Λαοί και φύλα της αρχαίας Μακεδονίας (3)

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Συνεχίζουμε με την παρουσίαση και άλλων λαών και φύλων που εντοπίζονται στον χώρο της αρχαίας Μακεδονίας (Βλ. Χάρτη Αρχαία Μακεδονία).

Βίστωνες ή Βίστονες: Αρχαίος λαός της ανατολικής Μακεδονίας, που οι παλαιότερες αντιλήψεις τον κατέτασσαν στα θρακικά ή παιονικά φύλα:
«…Θράκες προς τω Αιγαίω, παρά τη Βιστωνίδι λίμνη, ανατολικώς των Αβδήρων (Ηροδ. Ζ΄, 137 – Στρβ. Ζ΄, 331)…» (Αλεξάνδρου Ρ. Ραγκαβή: Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας - Αθήναι 1888).
«…Αρχαίος φιλοπόλεμος λαός της Θράκης, κατοικών μεσημβρινώς του όρους Ροδόπης…» (Ανέστη Κωνσταντινίδου: Λεξικό των Κυρίων Ονομάτων, Κωνσταντινούπολις 1900).
Ο Στέφανος Βυζάντιος (Εθνικά), στο σχετικό λήμμα αναφέρει τα εξής: «…Βιστονία, πόλις Θράκης, από Βιστόνος του Άρεος και Καλλιρρόης του Νέστου. Αδελφός δε ήν Οδόμαντος και Ηδωνού. Ένιοι δε Παίονος του Άρεος παιδός…».
Σύμφωνα με τις νεώτερες αντιλήψεις, οι Βίστωνες θεωρούνται φρυγικό φύλο, το οποίο αναμείχθηκε στην συνέχεια με τους Θράκες στην περιοχή εγκατάστασής τους, που ήταν γύρω από την λιμνοθάλασσα στα βόρεια του κόλπου που σήμερα είναι γνωστός ως Πόρτο-Λάγος και με τον οποίον επικοινωνεί με αβαθή δίαυλο.
Κοντά τους ήσαν εγκατεστημένα τα γνήσια θρακικά φύλα των Κικόνων και των Σαππαίων. Λάτρευαν κυρίως τις πολεμικές θεότητες Άρη, Αθηνά και Ενυώ.
Φημίζονταν για την αγριότητά τους και την αγάπη τους για τον πόλεμο και γενικώς στην αρχαιότητα θεωρούνταν πολεμοχαρείς και επιθετικοί. Χαρακτηριστική αυτών των αντιλήψεων είναι και η αναφορά στους ελληνικούς μύθους, όπου μνημονεύεται ο βασιλιάς τους Διομήδης, ο οποίος έτρεφε ανθρωποφάγα άλογα. Συγκεκριμένα, οι Βίστωνες αναφέρονται στον όγδοο άθλο του Ηρακλέους, ο οποίος μετά από μάχη, πήρε τις φοράδες του βασιλιά τους Διομήδη αφού τον σκότωσε:
«…Όγδοον άθλον επέταξεν αυτώ τας Διομήδους ίππους εις Μυκήνας κομίζειν˙ ήν δε ούτος Άρεος και Κυρήνης, βασιλεύς Βιστόνων έθνους Θρακίου και μαχιμωτάτου, είχε δε ανθρωποφάγους ίππους…» (Απολλοδωρος Β΄ V. 8)
Οι Βίστωνες, εξαφανίσθηκαν σχετικά νωρίς από το ιστορικό προσκήνιο, πιθανόν λόγω των συνεχών συγκρούσεων με τα γειτονικά τους φύλα.

Βοττιαῖοι: Οι αρχαιότατοι κάτοικοι της Βοττιαίας. Βοττιαία, Βοττία ή Βοττιαιΐς, στην αρχαιότητα ονομαζόταν η χώρα γύρω από την Πέλλα και την ευρύτερη περιοχή της, μεταξύ των ποταμών Λουδία και Αξιού. Την ονομασία της την έλαβε από τους Βοττιαίους που κατοικούσαν εκεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Βοττιαίοι, ήσαν απόγονοι αποίκων από την Κρήτη, που μετά από παραμονή τους στην Σικελία, απεχώρησαν και κατέληξαν στην Μακεδονία με επικεφαλής τον ηγεμόνα τους Βόττωνα (Στρβ. ΣΤ΄ ΙΙΙ.2 και Ζ΄, απόσπ. 11) και οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην βόρεια ακτή του Θερμαϊκού, μεταξύ των εκβολών του Λουδία και του Εχέδωρου ποταμού (σημερ. Γαλλικός. Θα πρέπει βεβαίως να υπενθυμίσουμε, ότι η διαμόρφωση της ακτογραμμής, αλλά και της περιοχής κατά την αρχαιότητα ήταν τελείως διαφορετική από την σημερινή).
Εικάζεται ότι οι άποικοι αυτοί ήσαν φυγάδες που εγκατέλειψαν την Κρήτη γύρω στο 1400 π.Χ. μετά την κατάκτησή της από τους Αχαιούς.
Τα παραπάνω γεγονότα επιβεβαιώνονται από αρχαία κρητικά τοπωνύμια στην περιοχή καθώς και από την διάδοση της παράστασης του διπλού πέλεκυ με την μορφή ορειχάλκινων εμβλημάτων στις γύρω περιοχές (Βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - Εκδοτική Αθηνών – Αθήνα 1982, σελ. 48).

Αργυρός στατήρ Βοττιαίων, περίπου 500 π.Χ.

Οι Βοττιαίοι θα εκτοπισθούν, αρκετά αργότερα (στην διάρκεια του 7ου αιώνα π.Χ.), από τους Μακεδόνες και θα καταφύγουν στην Χαλκιδική, όπου η περιοχή της εγκατάστασής τους θα ονομαστεί Βοττική, με πρωτεύουσά τους πιθανόν την Σπάρτολο (Θουκυδίδης, Β΄ 79 και Ε΄ 18), κοντά στην Όλυνθο.
Η ετυμολογία του ονόματος της περιοχής, κατά μία ερμηνεία, προέρχεται από την αρχαϊκή (Ομηρική) λέξη βοτήρ και βότης ή βούτης που σημαίνει βοσκός. Επομένως Βοττιαία σημαίνει χώρα, περιοχή βοσκών, περιοχή με βοσκοτόπια. Αν λάβουμε υπόψη ότι ακόμη και σήμερα η πεδινή περιοχή ανάμεσα σε Λουδία και Αξιό, με τις πεδινές της εκτάσεις και τα άφθονα νερά, είναι ιδανικός χώρος για εκτροφή κοπαδιών μικρών και ιδίως μεγάλων ζώων, νομίζουμε ότι η ονομασία της υπήρξε ιδιαίτερα εύστοχη.

Δέρρωνες: Λαός που συνδέεται με το ακρωτήριο Δέρρις της Σιθωνίας στην Χαλκιδική (Π-Λ-Μπ) και πιθανόν με την αρχαία πόλη της Σιθωνίας Τορώνη ή Τερόνη. Είναι γνωστός μόνον από νομίσματα του 5ου π.Χ. αιώνα.
Εικάζεται ότι πρόκειται περί θρακικού φύλου, του ιδίου ή συγγενούς με τους Δερραίους που αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος «…Δερραῖοι, Θράκιον έθνος. Ηρόδοτος Δερσαίους αυτούς φησί…».

Αργυρό δωδεκάδραχμο με την επιγραφή ΔΕΡΟΝΙΚΟΝ
Περίπου 500-480 π.Χ.

Αντίθετα ο N. G. L. Hammond (The Macedonian State, σελ. 40), τους θεωρεί Παίονες και τους τοποθετεί ανατολικά του μέσου ρου του Αξιού, στην περιοχή του παραποτάμου του, Άστιβου (σημερ. Bregalnitsa). Κατά τον ίδιο συγγραφέα οι Δέρρωνες πήραν το όνομά τους από τον Δάρρωνα ή Δέρρωνα, μια ιαματική θεότητα.

Αργυρό δωδεκάδραχμο Δερρώνων
(αρχές 5ου αιώνα π.Χ.)

Ἢδωνες: Αρχαίο φύλο εγκατεστημένο μεταξύ των ποταμών Στρυμόνος και Νέστου, το οποίο σύμφωνα με τις παλαιότερες αντιλήψεις, θεωρούσαν ως θρακικό. Έτσι το Λεξικό Κυρίων Ονομάτων αναφέρει στο σχετικό λήμμα: «…Ήδωνες και Ηδωνοί: Έθνος θρακικόν παρά τω ποταμώ Στρυμόνι, κατοικούν την Ηδωνίδα χώραν …», κατά δε τον Στέφανο Βυζάντιο: «…έθνος Θράκης, από Ηδωνού του Μύγδονος αδελφού…».
Ο ίδιος συγγραφεύς αναφέρει και τους Ώδονες, ένα άλλο θρακικό φύλο, που είτε ταυτίζεται με τους Ήδωνες, είτε έχει στενή συγγένεια μαζί τους. Εξ άλλου εάν λάβουμε υπόψη ότι η ίδια ρίζα Οδο- (Ωδο- ή Οδω-) περιέχεται τόσο στο όνομα ενός ακόμη θρακικού φύλου (Οδόμαντες), όσο και στην παλαιότερη ονομασία της Θάσου (Οδωνίς, κατά τον Ησύχιο), συμπεραίνουμε ότι όλοι αυτές οι ονομασίες άρα και οι λαοί, σχετίζονται στενά μεταξύ τους (βλ. Cambridge Ancient History Vol. III part 2, σελ. 602).
Ο Στράβων (αποσπ. 11, εκ του Ζ΄) είναι πιο κατατοπιστικός, δίνοντας μεν περισσότερες πληροφορίες, αλλά μάλλον περιπλέκει τα πράγματα, αφού διακρίνει τους Ήδωνες από τους Ηδωνούς, κάτι που δεν μαρτυρείται από αλλού :
«…Οι Ηδωνοί και οι Βισάλτες κατείχαν την υπόλοιπη Μακεδονία έως τον Στρυμόνα. Από τους λαούς αυτούς, οι Βισάλτες ονομάζονταν έτσι, Βισάλτες, ενώ από τους Ηδωνούς, άλλοι λέγονταν Μύγδονες, άλλοι Ήδωνες κι άλλοι Σίθωνες…».
Επίσης, πρέπει να αναφέρουμε και την παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Ηδωνός, ο Μύγδων, ο Οδόμας και ο Βιστωνός ήσαν αδέλφια.
Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε τον σχετικό μύθο (βλ. Απολλοδ. Γ΄ V. 1) για τον θεό Διόνυσο όπου μνημονεύονται οι Ηδωνοί και ο βασιλιάς τους Λυκούργος (βλ. και Ιλιάς Ζ 130-140). Υπήρχε μάλιστα και έργο του μεγάλου τραγικού ποιητή Αισχύλου με τον τίτλο «Ηδωνοί», καθώς και η τραγωδία «Λυκούργος» του ιδίου, με θέμα τον προαναφερθέντα μύθο.
Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω, αλλά και τα πορίσματα νεωτέρων ερευνών, υποστηρίζεται σήμερα ότι οι Ήδωνες υπήρξαν αρχικά ένα φρυγικό φύλο (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – «Εκδοτική Αθηνών», σελ. 48-49), που εγκαταστάθηκε στην περιοχή ανατολικά του ποταμού Στρυμόνα, γύρω από το όρος Παγγαίον, μέσα στα όρια περίπου του σημερινού Νομού Καβάλας. Φαίνεται ότι στην συνέχεια αναμείχθηκαν με γειτονικά τους θρακικά φύλα, από τα οποία πιθανόν παρέλαβαν θρησκευτικά και άλλα έθιμα, με αποτέλεσμα αργότερα να θεωρούνται Θράκες.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από σχετική μνεία του Στράβωνος (Ι΄ ΙΙΙ. 16) στους Ηδωνούς και την αναφορά στίχων του Αισχύλου (από το χαμένο έργο του "Ηδωνοί") για την πόλη τους Κότυ και τις τελετουργίες τους, καταλήγοντας με τα λόγια: «…όλα αυτά μοιάζουν φρυγικά, και δεν είναι παράξενο αφού οι Φρύγες είναι άποικοι Θρακών…». Η άποψη αυτή βεβαίως περί καταγωγής από τους Θράκες δεν είναι αποδεκτή σήμερα και έχει ανατραπεί από καιρό. Σπουδαιότερη πόλη των Ηδωνών ήταν η Μύρκινος, την οποία αναφέρουν τόσον ο Ηρόδοτος (Ζ΄ 11), όσο και ο Στέφανος Βυζάντιος, ο οποίος κατέγραψε και μια διαφορετική γραφή της «…Παρθένιος δε Μυρκιννίαν αυτήν φησι…».

Αργυρό οκτάδραχμο του βασιλέως των Ηδωνών
Γέτα (475 – 465 π.Χ.)

Ἠδωνοί: Άλλη ονομασία με την οποία ήσαν γνωστοί οι Ήδωνες. Κατά τον Στράβωνα (αποσπ. 11, εκ του Ζ΄), οι Ηδωνοί υποδιαιρούντο σε Μύγδονες, Σίθωνες και Ήδωνες.

Κρήστωνες ή Κρηστωναίοι: Αρχαίο πελασγο – θρακικό φύλο, εγκατεστημένο στην ορεινή περιοχή μεταξύ των ποταμών Αξιού και Στρυμόνα, η οποία στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Κρηστωνία, Γρηστωνία ή Κρηστωνική.
Αναφέρονται από πολλούς κλασσικούς συγγραφείς (Ηροδτ. Ε΄ 3,5 και Ζ΄ 124 Θουκυδ. Β΄ 99.6 Στράβων Ζ΄ αποσπ. 41) άλλοτε ως Θράκες και άλλοτε ως Πελασγοί. Κατά τον ΄Οθωνα Άβελ (Ιστορία της Μακεδονίας, σελ. 177) ήσαν Πελασγοί που αφομοιώθηκαν από τους Βισάλτες.
Σύμφωνα με τις νεώτερες απόψεις οι Κρήστωνες προέκυψαν από την συγχώνευση Θρακών με Πελασγούς, οι οποίοι είτε είχαν εγκατασταθεί εκεί στα τέλη της Νεολιθικής είτε είχαν προέλθει από το κύμα των Θρακο-Πελασγών, που εισέβαλαν στον ελλαδικό χώρο γύρω στο 1200 π.Χ. (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, σελ. 48).

Δ.Ε.Ε.