Είναι η Ελλάδα ανεξάρτητη;

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης

Αφορμή για το κείμενο που ακολουθεί στάθηκε το άρθρο ενός αξιόλογου, σοβαρού και κυρίως αξιόπιστου δημοσιογράφου (από τους ελάχιστους που έχουν απομείνει) του Γεώργιου Π. Μαλούχου, που διάβασα στο in.gr πριν λίγες μέρες, με τίτλο «Η ελληνική νομαρχία», όπου μεταξύ άλλων γράφει τα εξής:

«…Το ελληνικό πολίτευμα είναι επί της ουσίας πρωθυπουργοκεντρικό. Από αυτή την άποψη, η ενίσχυση του γραφείου του Πρωθυπουργού με τον τρόπο που τώρα γίνεται και η θεσμοθέτηση της δυνατότητάς του να παρακολουθεί στενά το κυβερνητικό έργο, ανταποκρίνεται όχι μόνο στην ουσία του πολιτεύματος, αλλά, το κυριότερο, σε πραγματικές ανάγκες. Και ακριβώς επειδή οι μεταβολές που έγιναν μέσα σε λίγες ημέρες έχουν ουσία και συνεκτικότητα, είναι περίπου βέβαιο ότι δεν πρόκειται να αμφισβητηθούν στο ορατό μέλλον από επόμενους πρωθυπουργούς.

Είναι αυτά αρκετά; Αποτελούν πανάκεια; Θα «σώσουν» την Ελλάδα; Και στα τρία ερωτήματα, η απάντηση είναι απολύτως αρνητική. Η χώρα παραμένει πτωχευμένη και υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο. Οι στόχοι που είναι υποχρεωμένη να πετύχει και βραχυπρόθεσμα και σε βάθος χρόνου στραγγαλίζουν τις ελπίδες για το «πέταγμα» που έχει τόσο ανάγκη. Εξίσου και το χρέος. Η Ελλάδα, είτε το ομολογούμε είτε όχι, είναι νομαρχία.

Δυστυχώς, αυτή η ελληνική νομαρχία ουδεμία σχέση έχει με εκείνη του «Ανωνύμου του Ελληνος» που τυπώθηκε στην Ιταλία το 1806. Είναι νομαρχία με τη σύγχρονη έννοια του όρου, στην οποία οι ουσιαστικές αποφάσεις λαμβάνονται εκτός, με τελείως άλλα κριτήρια. Ο Ρέγκλινγκ το επιβεβαίωσε εκ νέου μόλις προχθές: «Κάντε ό,τι θέλετε» είπε, αρκεί να μην πειράξετε τους στόχους, ιδίως τα πλεονάσματα. Μετάφραση; Ελάχιστα είναι αυτά που μπορούν να γίνουν…» (Οι επισημάνσεις δικές μου).

Ομολογώ ότι όχι μόνον εντυπωσιάστηκα από το ότι γράφτηκαν αυτά  σε ένα κατ’ εξοχήν συστημικό ΜΜΕ, αλλά κυρίως για το γεγονός ότι επί τέλους αποκαλύπτεται η ωμή πραγματικότητα που χαρακτηρίζει την νεώτερη Ελλάδα και την οποία ελάχιστοι τολμούν να διαλαλήσουν, σε αντίθεση με όσους φενακίζονται από συνθήματα του τύπου «Η υπερήφανος και ισχυρά Ελλάς».

Η σκέψη μου πήγε, σχεδόν αυτόματα, στο βιβλίο ενός σπουδαίου διπλωμάτη, του αείμνηστου Μιχάλη Δούντα, ο οποίος είχε διατελέσει πρέσβυς της Ελλάδας στην Κύπρο τα κρίσιμα χρόνια  1974-1979, μόνιμος αντιπρόσωπος Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη, πρέσβυς στην Μόσχα, μαχητικός φίλος της Κύπρου, αμετάθετος ως προς τα δίκαια του Κυπριακού Λαού, αλλά και Φύλακας του Ελληνισμού. Ο Μιχάλης Δούντας είχε μάλιστα χαρακτηριστεί ως «ο ορκισμένος εχθρός των ενδοτικών». Ευτύχησε να δει το ΟΧΙ των Κυπρίων στο Δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 για το «Σχέδιο Ανάν». Δεν ευτύχησε όμως να προλάβει την κυκλοφορία του εξαιρετικού βιβλίου του με τίτλο «Είναι ανεξάρτητη η Ελλάς;», στον οποίο οφείλεται και ο τίτλος αυτού του κειμένου. Απεβίωσε στις 2 – 12 - 2006 σε ηλικία 74 ετών, λίγες μέρες πριν κυκλοφορήσει.

Μεταφέρω από το οπισθόφυλλο του εν λόγω έργου του το σχετικό απόσπασμα που αποτελεί ένα πολύ μικρό μέρος της σκέψης του:

«…Όσο πιο γρήγορα αφυπνισθούμε από βολικούς, παρηγορητικούς μύθους [...] που καλλιεργούνται από αδυναμίες της Ελλάδος, κομματικά συμφέροντα, αλλά και ξένες επιρροές, τόσο ταχύτερα θα διαμορφώσουμε ρεαλιστική πολιτική. Λαός και ηγεσία συνυπεύθυνοι των καλών και των κακών. Διότι ο λαός, με χαλαρωμένη κατά το πλείστον αίσθηση των αξιών, επιλέγει τους ηγέτες του σάρκα εκ της σαρκός του. Η πραγματικότητα, αδήριτη, μας αναγκάζει να οδεύομε σε μονόδρομο προς κατοχύρωση των εθνικών συμφερόντων. Σε έσχατη ανάλυση, δεν έχομε άλλη επιλογή από την αντίσταση. Αλίμονο στους λαούς που πιστεύουν ότι σε αναμέτρηση με επεκτατικούς, επιθετικούς γείτονες είναι χαμένοι από χέρι…».

Πού θέλω να καταλήξω: Εάν δεν συνειδητοποιήσουμε την πραγματικότητα οι μέρες μας είναι μετρημένες διότι τα γεγονότα και οι εξελίξεις έρχονται καλπάζοντας. Και αυτή η σκληρή, τρομακτική πραγματικότητα είναι ότι η Ελλάδα έπαυσε να είναι ανεξάρτητη χώρα μετά την δολοφονία του Εθνικού Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια το 1831, με ελαχιστότατες, σπάνιες εξαιρέσεις. Μετατράπηκε σε προτεκτοράτο των ξένων, οι οποίοι έπαιρναν τις αποφάσεις και οι εδώ τοποτηρητές τους πολιτικοί απλώς υπάκουαν.

Και τότε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, ο απλός λαός, για να αλλάξουν τα πράγματα; Είναι μια εύλογη ερώτηση που έρχεται στο μυαλό μας όταν σκεφτόμαστε αυτές τις πικρές αλήθειες.

Η απάντηση είναι απλή: πριν απ’ όλα να αποδεχθούμε το γεγονός ότι η χώρα μας ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ. Στην συνέχεια να σταματήσουμε να βαυκαλιζόμαστε ότι κάποιος άλλος θα μας σώσει ή θα μας απελευθερώσει.

Βεβαίως υπάρχει και η άποψη ότι όλα έχουν τελειώσει και η αυτή η χώρα δεν σώζεται με τίποτε. Συχνά και σε πολλές περιπτώσεις αυτές οι σκέψεις περνούν από το μυαλό μας, αλλά αν το καλοσκεφτούμε τίποτε δεν τελείωσε, εφ’ όσον βέβαια επιθυμούμε να αγωνιστούμε για έναν σκοπό που θα είναι μια πραγματικά ελεύθερη πατρίδα. Είναι αποδεδειγμένο ότι αν υπάρξει μια ομάδα αποφασισμένων ατόμων με στόχους, εμπειρίες και γνώσεις του τι πρέπει να γίνει, πολλά μπορούν να αλλάξουν. Η παγκόσμια Ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα.

Μένει να διαπιστώσουμε ότι μπορούμε να το κάνουμε και εμείς…

ΔΕΕ      

Η έκθεση της ελληνικής επιτροπής για τα σχολικά βιβλία των Σκοπίων

Στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής και στο ethnos.gr δημοσιεύθηκε το παρακάτω άρθρο από τον πρόεδρο της διαβόητης Επιτροπής του Κοτζιά που δημιουργήθηκε για να εξετάσει τα σχολικά εγχειρίδια των Σκοπίων. Για την "περίεργη" (για να το εκφράσουμε ευγενικά) αυτήν επιτροπή και το παρασκήνιο υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες εδώ:
https://ethnologic.blogspot.com/2018/10/blog-post_10.html

ΔΕΕ

Γράφει ο Σπυρίδων Σφέτας

Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας του ΑΠΘ, επικεφαλής διαπραγματευτής στην Επιτροπή για τα Σχολικά Εγχειρίδια

Η  άμισθη Επιτροπή για τα σχολικά εγχειρίδια , για τη οποία ακούστηκαν   τόσες ανυπόστατες συκοφαντίες, έδωσε με ακλόνητα επιχειρήματα  και μετά από μαραθώνιες  διενέξεις το σύγχρονο Μακεδονικό Αγώνα με τους ιστορικούς της γειτονικής χώρας.  

Επιτεύχθηκε συμφωνία για σημαντικά  θέματα που αφορούν την Ελλάδα, με γνώμονα πάντα  την επίκληση άρθρων της Συμφωνίας των Πρεσπών.
1) Έγινε αποδεκτό  μετά από διήμερη μάχη στα Σκόπια  ότι ως   Σλάβοι  δεν έχουν καμιά σχέση με τους  Αρχαίους Μακεδόνες, ότι  η  Αρχαία Μακεδονική  Ιστορία και ο πολιτισμός  ήταν τμήμα του αρχαίου   Ελληνικού Πολιτισμού που είχε επίδραση στον παγκόσμιο πολιτισμό,  ότι είναι ανάγκη να αναιρεθεί η  θέση  τους που παρουσιάζει  την  Αρχαία Μακεδονική ιδιαιτερότητα ως αντιτιθέμενη στον Ελληνισμό, ότι οι διαφορές εντοπίζονται στις πολιτικές δομές ( σταθερά μοναρχία στη Μακεδονία) . Επειδή η Συμφωνία προβλέπει ότι κάθε αλλαγή  πρέπει να στηρίζεται σε πηγές (evidence), η Επιτροπή   συγκέντρωσε όλα τα σχετικά χωρία από τους Αρχαίους συγγραφείς (Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Ισοκράτη, Πολύβιο, ακόμα και τους Φιλιππικούς του Δημοσθένη, ερμηνευόμενους  στο ανάλογο πολιτικό πλαίσιο της εποχής ) και τα υπέβαλε με τις αναλυτικές της παρατηρήσεις  και σε αγγλική ή γαλλική  μετάφραση. 

Η ελληνική επιτροπή δεν είδε αρνητικά την πρόταση  της άλλης πλευράς να ληφθεί υπόψη ότι ένα   μέρος της  σημερινής Βόρειας Μακεδονίας ανήκε στην ιστορική Μακεδονία της αρχαιότητας.

2) Για τη Ρωμαϊκή εποχή συμφωνήθηκε ότι ο όρος Μακεδονία από το 148 πΧ. ήταν διοικητικός-Μacedonia Prima- Macedonia Secunda-  από τον 4ο αιώνα  συμπεριλαμβανόταν  με τη Δακία και την Παννονία  στο Praefectum Illyricym  και ότι πρέπει να διακρίνεται από την ιστορική Μακεδονία που το 168 πΧ ,   με τη πρώτη  κατάκτηση, οι Ρωμαίοι διέσπασαν σε 4 τμήματα ( Πελαγονία, Πέλλα, Θεσσαλονίκη, Αμφίπολις), ή από το μεταγενέστερο  Βυζαντινό  διοικητικό Θέμα Μακεδονία  που περιείχε τη Θράκη-η Μακεδονική Δυναστεία του Βυζαντίου δεν είχε σχέση με τους Αρχαίους Μακεδόνες- διευκρίνιση που ζήτησε και η άλλη πλευρά, αλλά από τον 14ο αιώνα, με την κατάργηση των Θεμάτων, ο όρος Μακεδονία στους αρχαιοπρεπείς Βυζαντινούς συγγραφείς αποκτούσε πάλι το ιστορικό περιεχόμενό του.

3) Για τη Βυζαντινή περίοδο δέχτηκαν ότι οι Σλάβοι δεν πήραν το όνομα Μακεδόνες  από τους Αρχαίους Μακεδόνες , ότι οι όροι  Μακεδών και Σλάβος  δεν ταυτίζονται στο Μεσαίωνα. Η   Επιτροπή προσκόμισε σχετικά χωρία από  τα Θαύματα του Αγίου Δημητρίου,  τον Πορφυρογέννητο κ. α. Οι δικές  τους παρατηρήσεις  ήταν πολύ  γενικές,  π.χ οι Σλάβοι δεν ήταν νομάδες, αλλά γεωργοί, κάτι που  ελληνική πλευρά δεν απέρριψε εκ προοιμίου, οι Κύριλλος και Μεθόδιος έκαναν το γλαγολικό ( όχι το κυριλλικό αλφάβητο) ,  κάτι που  είναι σωστό, αλλά  επισημάνθηκε ότι το εννοιολογικό  υπόβαθρο της απόδοσης στα σλαβικά των υψηλών  θεολογικών  εννοιών ήταν ελληνικό, ( πχ  φιλοκαλία-dobrotoljubie, ευημερία-blajodenstvie)  όπως και το συντακτικό. Επρόκειτο για μια lingua franca.

4) Για την οθωμανική περίοδο πρότειναν να υπάρξουν περισσότερες αναφορές στα ελληνικά εγχειρίδια  για τους βαλκανικούς  λαούς,  κάτι που  η ελληνική πλευρά  δεν είδε αρνητικά, και για την ύστερη  οθωμανική περίοδο πρότειναν να διευκρινιστεί ότι τα   τρία οθωμανικά βιλαέτια του Μοναστηρίου , της Θεσσαλονίκης και του Κοσόβου  που συμβατικά αποκαλούνταν Μακεδονία από την ευρωπαϊκή διπλωματία  κάλυπταν μια ευρύτερη περιοχή, πέραν των ορίων της σημερινής  Ελλάδας. Η ελληνική πλευρά  δεν είδε αρνητικά αυτή τη διάκριση μεταξύ της συμβατικής χρήσης του όρου Μακεδονία  που συμπεριλαμβανόταν  στα τρία οθωμανικά βιλαέτια ( δεν υπήρχε οθωμανικό  βιλαέτι με το διοικητικό όρο Μακεδονία) και της ιστορικής Μακεδονίας που διεκδικούσε το ελληνικό κράτος ( κατά το μάλλον ή έλασσον μόνο τα βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου). Ο όρος Μακεδών επί Τουρκοκρατίας ήταν  μόνο τοπική  ταυτότητα, γεωγραφικός όρος με αναφορά στους χριστιανούς κατοίκους,  συμπεριλαμβανομένων  και των Νοτίων Σλάβων  ως Χριστιανών, ως ένδειξη και ανδρείας, που ανέμεναν ένα νέο χριστιανό Μέγα Αλέξανδρο για να τους απελευθερώσει από τους νέους Πέρσες, τους Οθωμανούς.

Δεν είναι ο κατάλληλος χώρος να εξηγηθεί  αυτό- το κλειδί βρίσκεται στο ότι τον 14ο αιώνα η Μακεδονία , πλην Θεσσαλονίκης , καταλήφθηκε από τους Σέρβους του Δουσάν, μετά  τη διάλυση του κράτους  ιδρύθηκαν σερβικές ηγεμονίες, ο  Σέρβος δεσπότης των Σερρών Ουγλιέσα και ο αδελφός του βασιλιάς Βουκάσιν, ηγεμόνας στο Πρίλεπ, πολέμησαν, χωρίς τους Βυζαντινούς, τους Οθωμανούς στη μάχη του Έβρου το 1371, κοντά το Ορμένιο, στη σερβική   αγιολογική παράδοση  οι κατακτήσεις του Δουσάν και των επιγόνων  του συγκρίνονταν με αυτές του Μεγάλου Αλεξάνδρου  ως ένδειξη ηρωισμού  κατά των νέων  Περσών, των Οθωμανών, είναι η γνωστή λειτουργικότητα του μύθου, αλλά για τους Έλληνες ο όρος Μακεδών   είχε  και την πολιτιστική κληρονομιά των Αρχαίων Μακεδόνων. Ο Ρήγας δεν εξέδωσε τυχαία τη φυλλάδα του Μεγάλου Αλέξανδρου.

5) Σημαντικό είναι  για την ελληνική  πλευρά είναι ότι δέχτηκαν, ότι τα σύνορα που αποκαταστάθηκαν με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου ( 1913) και τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων (1919) είναι οριστικά και ότι κάθε αλυτρωτισμός δεν έχει νομική βάση. Επίσης, δέχτηκαν να αντικαταστήσουν τον όρο ‘’ Μακεδονία του Αιγαίου’’ με τον όρο  Ελληνική επαρχία της Μακεδονίας. 

Αυτά είναι  μερικά από τα επιτεύγματα της ελληνικής επιτροπής.
Κάποτε έπρεπε  να αρχίσει ένας δημιουργικός διάλογος. Το παράπονό τους είναι ότι δεν τους αναφέρουμε στα σχολικά εγχειρίδιά μας , ενδεικτικό  της άγνοιάς μας  του βαλκανικού περίγυρου, γι’ αυτό και αναλώνονται σε γενικές παρατηρήσεις, εκτός  του γεγονότος ότι δεν  έχουν και  γερά ιστορικά επιχειρήματα.

Η ελληνική επιτροπή επισήμανε 37 προβληματικούς χάρτες

Η ελληνική επιτροπή επισήμανε 37 προβληματικούς χάρτες, που χρήζουν βελτίωσης,  και κατέθεσε κείμενο 57 σελίδων  με τις παρατηρήσεις επί των εγχειριδίων  και αναλυτικών προγραμμάτων, θίγοντας και γεγονότα του 20ου αιώνα, που  ίσως   θα τεθούν σε κάποια μελλοντική συνάντηση μετά τις εξελίξεις τη χώρα μας και τη θερινή ραστώνη. 

 Και εδώ η ελληνική επιτροπή είναι καλά εφοδιασμένη. Για παράδειγμα, δεν αναφέρονται  στη βουλγαρική κατοχή  στην Ελληνική Μακεδονία στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.   Σε κάθε περίπτωση   μέχρι τέλος του έτους πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία, να υποβληθούν τα σχέδια των νέων αναλυτικών προγραμμάτων για έλεγχο    και να οριστούν  οι συντακτικές ομάδες. 

  Η  Επιτροπή εισηγείται. Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία αποφασίζει για τις αλλαγές στα σχολικά εγχειρίδια και  δίνει  οδηγίες για τα  αναλυτικά  προγράμματα.   Μέχρι τώρα  έχουμε εθνικά κεκτημένα. Αν κρίνει η πολιτική ηγεσία στο μέλλον, μπορούμε να γράψουμε κάτι γι’αυτούς με τους   δικούς μας όρους. 

Είναι κατανοητό ότι η άλλη πλευρά, έχοντας και τη βουλγαρική πίεση ( έντονη διένεξη υπήρξε  για την ταυτότητα του Γκότσε Ντέλτσεφ, η Βουλγαρία απείλησε με μπλοκάρισμα της ευρωπαϊκής πορείας, και τελικά παρενέβη ο Πρόεδρος Πενταρόφσκυ κατευναστικά, δηλώνοντας ότι ο Ντέλτσεφ αυτοπροσδιοριζόταν ως Βούλγαρος  αλλά  αγωνιζόταν για αυτόνομη Μακεδονία), πρέπει να ξαναγράψει κεφάλαια, κάτι που απαιτεί χρόνο. 

Λόγω  έλλειψης   χρόνου για φέτος – πάντα σύμφωνα με τη Συμφωνία των Πρεσπών,- πρέπει στα νέα εγχειρίδια του Σεπτεμβρίου να εξαλειφθούν  οι αλυτρωτισμοί. Στα υπάρχοντα εγχειρίδια δεν υπάρχουν χάρτες της’’ Μεγάλης Μακεδονίας ‘’του 1946-49  που να παρουσιάζουν  το ελληνικό  και βουλγαρικό τμήμα ως αλύτρωτες περιοχές,  υπάρχουν   όμως προβληματικοί  χάρτες των Βαλκανικών Πολέμων, του Ήλιντεν, της εξέγερσης της Νάουσας ! που είναι επείγοντα  περιστατικά και πρέπει αμέσως να θεραπευθούν, όπως και να απαλειφθούν μερικές ανακρίβειες/αβλεψίες, για παράδειγμα  ότι η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο ασκούσε αναθεωρητική πολιτική όσον αφορά τη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, προφανώς  η Ελλάδα συγχέεται  με τη Βουλγαρία. Εμείς ίσως προλαβαίνουμε να αντικαταστήσουμε τον όρο ΠΓΔΜ με τον όρο Βόρειος Μακεδονία. 

Ακόμα η Βόρειος Μακεδονία δεν έλαβε ημερομηνία έναρξης  ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Θα χρειαστούν χρόνια μέχρι να μπει στην Ευρώπη, μπορεί η Ελλάδα να παρακολουθεί τη συνέπεια της άλλης πλευράς και στα σχολικά εγχειρίδια και να ενεργεί ανάλογα. 

Η κοινή γνώμη στη γειτονική χώρα, μετά το 1944, σε συνθήκες θερμοκηπίου  υπέστη πλύση εγκεφάλου για μια ανύπαρκτη ιστορική συνέχεια της  σλαβικής της  ταυτότητας  με δήθεν  καταβολές στην αρχαιότητα,  μονοπωλώντας  το όρο «Μακεδόνες», τώρα καλείται  να υπερβεί την εσωστρέφεια και να διαφωτιστεί σωστά. Εθνικιστικοί κύκλοι που κατηγορούν τους Ζάεφ- Δημητρώφ για «προδοσία», κάνουν ήδη λόγο για «διαδικασία απομακεδονοποίησης».   

ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ

Η εξέγερση  της Νάουσας δεν μπορεί να παρουσιάζεται ως «μακεδονική» εξέγερση, αλλά ως μια εξέγερση Χριστιανών στο πλαίσιο της ελληνικής επανάστασης. Να απαλειφθεί ο σχετικός χάρτης

ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΝΤΕΝ

Στους χάρτες για τα Βαλκάνια μετά το Συνέδριο του Βερολίνου πρέπει να αναφέρονται τα τρία βιλαέτια Κοσόβου, Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης ή γενικά η Οθωμανική αυτοκρατορία και όχι να υπάρχει χάρτης της μείζονος Μακεδονίας στη Βαλκανική ως διακριτής οντότητας που δεν εμπίπτει στην Οθωμανική αυτοκρατορία. 

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ

Στο χάρτη θα πρέπει να παρουσιάζεται η εθνική ολοκλήρωση των βαλκανικών κρατών μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων το 1913 και όχι ο διαμελισμός της Μακεδονίας ως διακριτής γεωγραφικής/εθνοτικής ενότητας.

https://www.ethnos.gr/politiki/48845_mono-sto-ethnosgr-i-aporriti-ekthesi-gia-ta-sholika-biblia-ton-skopion

Απήδημα Μάνης: Κρανίο 210.000 ετών

Απήδημα Μάνης: 

Κρανίο 210.000 ετών αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία

Ένα κρανίο που βρέθηκε στην Ελλάδα και χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 210.000 έτη αντιπροσωπεύει το αρχαιότερο δείγμα από ανατομικής απόψεως σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία, δηλαδή εκτός Αφρικής, όπως ανακοίνωσε μια ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων.

Αυτό σημαίνει ότι, εάν οι επιστήμονες έχουν δίκιο, το κρανίο είναι κατά τουλάχιστον 150.000 χρόνια παλαιότερο από το αρχαιότερο απολίθωμα «έμφρονος ανθρώπου» (Homo sapiens) που είχε βρεθεί έως τώρα στην Ευρώπη.

Ένα δεύτερο κρανίο που βρέθηκε στην ίδια τοποθεσία της Πελοποννήσου και εκτιμάται ότι είναι τουλάχιστον 170.000 ετών, διαθέτει χαρακτηριστικά Νεάντερταλ.

Τα δύο απολιθωμένα κρανία είχαν ανακαλυφθεί στο σπήλαιο Απήδημα, δυτικά της Αερόπολης, στη Μάνη, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, κατά τη διάρκεια ερευνών του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όμως, έως τώρα δεν είχαν μελετηθεί σε βάθος και είχαν παραμείνει σχετικά άγνωστα, παρά τη μεγάλη σπουδαιότητά τους, όπως τώρα γίνεται αντιληπτό με μεγάλη καθυστέρηση.

Οι ερευνητές από τη Γερμανία, την Ελλάδα και τη Βρετανία, με επικεφαλής τη διακεκριμένη ελληνίδα παλαιο-ανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη και το Παλαιοπεριβάλλον του γερμανικού Πανεπιστημίου Έμπερχαρντ Καρλς του Τίμπινγκεν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Nature, μελέτησαν πρώτη φορά συγκριτικά, με σύγχρονες μεθόδους απεικόνισης και χρονολόγησης, τα δύο κρανία, γνωστά ως «Απήδημα 1» και «Απήδημα 2».

Όπως δήλωσε η κ. Χαρβάτη, «τα αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν τη σημαντικότητα του ελλαδικού χώρου για την ανθρώπινη εξέλιξη. Έχουμε τον αρχαιότερο σύγχρονο άνθρωπο εκτός Αφρικής, που μεταφέρει την άφιξη του Homo sapiens στην Ευρώπη περισσότερο από 150 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι νομίζαμε μέχρι τώρα. Η δουλειά αυτή είναι αποτέλεσμα 25 χρόνων έρευνάς μου στην Αφρική, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ως Ελληνίδα, εύχομαι η έρευνα στην Ελλάδα να συνεχιστεί, καθώς πιστεύω ότι η χώρα μας έχει ακόμα πολλά να δώσει στο χώρο της παλαιοανθρωπολογίας».

Η ερευνητική ομάδα, η οποία έκανε, μεταξύ άλλων, εικονική ανακατασκευή των κατεστραμμένων τμημάτων των κρανίων, διεξήγαγε συγκρίσεις με άλλα ανθρώπινα απολιθώματα και χρησιμοποίησε μια υψηλής ακριβείας ραδιομετρική μέθοδο χρονολόγησης, προκειμένου να καθορίσει την ηλικία των δύο κρανίων.

Το «Απήδημα 2», που βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση, εμφανίζει τα χαρακτηριστικά Νεάντερταλ, ενώ το «Απήδημα 1» δεν έχει καθόλου νεαντερτάλια γνωρίσματα, αλλά συνδυάζει σύγχρονα και πρωτόγονα χαρακτηριστικά, τα οποία -κατά τους επιστήμονες- το κατατάσσουν στην οικογένεια του Homo sapiens.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι στο σπήλαιο Απήδημα έζησαν δύο ομάδες: ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens, που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από έναν πληθυσμό Νεάντερταλ, οι οποίοι προϋπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ελλάδας.

Με τη σειρά τους, οι Νεάντερταλ αντικαταστάθηκαν από προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου της Ανώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου, η πιο πρώιμη παρουσία των οποίων στην περιοχή χρονολογείται πριν από περίπου 40.000 χρόνια.

Πολλές «έξοδοι» και η σημασία της Ελλάδας

Η ανακάλυψη για την παλαιότητα του κρανίου «Απήδημα 1» και η εκτίμηση ότι ανήκει στον Homo sapiens ενισχύει την άποψη ότι οι πρόγονοι των σημερινών ανθρώπων εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως πιστεύεται.

Η Νοτιοανατολική Ευρώπη γενικότερα και ειδικότερα η περιοχή της σημερινής Ελλάδας αποτέλεσε σημαντικό διάδρομο για την εξάπλωση των πρώτων αυτών «μεταναστών» από την Αφρική. Η νέα μελέτη, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενισχύει επίσης τη θεωρία ότι δεν υπήρξε μόνο μία «έξοδος» από τη μαύρη ήπειρο, αλλά πολλές.

«Το Απήδημα 2 είναι περίπου 170.000 ετών. Θα λέγαμε ότι ήταν ένας Νεάντερταλ» σύμφωνα με την Κατερίνα Χαρβάτη. «Προς μεγάλη μας έκπληξη, το Απήδημα 1 είναι ακόμα παλαιότερο, ηλικίας περίπου 210.000 ετών, αλλά δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό Νεάντερταλ».

Αντιθέτως, η μελέτη ανέδειξε μια μίξη σύγχρονων ανθρώπινων και αρχαϊκών χαρακτηριστικών, παραπέμποντας σε έναν πρώιμο Homo sapiens.

«Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι τουλάχιστον δύο ομάδες ανθρώπων ζούσαν στην περιοχή της Νοτίου Ελλάδας κατά τη Μέση Πλειστόκαινο Εποχή: ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens και, αργότερα, μία ομάδα Νεάντερταλ» εξήγησε η κυρία Χαρβάτη. Αυτό στηρίζει την υπόθεση ότι οι πρώιμοι σύγχρονοι άνθρωποι πραγματοποίησαν πολλές φορές εξορμήσεις πέραν της Αφρικής, στην οποία και πρωτοεμφανίστηκαν.

«Το κρανίο Απήδημα 1», όπως ανέφερε, «δείχνει ότι μια πρώτη διασπορά συνέβη νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε, καθώς και ότι εξαπλώθηκε πολύ περισσότερο γεωγραφικά, έως και στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εικάζουμε ότι, όπως και στην Εγγύς Ανατολή, ο πρώιμος σύγχρονος ανθρώπινος πληθυσμός, που αντιπροσωπεύεται από το Απήδημα 1, πιθανώς αντικαταστάθηκε από τους Νεάντερταλ, η παρουσία των οποίων στη Νότια Ελλάδα είναι σαφώς τεκμηριωμένη, λαμβάνοντας υπόψιν και το κρανίο Απήδημα 2 από την ίδια τοποθεσία» πρόσθεσε.

Ωστόσο, και οι Νεάντερταλ με τη σειρά τους αντικαταστάθηκαν από τους σύγχρονους ανθρώπους. Κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδο, περίπου 40.000 χρόνια πριν, οι νεοαφιχθέντες σύγχρονοι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η παρουσία τους επιβεβαιώνεται από την ανασκαφή λεπτοδουλεμένων λίθινων εργαλείων και άλλων ευρημάτων. Από την άλλη, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν περίπου την ίδια περίοδο. «Αυτή η ανακάλυψη υπογραμμίζει τη σημασία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στην εξέλιξη του ανθρώπου» τόνισε η κ. Χαρβάτη.

Από ελληνικής πλευράς στη μελέτη συμμετείχαν επίσης ο καθηγητής Βασίλης Γοργούλης (διευθυντής του Τμήματος Ιστολογίας – Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), η καθηγήτρια Μυρσίνη Κουλούκουσα (διευθύντρια του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ), ο Φώτης Καρακωστής (Πανεπιστήμιο Τίμπινγκεν), ο Παναγιώτης Καρκάνας (Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθηνών), η καθηγήτρια ακτινολογίας Λία Μουλοπούλου (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ) και ο επίκουρος καθηγητής ακτινολογίας Βασίλης Κουτουλίδης (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ). Μεταξύ των ξένων επιστημόνων είναι ο κορυφαίος διεθνώς παλαιοντολόγος Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Οι επιστήμονες επισήμαναν τις λιγοστές γνώσεις που ακόμη υπάρχουν για τα ανθρώπινα απολιθώματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη σημασία της Ελλάδας για την κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης και των πρώτων μεταναστευτικών κινήσεων.

Έτσι, σχεδιάζουν περαιτέρω μελέτες του ανευρεθέντος υλικού στο σπήλαιο Απήδημα, το οποίο ήδη θεωρούνταν σημαντικό στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και απέκτησε επιπρόσθετη αξία υπό το φως των νέων ανακαλύψεων.

Το σπήλαιο Απήδημα ανεσκάφη στις δεκαετίες του 1970-80 από ερευνητές του Μουσείου Ανθρωπολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποφέροντας σημαντικά ευρήματα που φιλοξενούνται στο Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1886 και είναι ένα από τα παλαιότερα του είδους του στην Ευρώπη.

Η νέα έρευνα πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας στην K. Χαρβάτη, καθώς και του Γερμανικού Ερευνητικού Ιδρύματος (DFG).

Μια διαφορετική προσέγγιση

Σχεδόν παράλληλα δημοσιεύτηκε μια άλλη επιστημονική μελέτη από ερευνητές του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), που εξέτασαν και αυτοί τα δύο κρανία από το σπήλαιο Απήδημα, καταλήγοντας σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα, ότι αυτά αντιπροσωπεύουν μια μεταβατική φάση ανάμεσα στον ευρωπαίο «Όρθιο άνθρωπο» (Homo erectus) και στους Νεάντερταλ, κάτι με το οποίο όμως δε συμφωνεί η ερευνητική ομάδα υπό την Κ. Χαρβάτη.

(Πηγή πληροφοριών: ΑΠΕ – ΜΠΕ)