίον των οποίων πραγματοποιούσαν συχνές επιδρομές, στις βόρειες περιοχές του Μακεδονικού Βασιλείου. Ο βασιλιάς τους Βάρδυλις (πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.), θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις υποθέσεις της Μακεδονίας, μέχρι την τελική του ήττα από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας το 358 π.Χ.
Θα τον διαδεχθεί ο γιος του Κλείτος και οι Δάρδανοι θα εξακολουθήσουν να απειλούν την Μακεδονία, μέχρι την συντριβή τους από τον Μέγα Αλέξανδρο, που αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει μια δύσκολη επιχείρηση καθυπόταξης των επίφοβων Ιλλυρικών και Θρακικών φύλων (335 π.Χ.), στα βόρεια του Μακεδονικού βασιλείου (στην οποία μάλιστα είχε και την βοήθεια του Λάγγαρου, ηγεμόνα των Αγριάνων), εν όψει της εκστρατείας του στην Ασία (βλ. για λεπτομέρειες στο The Illyrians, 1996 – ό.π. σελ. 120-124 με άφθονες παραπομπές σε αρχαίους συγγραφείς).
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πάντως, ότι σε όλες τις ιστορικές πηγές της αρχαιότητας, ο Βάρδυλις αναφέρεται πάντοτε ως ηγεμόνας των Ιλλυριών, γενικά και αόριστα, χωρίς να προσδιορίζεται το συγκεκριμένο φύλο που κυβερνούσε. Νεώτεροι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η εξουσία του είχε ως βάση τους νότιους Δάρδανους της περιοχής του σημερινού Κοσσυφοπεδίου (The Illyrians, 1996 – ό.π. σελ. 120).
Οι Δάρδανοι φαίνεται ότι δεν υπέφεραν ιδιαίτερα από τις κελτικές επιδρομές που μετά τον θάνατο του Λυσιμάχου το 281 π.Χ. δήωσαν την χερσόνησο του Αίμου. Μετά την αποχώρηση των Γαλατών θα δημιουργήσουν βαθμιαία ένα ισχυρό βασίλειο που θα επεκταθεί μέχρι την Αδριατική. Επί της βασιλείας του Δημητρίου Β΄ (υιού και διαδόχου του ιδρυτού της δυναστείας των Αντιγονιδών, Αντιγόνου Γονατά) οι Δάρδανοι, με επικεφαλής τον πρώτο ιστορικά επιβεβαιωμένο ηγεμόνα τους Λόγκαρο (δεν πρέπει να συγχέεται με τον προαναφερθέντα ηγεμόνα των Αγριάνων Λάγγαρο), θα πολεμήσουν και πάλι εναντίον των Μακεδόνων. Ο ίδιος ο Δημήτριος Β΄ θα πεθάνει (229 π.Χ.) από τα τραύματά του, πολεμώντας εναντίον τους. Παρά τις ήττες τους, θα εξακολουθούν να παρενοχλούν την Μακεδονία με τις επιδρομές τους, ακόμη και στην εποχή του Φιλίππου Ε΄ (221-179 π.Χ.).
Θα υποταχθούν οριστικά στους Ρωμαίους στην διάρκεια του 1ου αιώνα π.Χ. και η χώρα τους θα αποτελέσει τμήμα της επαρχίας της Μοισίας. Η πρωτεύουσά τους Scupi (σημερινά Σκόπια) θα εξελιχθεί σε σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Στα χρόνια του ρωμαίου αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.), θα στρατολογηθούν μαζικά στον ρωμαϊκό στρατό ώστε να σταματήσουν τις εξεγέρσεις τους. Από τότε, σταδιακά θα εξαφανισθούν ως ξεχωριστός λαός.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ονομασία τους, υποστηρίχθηκε (βλ. The Illyrians, 1996 – ό.π. σελ. 85 και 244) ότι προέρχεται από την ιλλυρική λέξη που σημαίνει αχλάδι και διατηρήθηκε και στην σημερινή Αλβανική γλώσσα (dardhë), ετυμολογία όχι ιδιαίτερα πειστική.
Κατά τον Ρόμπερτ Γκραίηβς (The Greeek Myths) όμως, υποστηρίζεται ότι προέρχεται από το ρήμα δαρ-δαίω=πυρπολώ, άρα Δάρδανοι = αυτοί που πυρπολούν. Η ετυμολογία αυτή καλύπτει σημασιολογικά όχι μόνον τους Δάρδανους της Τροίας, οπότε φαίνεται να είναι και η σωστότερη.
Δ.Ε.Ε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν γίνονται δεκτά σχόλια σε greeklish